روزنامه همدلی
1396/02/16
ارزیابی مستقل از کارنامه زیست محیطی شهردار تهران
عارف لایقزاده - بر خلاف باور مشترک جامعهشناسان و شهرسازان که توسعه پایدار را منوط به آن دانستهاند که عوامل توسعهزا برای رسیدن به یک بعد از توسعه در جهت تخریب ابعاد دیگر توسعه نقش نداشته باشند، شاهد هستیم که در کلانشهرهای ایران و خاصه تهران محیطزیست قربانی عوامل توسعهزا و شیوه تامین منابع مالی توسعه در بعد کالبدی شده است. در بیان چرایی اهمیت کالبد در نظر مدیران شهری که غالباً مدیرانی عملیاتی هستند و نه مدیرانی استراتژیک میباید به این مهم توجه کرد که آرمان این مدیران شهود موفقیت مبتنی بر توان فردی است، لذا در جامعهای با ساختار پوپولیستی که باوری مکانیکی از مقوله توسعه دارند، بدین معنا که عامه توسعه شهری را مترادف با احداث اتوبان، پل، برج و... میدانند، مدیر عملیاتی شهر حصول آرمانش را در توجه و تاکید بر توسعه کالبدی شهر میپندارد.پیش شرط خوانش زیست محیطی مدقن و منصفانه از یک دهه شهرسازی، قالیباف در شهر تهران پذیرش فرآیندی بودن تخریب زیستبوم تهران در بستر زمان است، در خوانش سیاسی رادیکال از شهر فروپاشی زیستبوم تهران پروژهای انگاشته میشود که آغازش، مصادف با صدارت قالیباف در شهرداری تهران است، در صورتیکه شروع این فرآیند تخریبی را در مفاد پیشنهادات طرح جامعه اول پایتخت میباید ریشهیابی کرد. همان طرح مدرنیستی که تهران پیشرو را شهری دارای اتوبانهای بسیار قلمداد میکرد همچنانکه یکی از ملزومات سر زندگی در این شهر را مشاوران طرح جامع اول احداث دریاچه چیتگر دانسته بودند.سیاستزدگی در نقد است. اگر شروع تخریب گسترده محیط زیست پایتخت و نهادینه شدن اندیشه مدیر عملیاتی در مدیریت شهری پایتخت را به دهه هفتاد و خاصه دوره زمامداری کرباسچی در شهرداری پایتخت منصوب ندانیم، مرور عکسهای هوایی باغات تهران، بررسی ردیفهای درآمدی و هزینهای بودجه شهرداری تهران و الگوی توسعه شهر در دهه هفتاد جملگی گواهی براین مدعای نگارنده هستند. این نقد واجد ویژگی جامعیت نیست، اگر به نقشی که مردم و دولتها در فرآیند تخریب زیستبوم تهران داشتهاند اشارهای نکنیم، به طور خلاصه نقشی که دولتها در این تخریب داشتهاند از یک سو معطوف به ناتوانی نسبی دولتها در ایجاد تعادل منطقهای و محرومیتزدایی از پهنههای مختلف سرزمین است که به تشدید تمرکز در کلانشهر تهران منجر شده و از دیگر سو باید به این مهم نیز اشاره کنیم که هیچ یک از دولتها به وظایف قانونی خویش در ارتباط با کلانشهرها و خاصه پایتخت عمل نکردهاند، بارزترین ادله برای این مدعای نگارنده بررسی روندهای تخصیص بودجه در دولتهای گذشته و دولت امید در ارتباط با گسترش زیرساختهای حمل و نقل عمومی در کلانشهرها است و اما در ارتباط با شهروندان همین بس که به بیتفاوتی زیستمحیطی همگانی و بیمارگونهای که بر جامعه شهری این کلانشهر حاکم شده اشاره کنیم، بیتفاوتی که یقیناً ریشه در کاستی فرهنگ زیست محیطی شهروندان دارد.دلایل متعددی را برای فروپاشی زیستبوم تهران میتوان بر شمرد، اما به طور کلی میباید از الگوی توسعه شهری، شیوه تامین منابع مالی اداره و توسعه شهر و نگاه پروژهای به اصل پایداری به عنوان علل اصلی بروز این کاستی یاد کنیم.
بر خلاف دیدگاه جامعهشناسان که پروژه توسعه شهری را ابزار کلیدی نظام مدیریت شهری برای چارهاندیشی و رویارویی با پیامدهای ناشی از پیچیدگی شهر و نظام شهری دانستهاند، پروژه توسعه شهری در چند دهه اخیر و خاصه در دهه گذشته به پیچیدهتر شدن مسائل و مشکلات پایتخت منجر شده است، آمارهای رسمی حکایت از آن دارند که مجموعاً 231 کیلومتر بزرگراه یعنی معادل 43درصد از کل بزرگراههای تهران در یک دهه گذشته احداث شده، همچنانکه در طی این مدت 182دستگاه پل و تقاطع غیر همسطح، 20کیلومتر تونل شهری و بنا بر اظهارات شهردار تا پایان تیر ماه سال 1395، 160کیلومتر مترو در پایتخت احداث شده، پردازش دادههای آماری فوق تاییدی بر این مدعا خواهد بود که راهبرد توسعه شهری سواره مبنا مهمترین استراتژی مدیریت شهر در توسعه شهر طی یک دهه گذشته بود.استراتژی توسعه شهری سواره مبنا، بر ساخت بزرگراهها، تقاطعهای چند سطحی و تعریض معابر تاکید بسیار دارد، این راهبرد اگرچه به پیچیدهتر شدن مسائلی چون ترافیک و آلودگی هوای پایتخت انجامیده اما در مقطع زمانی چهار ساله بعد از هر انتخابات به عنوان نمادی از کارآمدی شهردار قلمداد میشده است. این به ظاهر کارآمدی مدیریت شهری در توسعه پایتخت (الگوی توسعه شهر در یک دهه گذشته) از دو منظر در تقابل کامل با مفاد الگوی توسعه پایدار شهری است، یکی از کلانترین ملاحظات مورد تاکید در توسعه پایدار، مطالعات جدی و دقیق و ارزیابی آثار زیستمحیطی طرحهای توسعه شهری است، نظر به اینکه دههها از منسوخ شدن الگوی توسعه شهری سوارهمحور در دنیا به واسطه تجارب جهانی آن میگذرد، مدیریت شهری پایتخت بر خلاف مفاد صریح این ملاحظه کلان، بیتوجه به مطالعات و تجارب جهانی و فارغ از آثار زیست محیطی توسعه شهری سوارهمحور بر زیستبوم شهر، شهر را توسعه داد، لازم به ذکر است. تجارب جهانی بر ناکارآمدی این الگو به سبب رشد تقاضای تردد و افزایش استفاده، از خودروهای شخصی و به تبع افزایش آلودگی و ترافیک در شهرها حکایت دارد. دیگری از ملاحظات اصلی الگوی توسعه پایدار شهری، الزام دولتهای محلی بر سرمایه گذاری در جهت ایجاد و توسعه سیستم یکپارچه حمل و نقل عمومی است، سیستمی که متشکل از گونههای مختلف حمل و نقل با محوریت متر و در شهر است، متاسفانه بررسی دادههای آماری عمران شهری در طی یک دهه گذشته بیانگر این است که، اگرچه مترو همواره از اولویتهای مدیریت شهری بوده اما هرگز اولویت اصلی مدیران شهر نبوده، در چرایی عدم توسعه مترو پایتخت در بیانی کلان باید به این موضوع اشاره کنیم که همه دولتهای گذشته و دولت کنونی نگاه برنامهمحوری به این گونه از حمل و نقل نداشتهاند، همچنانکه این ضعف متوجه مدیریت شهری پایتخت خاصه در یک دهه گذشته نیز است، مطمئناً اگر مدیریت شهری در یک گذشته نگاه برنامهمحوری به مترو داشت، نمیباید شاهد سرمایهگذاریهای میلیاردی در احداث تقاطعها میبودیم که در اولویت نهایی برای حل مسائل شهری هستند، آنهم در شرایطی که سیستم حمل و نقل عمومی شهر، هنوز جای کار بسیار میطلبد.
آیا تاکنون از خود پرسیدهایم به چه علت علی رغم اینکه احداث یک کیلومتر اتوبان با فرض تامین زمین و سایر هزینههای جانبی از قیمت ساخت یک کیلومتر مترو بیشتر است، اولویت مدیریت شهری بر توسعه اتوبان ها و پلهایی است که خود دعوتی برای خودرو
هستند؟
پس از اجرای قانون خودکفایی شهرداریها، منابع درآمدی شهرداریها با مشکلات جدی همراه شد، به سبب ضعف این قانون از دهه هفتاد تاکنون اقتصاد شهر به رونق ساخت و ساز وابسته شد، وابستگی که از دهه هفتاد تاکنون تهران را به کارگاه بزرگ ساختمانی و شهرداری را به فروشنده تراکم بدل کرده، دراین بین اما مدیران شهر بیتوجه به اصلیترین پیش شد، علم شهرسازی در رابطه با توسعه شهر، یعنی الزام توجه به ظرفیت زیست محیطی، شهر را میفروشند تا شهر را بسازند.
یکی از ملاحظات اصلی مورد تاکید در رویکرد توسعه پایدار شهری توجه به ظرفیت زیست محیطی شهر است، ظرفیتی که دلالت بر سطحی از فعالیتهای انسانی، رشد جمعیت، الگوهای کاربری زمین و توسعه فیزیکی که میتواند توسط محیط زیست شهر بدون تعدیل جدی و خسارات برگشتناپذیر تحمل شود است، مروری بر بودجههای سنواتی مدیریت شهری، پروانههای ساختمانی صادره و حجم تخریب باغات در پایتخت طی یک دهه گذشته و همچنین توجه به سیاست گسترش ارتفاعی شهر و میزان توسعه روزمینی مبتنی بر رویکرد توسعه شهری سواره مبنا در دهه گذشته جملگی گواهی بر این مدعای نگارنده هستند که در یک دهه گذشته زیستبوم تهران به صورتی لجامگسیخته تخریب شده تا هزینههای اداره و توسعه شهر تامین شود. به استناد آمارها بودجه تهران در یک دهه گذشته نزدیک به 15برابر شده است، بودجه پایتخت از 1200میلیارد تومان در سال 1384 به 17 هزار و 800 میلیارد تومان در سال 1935 رسید، بر اساس همین آمار به طور متوسط 74درصد از اعتبارات شهرداری پایتخت از محل درآمدهای ناپایدار بودهاند به عنوان مثال بررسی روندهای عمده در بودجه شهرداری تهران در دوره زمانی 86-82 نشان میدهد بیش از 80درصد اعتبارات جاری مدیریت شهری از درآمدهای ناشی از عوارض ساختمانی بود.
آمار پروانههای ساختمانی صادره در یک دهه گذشته نشانگر آن است که فقط در فاصله بین سالهای 92-90 بیش از 100میلیون متر مربع پروانه ساختمانی مسکونی و تجاری صادر شده، تصاویر ماهوارهای از تخریب گسترده باغات حکایت میکنند، به اسناد آمار ارائه شده توسط آقای غلامرضا انصاری عضو شورای شهر تهران 7هزار هکتار از باغهای شمال شهر تهران در 12سال گذشته نابود شده است. آمار ساختمانهای بلند مرتبه احداث شده در پایتخت در طی سالهای 95-85 نشان میدهد در طی این مدت 408 فقره پروانه ساختمانی بلند مرتبه در تهران صادر شده آن هم در شرایطی که در پایتخت جمعاً 979 ساختمان بلند مرتبه وجود
دارد.
در شهری که به عقیده کارشناسان ظرفیت زیستی آن در سال 1375 تکمیل شده و همچنین این شهر در مکانی واقع شده که از همهسو در بین کوههای مرتفع محصور است که در زمان حدوث اینورژن، آلودگی هوای آن به مرز خفقان میرسد، این حجم از بارگذاری و به تبع ایجاد زیرساخت سکونتی برای جمعیت جدید یعنی بیتوجهی به ظرفیت زیست محیطی پایان یافته پایتخت، آری اگر بخواهیم ارزیابی مستقل از کارنامه زیست محیطی قالیباف در شهر تهران داشته باشیم باید مدعی شد شهر تهران قربانی بیتفاوتی زیست محیطی مدیران شهری در یک دهه گذشته شده است، مدیرانی که باوری مکانیکی از شهر و مقوله توسعه شهری
داشتهاند.
پربازدیدترینهای روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
دو دهه پس از انتخابات ۷۶
انتقاد روحانی از کپی برداری ناشیانه اصولگرایان از جنبش « والاستریت » واردات شعار انتخاباتی از آمریکا
ارزیابی مستقل از کارنامه زیست محیطی شهردار تهران
وعدههای عالی با جیبهای خالی
پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب در پی حادثه معدن در گلستان: همه اقدامهای ممکن برای نجات گرفتاران معدن در گلستان انجام گیرد
احسان اقبال سعید از راهکارهای توی تاکسی تا سرگردانی سرهنگ
ناطق نوری: مانندهاشمی از روحانی حمایت میکنم
تقاضای یاسر هاشمی از محمود احمدینژاد: برای ما هم از صداوسیما وقت بگیر!
گفت و گوی «همدلی» با منیژه حکمت کارگردان و پخش کننده سینما به بی مهری عادت کرده ام