روزنامه ابتکار
1398/07/08
«ابتکار» دلایل کمرنگ بودن نقد هنری در فضای تجسمی کشور را بررسی می‌کند رنگ ناپیدای نقد در هنر
فاطمه امینالرعایاهر روز نمایشگاه‌های هنری در شاخه‌های گوناگون تجسمی در تهران و سایر شهرها برگزار میشود. نمایشگاه‌هایی با کیفیت‌های متنوع. چه بسا آثار بسیار خوبی از هنرمندانی ناشناخته در گالری‌های این کشور روی دیوارها می‌رود اما به دلیل گمنام بودن، دیده نمی‌شوند و چه بسیار آثاری عجیب که در فضایی که نقد هنری چندان در آن رنگی ندارد، با تبلیغات با قیمت‌هایی نجومی تحت عنوان هنرهای مفهومی به فروش می‌رسند! یکی از دلایل این اتفاق، کمرنگ بودن نقد هنری در جامعه تجسمی کشور است اما چرا منتقدان هنری تا این حد کمرنگ هستند؟
تاثیر مستقیم مسائل معیشتی بر نقد هنری
در میان حجم انبوه نمایشگاه‌های هنری که هر روز در کشور برگزار می‌شوند، گاهی شاهد حضور آثاری هستیم که تنها با کمی آگاهی و نگاه می‌توان به کپی‌کاری یا حداقل اقتباسی ناشیانه بدون اشاره به صاحب اصلی ایده پی برد. از سوی دیگر کم نیستند هنرمندانی که با خلق آثاری بدیع بدون آنکه کسی حتی از حضورشان با خبر شود، نمایشگاه خود را به پایان می‌رسانند. اینجا است که نقش و اهمیت بسیار زیاد نقد هنری مشخص میشود. نقد هنری می‌تواند به خوبی وظیفه تشخیص سره از ناسره و معرفی آثار هنرمندان گمنام را به دوش بکشد اما به دلایلی شاهد حضور کمرنگ منتقدان در عرصه هنرهای تجسمی هستیم. اما چرا چنین اتفاقی رخ داده است؟ بهنام کامرانی، منتقد هنری، نقاش و مجسمه‌ساز به «ابتکار» میگوید: هر فعالیت یا تخصصی نیاز به زمینه‌های خاص خود دارد. چند سالی است که در زمینه هنر، خصوصا در بخش پژوهش هنر، فلسفه هنر و... شرایط برای تحصیلات تکمیلی فراهم شده است. بسیاری از فارغ‌التحصیلان در این رشته‌ها پتانسیل تبدیل شدن به منتقد هنری یا پژوهشگر را در این عرصه دارند. از سوی دیگر در حال حاضر افراد بسیاری هستند که حتی از رشته‌های دیگر، درمورد هنر می‌نویسند. اما آنچه باعث میشود، نوشته‌هایی درمورد هنر (چه نوشته‌های عام، مانند گزارش در رسانه‌ها و چه نوشته‌های خاص در نشریات تخصصی) فراگیر شود یا نه، مسئله تامین اقتصادی منتقدان است. اصولا نوشتن و نویسندگی در ایران به تامین مالی نویسنده منتهی نمی‌شود و از سوی مردم نیز این کار را تخصص به حساب نمی‌آورند. به همین دلیل بسیاری از افرادی که به این مهم روی می‌آوردند ممکن است پس از چند سال، شاخه فعالیت خود را تغییر دهند چون از طریق نقد هنر نمی‌توانند ارتزاق کنند. اما این اتفاق به این معنا نیست که ما نقد هنر نداریم. در حال حاضر نشریات تخصصی در حوزه هنرهای تجسمی منتشر میشود که تعداد قابل توجهی از نویسندگان در آنها نقدهای‌شان را منتشر می‌کنند اما اینکه چقدر این نقدها به بدنه هنرهای تجسمی اتصال پیدا می‌کنند و می‌توانند جریان‌ساز باشند و سره را از ناسره مشخص کنند، جای سوال دارد و این به شرایط اقتصادی حاکم بر نقد برمی‌گردد.
حضور کمرنگ نقد مستقل
یکی از تاثیرات نقدهای هنری، تاثیر بر جامعه هنری و پیشبرد آن به سوی پیشرفت و بهبود اوضاع هنرهای تجسمی است و این هدف جز با توجه هنرمندان به نقدهای انجام‌شده حاصل نمی‌شود. کامرانی دراین‌باره میگوید: در کشورهای پیشرفته، منتقدان و نقدهای مستقل وجود دارند. مثلا کسانی هستند که در روزنامه «نیویورک تایمز» نقدهای هنری می‌نویسند. البته ممکن است این نقدها چندان تخصصی نباشند اما همین هم برای هنرمندان و کارنامه کاری‌شان از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین نقدها در کشورهای پیشرفته، جریان‌ساز هستند. در ایران کمتر شاهد نقدهای مستقل هستیم. در حال حاضر نقدهای هنری بیشتر شامل بازتاب نمایشگاه‌ها است و حالت توصیفی دارد که آن هم به جای خود مفید است اما علاوه بر این ما باید منتقدانی مستقل داشته باشیم. این نوع نقد می‌تواند تاثیر بسیار زیادی هم در دیده و شناخته شدن هنرمند داشته باشد و هم بر قیمت آثار آنها تاثیر بگذارد. در خارج از کشور یکی از معیارهای بازار هنرمند، میزان نقدهایی است که او درمورد آثارش توسط منتقدان معتبر دریافت کرده اما در ایران چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد.
او ادامه می‌دهد: فکر می‌کنم در مسیری که حرکت می‌کنیم، این مهم باید از سوی کسانی که در سمت‌های مدیریت هنری فعالیت می‌کنند یا گالری‌داران و نشریات مورد توجه قرار بگیرد. همچنین امیدوارم از لحاظ اقتصادی هم راهکاری اصولی در نظر گرفته شود تا نقد در جایگاه واقعی خود قرار بگیرد.
او همچنین می‌افزاید: هر نوع نقد مجرا، بستر و ادبیات خودش را دارد. طبیعی است که اگر نقدی خارج از بستر مناسب خود مطرح شود، ممکن است شکلی از نوشتار زرد به خود بگیرد. همین‌طور اگر نقد نسنجیده و غیرتخصصی باشد، ممکن است ایجاد سوءتفاهم کند. از سوی دیگر، در تاریخ ما نقد هنری نقش چندانی ایفا نکرده است چون نقد، زاییده تفکر مدرنیته است. بنابراین همه ما باید سعی کنیم جنبه پذیرش را در خودمان گسترش دهیم و نقدپذیر باشیم. همچنین نقادان هنری ما باید مستقل و منصف باشند تا نقد درستی صورت بگیرد. معمولا بسیاری از نقدها به سرعت به سراغ قضاوت می‌روند، در حالی که در نقدهای امروزی اصولا ممکن است داوری صورت نگیرد و نقد تنها توصیفی باشد، فضا را باز کند و به نکته‌های مثبت آثار اشاره کند. این نوع نقد باعث بیشتر شدن تعداد بینندگان آثار خواهد شد. شاید در کشور ما معنای نقد برعکس تفسیر شده، به همین دلیل فضا وارونه است. بعضی منتقدان درباره مسائلی می‌نویسند که علاقه‌ای به آن ندارند که این اشتباه است. گرچه برخی نقدها باید نهیب‌زننده باشند و سره را از ناسره تشخیص دهند اما اکثر نقدها بنابر نظر نظریه‌پردازان مهم جهان بیشتر توصیفی هستند و در نقدهای تخصصی نیز موضوعاتی مثل نقد روانکاوانه، تکوینی، زیست‌محیطی و سایر انواع نقد مورد توجه قرار می‌گیرد تا به دنبال آن جنبه‌هایی تازه و بدیع از آثار آشکار شود.
راهکارهایی برای ساماندهی نقد هنری
در حال حاضر رشته‌های دانشگاهی متعددی در دانشگاه‌ها وجود دارد که بستر مناسبی برای تربیت منتقدانی مستقل و حرفه‌ای هستند و جامعه هنری می‌تواند از حضور و قلم آنها بهره‌مند شود. اما پرسش این است که این آموزش باید به چه نحوی باشد تا این دانشجویان بتوانند تفاوت نقد منصافه و موثر و نقد مخرب و جهت‌دار را بیاموزند. کامرانی میگوید: به نظر من در حال حاضر هم دانشجویان می‌دانند که چطور نقد منصفانه بنویسند. اما مشکل همان‌طور که اشاره کردم مشخص نبودن مسیر اقتصادی برای منتقدان است. در کشورهای توسعه‌یافته منتقدان از راه نقد نوشتن می‌تواند ارتزاق کند و حتی بیش از آن در یک رفاه نسبی زندگی کند. طبیعی است اگر افرادی هم باشند که نقد مستقل بنویسند، تنها تا چند سال می‌توانند با دریافت هزینه‌‌های اندک زندگی کنند، بنابراین مجبورند شغلی مرتبط یا غیرمرتبط داشته باشند که در کنار آن به علاقه‌شان یعنی نوشتن نقد هنری بپردازند و این کاری دشوار است.
این استاد دانشگاه درباره راهکارهایی برای ساماندهی اوضاع نقد در ایران می‌افزاید: با شناسایی منتقدان هنری و همچنین تاسیس انجمن منتقدان که چندین بار هم تلاش‌هایی برای آن صورت گرفت و همچنین استفاده از این افراد در سازمان‌ها، موسسات و مراکزی که می‌توانند مفید واقع شوند، می‌توان چرخه درستی ایجاد کرد تا منتقدان نیز در جایگاه درست خود قرار بگیرند.
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» بزرگ‌ترین عملیات نظامی حوثی‌ها علیه ائتلاف عربی را بررسی می‌کند
توفان یمنی در نجران
ژوبین صفاری
شفافیت را از معنا تهی نکنیم
«ابتکار» دلایل کمرنگ بودن نقد هنری در فضای تجسمی کشور را بررسی می‌کند
رنگ ناپیدای نقد در هنر
«ابتکار» ایرادات طرح ساماندهی صنعت خودرو را بررسی کرد
ساماندهی یا آشفته‌سازی!
دولت در حذف صدک به جای دهک درآمدی، هوشمندانه عمل کرد
اما و اگرهای یارانه نقدی
«ابتکار» از عوامل تاثیرگذار بر روند اجرای یک قانون گزارش می‌دهد
اجتماعات عمومی در انتظار اجرای قانون
آیا سال 99 پایان کار آزمون ورود به دانشگاه‌ها است؟
گرهِ کورِ کنکور
معاون اول رئیس‌جمهوری:
بیش از راهکارهای اقتصادی، به افزایش اعتماد مردم نیاز داریم
ظریف در گفت‌و‌گو با شبکه NBC مطرح کرد
ایران و آمریکا در جنگ سایبری
همتی در صحن مجلس:
جایگزینی پول‌های جدید با پول‌های فعلی ۴ سال زمان می‌برد
امیر حاتمی در همایش پیشکسوتان جهاد و مقاومت:
مقاومت، فشار حداکثری را به التماس حداکثری دشمن تبدیل می‌کند
سردار جلالی در واکنش به نظرات مخالف درباره کوپن:
هر سیستمی برای توزیع مناسب باید مورد توجه باشد
