روزنامه ابتکار
1398/02/04
وضعیت رسانههای مکتوب، دیجیتالی و فضای مجازی عربستان
امین جمشیدزاده *- دولت ریاض به لحاظ سانسور و بایکوت خبری یکی از کشورهای پیشتاز در میان کشورهای عربی حوزه خلیج فارس است که البته با قتل مرموز«خاشقچی» این وضعیت مستور و پنهان به ناگاه عیان و آشکار شد و ماهیت رسانههای عربستان را بیشتر از پیش در جلوی دید جهانیان و افکار عمومی قرار داد. عربستان را میتوان از پیشگامان راهاندازی رسانههای فراملی در منطقه خاورمیانه به حساب آورد، در داخل این کشور نیز حداقل ده روزنامه و دهها مجله به چاپ میرسد و همچنین روزنامههای فرامنطقهای عربزبان بهویژه «الشرق الاوسط» و «الحیاه» همزمان در این کشور و دیگر کشورهای خاورمیانه، اروپا و آمریکا چاپ و منتشر میشوند. مهمترین روزنامههای داخلی عربستان سعودی عبارتند از: الوطن، الریاض، الجزیره و عکاظ و دو روزنامه عربنیوز و سعودیگزت نیز که به زبان انگلیسی منتشر میشوند. در این کشور دو خبرگزاری داخلی به نامهای «سپا» و «آینا» نیز وجود دارند که همگی زیر نظر خاندان آلسعود اداره میشوند. همچنین شبکه تلویزیونی ماهوارهای الشرق الاوسط و تلویزیونهای العربیه و امبیسی توسط این دولت راهاندازی شده است. کنترل شدید دولت سعودی، مانع ظهور رسانههای مستقل در عربستان است. در این کشور، رسانهها به طور کلی زیر نظر دولت بوده و سیاست کلی تبلیغات را شورایی به نام «شورای عالی تبلیغات» تدوین میکند. در اکثر رسانهها، تبلیغ مسائل دینی در درجه اول قرار دارد و در مسائل سیاسی اغلب نویسندگان، به وسیله دولت تغذیه میشوند و خطمشی خود را از دولت میگیرند. عربستان در فیلترینگ سایتهای اینترنتی دارای رتبه بالای جهانی است، با این حال، کاربران اینترنت توانستهاند با استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی مانند فیسبوک و توئیتر به ابراز نظرات خود بپردازند. سیاست تازه دولت عربستان برای ممانعت از سرایت انقلابهای عربی به این کشور، خرید سهام این شبکهها و فعال کردن هواداران دولت در این شبکههاست. پادشاه عربستان گرچه از پیشتازان شبکههای ماهوارهای تلویزیونی و روزنامههای فراملی عربزبان است، اما فضای رسانهای داخلی کشور را به شدت تحت کنترل قرار داده است. خودداری رسانههای رسمی عربستان از انعکاس دیدگاهها و مواضع واقعی مردم این کشور موجب شده است شهروندان عربستانی به شکلی گسترده به پایگاههای اینترنتی و شبکههای اجتماعی مجازی روی آورند. همچنین افشای فساد و اختلاس گسترده شخصیتهای بانفوذ آلسعود در شبکههای اجتماعی مجازی موجب شده تا جوانان و فعالان سیاسی عربستانی توجه و اعتماد زیادی به این پایگاهها پیدا کنند. دیک کاستلو مدیر اجرایی اینترنتی توئیتر اعلام کرده بود: «بیشترین میزان رشد مشترکان این پایگاه اینترنتی مربوط به عربستان بوده است.» این اظهارات موجب شد ناظران درصدد یافتن علل و پیشزمینههای افزایش مشترکان این پایگاه اینترنتی بر آیند. حکومت عربستان سعودی پس از قتل مرموز جمال خاشقچی در سفارت این کشور در ترکیه و افشای آن و بازتاب و انعکاس گسترده آن در رسانههای جهان اعلام کرده است آندسته از رسانههای این کشور که به زیان امنیت ملی خبر منتشر میکنند را تعطیل یا جریمه میکند. براساس این حکم صادرشده از سوی ملک سلمان پادشاه جوان و سلطهطلب سعودی، رسانهها از گزارش هرگونه اخباری که در تضاد با قوانین اسلامی (باقرائت وهابیون) و یا منافع خارجی«با قرائت آلسعود» باشد منع شدهاند. بر اساس این حکم، ناشران باید تنها به انتقاد سازنده و به دور از غرضورزی که در خدمت منافع عمومی است، بپردازند. متخلفان پانصدهزارریال سعودی که معادل۱۳۳هزار دلار آمریکاست، جریمه میشوند. یکی دیگر از جریمههای در نظر گرفته شده برای عربستانیها، محرومیت همیشگی از همکاری با رسانهها در این کشور است. رسانههای عربستان به شدت از سوی خاندان آلسعود تحت نظارت قرار دارند و بیشتر روزنامههای پرتیراژ این کشور متعلق به افرادی هستند که روابط نزدیکی با خاندان سلطنتی این کشور دارند. در همین حال صدها روشنفکر عربستانی به دلیل مطرحکردن درخواست خود برای انجام اصلاحات در این کشور در حبس هستند و در کل دولت ریاض در سه سطح با مسئله رسانهها درگیر میباشد:۱- در سطح اول، این کشور و رژیم حاکم بر آن تسلط عمدهای بر جریان اصلی رسانهای در این کشور دارد و انحصار رسانههای مکتوب، صوتی و تصویری و خبرگزاریها در دست خاندان سعودی است. این رژیم از پتانسیل و ظرفیت مذکور برای کنترل افکار عمومی در داخل و تاثیرگذاری بر مردم منطقه استفاده میکند؛ ۲- در سطح دوم، این کشور به توسعه نفوذ ضریب اینترنت و اجرای طرحهای دولت الکترونیک پرداخته است بهطوریکه اکنون به بزرگترین جامعه اینترنتی کشورهای عرب منطقه خاورمیانه تبدیل شده است. با وجود این، دولت عربستان یکی از سختگیرانهترین تدابیر فیلترینگ در دنیا را در مورد سایتهای اینترنتی به اجرا گذاشته است؛ ۳-در سطحسوم، شبکههای اجتماعی مجازی بهعنوان تنها تنفسگاه مردم و مخالفان دولت برای ابراز درخواستهای مدنی محسوب می‌‌شود. علیرغم سیاستهای کنترلی شدید مانند تلاش برای خرید سهام توئیتر و فیسبوک و فعالسازی هواداران دولت در این شبکهها، این شبکهها کماکان آکنده از دیدگاه ناراضیان سیاسی بوده و تنها مفری که برای عرضاندام مخالفان سیاسی در عربستان وجود دارد همین شبکهها هستند. برهمیناساس میتوان اذعان کرد رخدادن تحولاتی نظیر آنچه در کشورهای تونس، مصر و لیبی به وقوع پیوست در درازمدت در این کشور چندان بعید و دور از دسترس نیست.
* فعال سیاسی و روزنامهنگار
سایر اخبار این روزنامه
بهمن کشاورز، حقوقدان نام‌آشنای ایرانی درگذشت
خداحافظ آقای وکیل مدافع
بهمن کشاورز، حقوقدان نام‌آشنای ایرانی درگذشت
خداحافظ آقای وکیل مدافع
ژوبین صفاری
اقتصاد را برای همه جراحی کنیم
ژوبین صفاری
اقتصاد را برای همه جراحی کنیم
هزینه‌ها گران است، نه جمع‌آوری جواب می‌دهد و نه فضای جمع‌آوری کافی است
چالش بی‌پایان «معتادان متجاهر»
هزینه‌ها گران است، نه جمع‌آوری جواب می‌دهد و نه فضای جمع‌آوری کافی است
چالش بی‌پایان «معتادان متجاهر»
با رای نمایندگان
پرونده اصلاح قانون انتخابات در مجلس بسته شد
با رای نمایندگان
پرونده اصلاح قانون انتخابات در مجلس بسته شد
قیمت نفت خام نیز به بالاترین سطح خود در سال جاری رسید
ممنوعیت بر سر راه طلای سیاه؟!
«ابتکار» از عملکرد ضعیف اطلاع‌رسانی دولت در لغو برنامه‌های رئیس‌جمهوری گزارش می‌دهد
«ابتکار» از عملکرد ضعیف اطلاع‌رسانی دولت در لغو برنامه‌های رئیس‌جمهوری گزارش می‌دهد
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در افتتاحیه سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مطرح کرد
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در افتتاحیه سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مطرح کرد
سخنگوی قوه قضائیه مطرح کرد
تاکید رئیسی بر اجرای قانون رسیدگی به دارایی‌های مسئولان
معاون حقوقی رئیس‌جمهوری:
تخلف آمریکا در ممانعت از کمک‌های نقدی به سیل‌زدگان را پیگیری می‌کنیم
۵ وزن نخست کشتی آزاد قهرمانی آسیا- چین به پایان رسید
درخشش آزادکاران ایران با ۳ طلا و ۲ برنز
در جلسه شورای فناوری اطلاعات تصویب شد
تعیین تکالیفی جدید برای دستگاه‌های دولتی
در جلسه شورای فناوری اطلاعات تصویب شد
تعیین تکالیفی جدید برای دستگاه‌های دولتی
وضعیت رسانههای مکتوب، دیجیتالی و فضای مجازی عربستان
