روزنامه فرهیختگان
1398/03/26
فرصت ۱۵۰۰ میلیارد تومانی دانشگاه آزاد از کشت بذر
برای پیشرفت یک کشور در زمینه‌های مختلف علمی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی لازم است یک برنامه بلندمدت و هدفدار در کلیه بخش‌ها و زیرساخت‌های آن کشور وجود داشته باشد. وجود چنین برنامه‌هایی در بخش کشاورزی (زراعی و باغی) که یکی از مهم‌ترین ارکان کشور محسوب میشود نیز امری ضروری به شمار می‌رود. از این‌رو داشتن یک نظام کشاورزی موفق در گرو تولید بذر و نهال مناسب و باکیفیت یک ضرورت است، زیرا بذر و نهال نقطه شروع چرخه تولید در نظام‌های زراعی و باغی محسوب میشود. لازمه داشتن صنعت بذری پویا و مطلوب نیز انجام مطالعات منظم و دقیق بر پایه اهداف درازمدت به‌منظور رسیدن به سطح معینی از پیشرفت در این زمینه است. آن طور که آمارهای ایرانداک نشان می‌دهد، طی 30سال گذشته در کشور بیشترین سهم مقالات مربوط به غلات و گیاهان صنعتی بوده، این درحالی است که کمترین تعداد مقالات در ارتباط با حبوبات به چاپ رسیده و ما به لحاظ موقعیت آب و هوایی و نیز احتمال وجود تهدیدهای تحریمی باید در زمینه بذرهای استراتژیک نیز ورود خاصی را برنامه‌ریزی می‌کردیم که متاسفانه براساس آمارها تنها به‌عنوان یک واردکننده مهم در دنیا شناخته شده‌ایم. از آن‌طرف روند افزایش تعداد مقالات در علوم زراعی بعد از انقلاب تاکنون از یک تابع سیگموئیدی برخوردار بوده؛ یعنی 83 درصد از مقالات مربوط به آزمایش‌های یک‌ساله و کمتر از 10 درصد مقالات مربوط به آزمایش‌های دوساله بوده؛ در حالی که عموما آزمایش‌های زراعی و کشاروزی حدودا بین چهار تا پنج سال نیاز به بررسی دارند. یکی دیگر از نقاط مهم در تولید بذر روش‌های مختلف زراعت است که با توجه به پیشرفت‌های مختلف جهان عموما روش‌های سنتی جای خود را به روش‌های صنعتی داده‌اند، با این حال براساس آمار روش‌های مختلف زراعت 35 درصد از کل مقالات را به خود اختصاص دادند، در حالی که سهم مقالات راهبردی و بنیادی به ترتیب 10 و یک درصد بود. به‌طور کلی، براساس آمارها به‌رغم رشد کمی تعداد مقالات منتشرشده در کشور، نظام حاکم بر پژوهش‌ها از الگوی مطلوبی برخوردار نیست و اولویت‌هایی نظیر تاثیر اقلیم جهانی بر تولیدات کشاورزی و امنیت غذایی کشور، پایداری بوم نظام‌ها با تاکید بر مدیریت منابع، حفظ و ارتقای تنوع زیستی کشاورزی که ماهیتا در قالب آزمایش‌های بلندمدت بوده و در مقیاس مکانی وسیع مطالعه می‌شوند، از نظر دور مانده است. دانشگاه آزاد اسلامی بنابر احساس نیاز کشور در تولید بذر این محصول استراتژیک وارد عرصه شد و پس از تحقیقات، ایجاد کارگروه‌های تخصصی و تعیین واحدهایی برای تولید بذرهای موردنیاز کشور فاز اجرایی و تولید را در پیش گرفت. اگرچه هنوز دانشگاه آزاد اسلامی به تولید انبوه نرسیده، اما در قسمت‌هایی هم توانسته با فروش برخی بذرها نشان دهد می‌تواند حدود 25 درصد از نیاز کشور را در بذرهای صیفی‌جات تامین کند. همان‌طور که گفته شد، بذر یک محصول استراتژیک مهم در یک کشور به شمار می‌رود، ولی واردات ما در کشور زیاد است و همین مساله وابستگی را به دنبال داشته است. معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی وزارت جهادکشاورزی در آماری که مربوط به سال 97 است، اعلام کرده واردات بذر گندم64/224،951کیلوگرم به ارزش00/225،138 دلار، واردات بذر ذرت 85/1،742،707کیلوگرم به ارزش 00/7،455،925 دلار بوده است که این آمار بالا همان مساله وابستگی را تقویت می‌کند. پیام نجفی، مدیرکل امور اقتصادی دانش‌بنیان و سرمایه‌گذاری دانشگاه آزاد اسلامی و مسئول پیگیری طرح ملی بذر می‌گوید: «برخی کمپانی‌های تولید بذر در دنیا انحصار یک محصول را در اختیار دارند و با توجه به شرایط تحریمی و موانع دسترسی به آنها روزبه‌روز اعداد و ارقام درخواستی‌شان بالا می‌رود.» بررسی‌های «فرهیختگان» نشان می‌دهد نیاز کشور به بذرهای سبزی و صیفی‌های گلخانه‌ای بسیار است، اما محدودیت‌ها مانع از تولید داخلی شده که دانشگاه آزاد اسلامی در برخی واحدها اقدام به شکستن این انحصارطلبی با ماموریت‌گرایی کرده است.» نیاز کشور به بذرهای گلخانه‌ای و دانه‌های دامی موضوع مهمی است. این بحث بسیار باارزش است و ارزش اقتصادی بالایی دارد و چون ارزش اقتصادی بالایی دارد، برخی کمپانی‌های خارجی به انحصار برخی محصولات دست زده‌اند. دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان از چندین سال پیش در این زمینه کار را آغاز کرده و به نتیجه رسیده. البته نمی‌توان گفت تمام بخش نتیجه داده است، اما فرآیند تولید بذر در این واحد دانشگاهی تمرین شده و در حال حاضر این مرکز آمادگی تولید برخی از انواع بذرها را دارد. این واحد دانشگاهی 11 رقم بذر گواهی ثبت وزارت جهاد کشاورزی دریافت کرده است که درحال حاضر 6 رقم بذر دیگر در نوبت ثبت و 15 رقم بذر دیگر نیز برای سال آینده برنامه‌ریزی دارد و طبق اعلام نظر کارشناسان وزارت جهاد کشاورزی بذرهای تولیدشده توسط این واحد پس از ارزیابی 83 درصد رضایتمندی جهت تولید انبوه را دارا هستند. استان اصفهان در دیگر واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی هم موفقیت‌های چشمگیری داشته که از جمله آنها می‌توان به واحد مجلسی اشاره کرد که وارد فاز تولید انبوه شده است. واحد دهاقان نیز در زمینه تولید انبوه و واحد خوراسگان در بحث فعال‌تر کردن مراکز تحقیقاتی خود اقدام کرده است. دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به رسالت خود که دانشگاه حل مساله است، در چند واحد دانشگاهی که ظرفیت این موضوع را داشته‌اند نیز فرصت‌هایی ایجاد کرده که واحد ورامین به تولید بذرهای موجود در واحد خوراسگان کمک می‌کند. واحد رشت در بحث تحقیق و تولید بذر بادام‌زمینی فعالیت‌های خاصی انجام داده، همچنین پروپوزال‌های مهم توسط واحد تهران شرق استخراج شده که در بحث بذرهای گیاهان دارویی به واحد اصفهان ارسال شده، چراکه استان اصفهان به دلیل شرایط بومی دارای گیاهان بومی خاصی بوده که به‌مرور زمان منقرض شده‌اند و این واحد با توجه به پروپوزال‌ها درصدد احیا و بازتولید آنها گروه‌هایی را تشکیل داده است. براساس آمارهای موجود، هر دانه برخی از بذرهای موجود در کشور بین یک تا سه هزار تومان خرید و فروش میشود؛ یعنی در گلخانه‌ای دو هزار متری می‌توان یک میلیون دانه بذر تولید کرد. آن‌طور که محققان واحدهای مختلف دانشگاه آزاد اسلامی مدعی شده‌اند، بسیاری از بذرهای موردنیاز و استراتژیک کشور غیر از ارزش اقتصادی بالا دارای جایگاه غذایی مهمی نیز هستند که آنها توانسته‌اند این بذرها را از انحصار خارج کنند، اما به‌طور کل در دنیا تولید بذر یک بحث های‌تک است و ارزش اقتصادی بسیار بالایی دارد که همین مساله باعث انحصار آن شده است. در حال حاضر نیاز کشور واردات حدود یک میلیارد دلار بذر است که با توجه به آمار 17 هزار هکتار گلخانه‌ای که در کشور وجود دارد، حدود 650 میلیون دانه بذر نیاز کشور ارزیابی میشود که با توسعه گلخانه‌ها این عدد به 1.5 میلیون دانه بذر می‌رسد. از طرفی حدود 6 میلیارد دانه بذر برای بحث فضای باز صیفی و سبزیجات نیز نیاز است که متاسفانه در آن حوزه حجم بزرگی را واردات تشکیل داده که از جمله این بذرها می‌توان به چغندرقند، گیاهان روغنی، بذرهای حبوبات، ذرت و گیاهان دارویی اشاره کرد. طبق بررسی‌های آماری، دانشگاه آزاد اسلامی پیشروتر از دیگر دانشگاه‌ها در بحث تولید بذر سبزی و صیفی است که بنابر گفته‌های مسئول پیگیری طرح ملی بذر در صورت سرمایه‌گذاری در این بخش، دانشگاه آزاد اسلامی می‌تواند حدود 25 درصد از تولید بذرهای صیفی و سبزی مانند بذرهای خیار، گوجه، فلفل و... را تا پایان سال 1399 تامین کند. البته آن‌طور که معاون علمی ریاست‌جمهوری نیز گفته، دانشگاه آزاد اسلامی می‌تواند با قوی‌تر کردن بخش تولید و تحقیق بذرهای کشاورزی، در هر کیلوگرم حدود 300 میلیون تومان درآمدزایی کند.
