روزنامه ایران
1398/01/24
آسانژ و تأثیر آن در روزنامهنگاری تحقیقی
مجید رضاییان
استاد دانشگاه در حوزه علوم ارتباطات
جهان به روزنامهنگاری تحقیقی برای افشای فساد در روندی طولانی با ابعاد مختلف و جریانساز نیاز دارد و در این میان ویکیلیکس، پدیده پیچیدهای بود که تبدیل به منبع کار شماری از روزنامهنگاران تحقیقی جهان شد. با این حال هنوز ماهیت این پدیده در پرده ابهام قرار دارد و چگونگی دستیابی آن به اطلاعاتی که تبدیل به افشاگریهای سؤالبرانگیز آن شده، بیپاسخ ماندهاست.
در این پدیده پیچیده اصلیترین سؤالات بیپاسخ مانده این سؤالات است که چه کسی یا گروهی پشت آن قرار دارد؟ آیا این سایتی است که اطلاعات منتشر شده از سوی آن، حاصل رقابت سرویسهای اطلاعاتی جهان است؟ و سؤال اساسیتری که از روز پنجشنبه که مؤسس این سایت دستگیر شد، مطرح شده نیز این است: چرا جولیان آسانژ در این برهه از زمان که نقاط زیادی از جهان به‌دلیل سیاستهای مغشوش دونالد ترامپ دچار آشوب است، دستگیر شده است؟ چنین سؤالاتی نشان میدهد ما نمیتوانیم درباره آسانژ و ویکیلیکس قضاوت روشنی داشته باشیم.
اما به‌عنوان روزنامهنگار میتوانیم به این پرسش پاسخ دهیم که آیا انتشار اسناد به دست آمده، چه اسنادی که اسرار یک کشور محسوب می‌‌شود و چه اسنادی که بیانگر فساد سیاستمداران هستند، اقدامی درست بودهاست یا نه؟ انتشار اسناد ویکیلیکس باعث دستیابی آسان روزنامهنگاران تحقیقی به مدارکی شد که دستیابی به آنها برای آنان دشوار و حتی غیرممکن بود. افشاگریهایی که ویکیلیکس دست به آنها زد، در دو حوزه قابل دستهبندی بود. بخشی از این اسناد مربوط به اسناد نظامی میشد و از بین آنها می‌توان به اسنادی که این سایت درباره جنگهای افغانستان و عراق منتشر کرد، اشاره کرد و بخشی دیگر نیز به افشاگری فساد سیاستمداران و اقدامات سیاسی آنان میپرداخت. هر دو دسته این افشاگریها به روزنامه نگاران جهان کمک کرد تا با تحقیق و راستی آزمایی این اسناد، دست به شفاف‌سازی سیاستها و اقدامات سیاستمداران و تحلیلها و ارزیابیهای دقیق بزنند. ویکیلیکس کمکی بود برای جریانسازی رسانهها در شفاف‌سازی کار دولتها. چنین شفافسازیهایی همواره باعث می‌‌شود، حکومتهایی که درباره آنها افشاگری صورت گرفته و حتی سایر حکومتها پای خود را عقبتر بگذارند. بویژه که در روزنامهنگاری تحقیقی، تمرکز اصلی روزنامهنگاران بر دو مسأله فساد سیاسی و فساد اقتصادی متمرکز می‌‌شود. در این میان گاه در جهان شاهد آن بودهایم که کار روزنامهنگاران تحقیقی به دلایلی ناتمام مانده اما دیگران آمده و آن را تکمیل کردهاند. از این‌رو این بخش از کار رسانهای چیزی است که سیاستمداران راهی برای فرار از آن ندارند و اسنادی که به تهیه این گزارشها و دادن ایده به روزنامهنگاران تحقیقی کمک کنند، در جای خود قابل تقدیر هستند.
ویکیلیکس در کار خود، پا را از تأثیرگذاری فراتر گذاشت و تبدیل به منبع جریانساز شد. شماری از جریانسازیهایی که در کشورهای مختلف در یک دهه اخیر شکل گرفت، بر اساس اسنادی بود که به مرور و در یک دهه گذشته توسط ویکیلیکس منتشر شد. این جریانسازی اکنون تبدیل به روندی شده است که جدا از اسناد ویکیلیکس در سایر حوزهها نیز مورد توجه روزنامهنگاران بوده است. نمونه آن را می‌توان در ماجرای قتل خاشقجی و جریانی که روزنامهنگاران ترکیه و روزنامه واشنگتن پست علیه عربستان سعودی و احقاق حقوق خبرنگاران به راه انداختند، مشاهده کرد.
با وجود این تأثیرگذاری و جریانسازی، معتقدم نباید درباره کار جولیان آسانژ و سایت ویکیلیکس قضاوت کرد. زیرا هرچند اسناد ویکیلیکس تأثیر مثبتی در روزنامه نگاری تحقیقی داشته، اما موضوع آن، موضوع پیچیدهای است. این سایت به اسنادی دست یافته که براحتی نمیتواند به دست کسی افتد و مشخص نیست چگونه به دست این سایت و مؤسس آن افتاده است.
سایر اخبار این روزنامه
راهپیمایی نمازگزاران جمعه در حمایت از سپاه
اولویت های سال 98
عاشق نبودم سراغ گل نبشته‌ها نمی‌رفتم
صدایی برخاسته از دل فرهنگ ایرانی
غیرت
برای چند هزار بشکه نفت به مردم خسارت نمی‌زنیم
بازارسرمایه به کدام سو می‌رود
شکار افشاگر بزرگ
پایان عمر حکومت بشیر
بسیج ملی برای رفع دغدغه ملی
آسانژ و تأثیر آن در روزنامهنگاری تحقیقی
خروج نام 14 عضو طالبان از فهرست سیاه سازمان ملل
اعتماد عمومی ترمیم شده است
تکثیر رنج کمکی به آسیب‌دیدگان نمی‌کند
واکنش ایران به تحولات سودان
