عوامل کاهش‌دهنده نرخ ارز در دوران تحریم

سید‌عادل میرزاده - کاهش نرخ ارز در چند ماه گذشته تعجب بسیاری از اقتصاددانان و تحلیلگران بازار را برانگیخته است. بعد از التهاب بازار ارز در بهار و تابستان 97، بسیاری بر این باور بودند که با وجود تحریم‌ها و موانع موجود بر سر صادرات نفت، کاهش درآمد‌های ارزی سبب ادامه روند افزایشی نرخ ارز خواهد شد.
امروز بعد از گذشت بیش از یک سال از آن مقطع و با وجود افزایش فشار تحریم‌ها، بازار ارز به ثبات نسبی رسیده که همگام با داده‌های بنیادی بازار بوده است. اگر بپذیریم که قیمت هر کالایی در بازار آزاد با توجه به میزان عرضه آن کالا نسبت به تقاضا برای آن محاسبه می‌شود، می‌توان اینگونه تحلیل کرد که عرضه ارز به دلیل تحریم‌های نفتی و وجود سایر موانع بر‌سر صادرات محصولات غیر نفتی به شدت نزولی بوده و به همان میزان تقاضا برای ارز نیز به دلیل ایجاد محدودیت و ممنوع‌الورود شدن بسیاری از کالاها کاهش یافته است. در همین راستا آخرین آمار منتشر شده از بانک مرکزی حکایت از مثبت شدن تراز تجاری کشور به معنای پیشی گرفتن صادرات از واردات داشته و د‌رمجموع شرایط را برای ثبات قیمت ارز فراهم کرده است. اما در شرایط موجود کشور و افزایش روزافزون تحریم‌ها، اثرات روانی ممکن است بدون توجه به عوامل بنیادی بازار سبب جهش قیمت ارز شوند. همان‌طور که افزایش تساعدی قیمت ارز در سال گذشته دلیل بنیادی نداشت و کشور با برخورداری از ذخایر ارزی به مراتب بیشتر از امروز از سمت عرضه وضعیتی بسیار مناسبی داشت، امروز نیز جو روانی مثبت عنصر اصلی کاهش قیمت ارز به حساب می‌آید. در این رابطه نقش بانک مرکزی و به خصوص رئیس کل بانک مرکزی بسیار پر رنگ بوده است. ایشان در محافل عمومی و اصولا با ایجاد رابطه‌ای شفاف با فعالان اقتصادی نقش سازنده‌ای بازی کرده و توانسته است احترام بسیار زیادی برای خویش کسب کند. البته قضاوت در این مورد که گفته‌های ایشان تا چه حد به حقیقت نزدیک بوده و وضعیت ارزی کشور تا چه اندازه با گفته‌های‌شان مطابقت داشته دشوار‌ ولی در کوتاه‌مدت بی‌اهمیت است. مهم این است که فعالان اقتصادی تا به امروز نگران وضعیت ارزی کشور نیستند و لذا جو بازار آرام و با ثبات است. بنابراین ثبات حال حاضر بازار می‌تواند به آسانی و در‌صورت بازگشت حس ناامنی و عدم قطعیت سیاسی‌ از بین رفته و به سرعت تبدیل به بحران شود. بنابراین روند یک سال گذشته بیش از اینکه نتیجه عملکرد درخشان اقتصادی و ریشه در عوامل بنیادین بازار داشته باشد، محصول جو روانی مثبت در بازار بوده است. همانطور که به آن اشاره شد، این جو روانی با توجه به شرایط سخت سیاسی موجود می‌تواند به سرعت تغییر کرده و لذا احتمال افزایش قیمت ارز در آینده نزدیک همچنان وجود دارد.