روزنامه ابتکار
1398/09/12
ایران و عربستان و حفظ مدار سینوسی
محمد نصراللهزاده*- رابطه ایران و عربستان از اواسط دوره احمدینژاد همچنان بر مدار سینوسی است و گشایشی در این راستا حاصل نشده است. عربستان سعودی پس از هدف قرار گرفتن قلب اقتصادیاش «تاسیسات نفتی آرامکو» بهوسیله پاتک انصارالله یمن و از مدار خارج شدن روزانه۵میلیون بشکه نفتخام مرکز تغذیه انرژیاش بهشدت در جهان آسیب دید و اکنون با چالش جدی و بههمخوردن ساختار اقتصادی مواجه شده و دچار رکود بدی شده است.پس از تحولات خاورمیانه در ۱۸دسامبر۲۰۱۰ بیداری اسلامی در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که به «بهار عربی» شهرت یافت نظم و ساختار سیاسی در این کشورها با چالش جدی مواجه شد که تا جایی پیش رفت که عربستان سعودی و شاهزاده جوان سلطهجویش محمد بن سلمان را مجبور به اصلاحات اساسی سیاسی در پیکره قدرت و جامعه ریاض کرد. جنبشهای مردمی در جهان عرب که با قیام مردم تونس در اواخر سال۲۰۱۰ آغاز شد و در سال۲۰۱۱ به تعداد قابل توجهی از کشورهای عربی سرایت کرد، آغازگر مرحله نوینی در حیات سیاسی و اجتماعی کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و همچنین دگرگونیهایی در نظم منطقهای شده است؛ این جنبشها به لحاظ گستردگی و عمق پدیدهای کاملا نوین در جهان عرب محسوب میشوند که در تاریخ منطقه سابقه نداشته است؛ درحالیکه اغلب تغییرات و تحولات در نظامهای سیاسی منطقه در طول دههها و حتی قرون گذشته در قالبهایی مانند مداخله خارجی، کودتای نظامی و یا فعالیت گروهها و احزاب سیاسی دارای ایدئولوژی غیربومی مانند ناسیونالیسم یا سوسیالیسم رخ داده است. در مرحله کنونی میتوان شاهد آن بود که جنبشهایی نوین بدون مداخله خارجی و بدون نقش تعیینکنندگی گروهها و احزاب سیاسی و صرفا با تکیه بر نیرو و اراده مردمی در جهان عرب ظهور یافته است.
مکاتب و رویکردهای مختلف اقتصاد سیاسی در یک اصل اساسی یعنی نحوه تعامل جامعه و دولت با یکدیگر اشتراک دارند، براین اساس دو حوزه و کارکرد اقتصادی و سیاسی ریشه در ساختار و تحولات اجتماعی دارد، مطالعه تحولات اجتماعی با بررسی بافت جمعیت آغاز میشود. در این چهارچوب عربستان سعودی در عرصه اجتماعی با جمعیت جوان به شدت در حال افزایش و ساختار قبیلهای با تضادهای گوناگونی روبهروست؛ پارادوکس و تضاد میان قبایل و خاندانهای حکومتگر، شیعیان و اهل سنت، فنسالاران با علمای وهابی، طبقات فقیر و غنی، در کنار این پارادیم هزینههای نظامی و آهنگ توسعه اقتصادی و اجتماعی تنها با افزایش درآمدهای نفتی و تزریق آن تشدید میشود. این در حالی است که نظام سیاسی عربستان همزمان با تنوع گروهها و نیروهای اجتماعی، زمینه حضور تمام نیروهای اجتماعی را در سیاستگذاری فراهم نکرده و همچنان به صورت متمرکز و اقتداری به اداره جامعه میپردازد. در این شرایط، اعتراضات سیاسی برای تامین خواستههای اقتصادی و سیاسی پس از قتل مرموز خاشقچی روزنامهنگار منتقد حکومت بن سلمان در سفارت عربستان در ترکیه و قبل از آن تسویهحساب بن سلمان با بستگان و شاهزادههای سعودی و زندانی کردن آنها در ساختار قدرت و احساس خطر از ناحیه آنها افزایش یافته است. خاندان سعودی برای جلوگیری از گسترش اعتراضات و تامین ثبات، اجرای اصلاحات محدود اقتصادی را با درآمد حاصله از نفت آغاز کردهاند. الگوی توسعه این کشور در چهارچوب الگوی توسعه نوسازی و مبتنی بر اندیشه نظریهپردازان غربی توام با حفظ اقتدار نظامی و امنیتی است. اصلاحات اقتصادی چون به درآمدهای نفتی وابسته است و از اصالت برخوردار نبوده و به ایجاد یک ساختار اقتصادی پویا و مستقل منتهی نشده است، مصرف انرژی در داخل کشور رو به افزایش است و بسیاری از چاههای نفتی در نیمه دوم عمر خود هستند. با این حال، اصلاحات اقتصادی بر سرعت تحولات در عرصه اجتماعی و سیاسی افزوده است. این امر ضرورت سازماندهی عرصه اجتماع و سیاست را گوشزد میکند در عین اینکه توسعه اقتصادی بدون سازماندهی و حضور اصیل نیروهای تولیدگر و صرفا با تزریق درآمد نفت و اقدامات دولت پیش برده شده، تمام این اقدامات با مشروعیتی که مفتیها و علمای وهابی ایجاد کردهاند، انجام شده است. بر این اساس، آینده اقتصاد سیاسی عربستان به کارگردانی تحولات در سه حوزه اجتماع، اقتصاد و دولت بستگی دارد. در صورتی که این تحولات در هرسه حوزه هماهنگ باشد و با ساختارهای اجتماعی جامعه عربستان همخوانی داشته باشد به شرط ظهور نیروهایی اصیل و تولیدکننده در عرصه اقتصادی، تعدیل ایدئولوژی وهابی و جلوگیری از اعمال نفوذ خارجی، میتواند نوعی ثبات را در اقتصاد سیاسی ایجاد کند. در غیر این صورت، بیثباتی سیاسی تشدید خواهد شد و با مشکلاتی که در عرصه بینالمللی برای حکومت خودکامه بن سلمان از جمله قتل خاشقچی و حمله و نسلکشی در یمن ایجاد شده است و هزینههای اقتصادی و سیاسی هنگفتی برای دولت او و هزینه دلارهای نفتی در قبال خرید بیشمار اسلحه از آمریکا که او را به گاو شیرده تشبیه کرده و آبروی وی و دولت نامشروعش را در عرصه جهانی برده و آینده حکومت بن سلمان را با چالش جدی و اساسی و فروپاشی زودهنگام برخلاف پدر و اسلافش مواجه ساخته است. این قضیه در نظام بینالملل در میان کنشگران سپهر سیاست وضعیت بغرنجی با توجه به آپارتاید و نسلکشی انسانی که دولت ریاض در قربانگاه یمن راه انداخته و قریب۵سال است در این مسلخ چنبره زده است به وضعیت ناهمگونی دامن زده است، اما مدعیان حقوق بشر در جهان در این راستا، استراتژی سکوت اتخاذ کرده و چشم خویش را بر این حقایق و تضییع حقوق ملت نستوه و مقاوم یمن بستهاند.
*روزنامهنگار
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» تازهترین تحولات پیرامون توافق هستهای را بررسی میکند
برجام محکوم به زنده ماندن
جلال خوشچهره
ناآرامیهای عراق در حاشیه امنیت ایران
چرا دیگر شاهد روزهای اوج برنامههای سرگرمکننده در صدا و سیما نیستیم؟
جای خالی خلاقیت
بررسی حسابهای بانکی؛ حق حاکمیت یا نقض حقوق شهروندی
حساب بانکی حریمی شخصی است
«ابتکار» تازهترین تحولات عراق را بررسی میکند
توالی بحران در عراق
فراز و نشیبهای اعتراضات چند دهه گذشته در ایران بررسی شد
از «توازن اعتماد» به «توازن خشونت»
بعد از حدود 10 ماه، یک بار دیگر شهروندان تهرانی بوی نامطبوعی با منشا نامعلوم حس کردند
رئیس قوه قضائیه:
پرونده اشرار ناامنیهای اخیر در حال رسیدگی است
رئیس سازمان برنامه و بودجه خبر داد
اختصاص ۶ هزار میلیارد تومان برای همسانسازی حقوق بازنشستگان
جهانگیری:
حتی کشورهای دوست هم جرئت خرید نفت از ایران را ندارند
ایران و عربستان و حفظ مدار سینوسی