روزنامه وطن امروز
1399/02/04
انقلاب نور
گروه سیاسی: اولین ماهواره نظامی ایران به همت نیروی هوافضای سپاه صبح روز گذشته با موفقیت به فضا پرتاب شد و در مدار 425 کیلومتری زمین قرار گرفت. به این ترتیب ایران در صف چند کشور ابرقدرت جهان قرار گرفت که این فناوری پیچیده را دارا هستند. به گزارش «وطن امروز»، ماهواره «نور» به عنوان نخستین ماهواره نظامی جمهوری اسلامی ایران از ماهواره‌بر ۲ مرحله‌ای قاصد از کویر مرکزی ایران توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با موفقیت پرتاب شد و در مدار ۴۲۵ کیلومتری زمین قرار گرفت. این ماهواره از پایگاه فضایی سپاه در منطقه شاهرود و در کویر مرکزی ایران به فضا پرتاب شد؛ پایگاهی که سال‌ها پیش آماده شده بود تا پرتابگرهای فضایی از آنجا راهی فضای خارج از جو زمین شوند. تفاوت ماهواره‌بر «قاصد» با ماهواره‌بر‌هایی که دانشمندان ایرانی پیش از این ساخته بودند، در نوع سوختی است که در این ماهواره‌بر استفاده شده است. سردار امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه در این باره اظهار داشت: این ماهواره‌بر تفاوتی با کارهای گذشته دارد و آن هم این است که پیشران آن از نوع ترکیبی سوخت مایع و جامد است. این پیشران همان پیشران با بدنه غیرفلزی و کامپوزیتی (موتور فضایی سلمان) است که چندی قبل رونمایی شده بود. سردار حاجی‌زاده با بیان اینکه «طبیعتا فقط ابرقدرت‌ها این قابلیت را دارند»، تاکید کرد: بقیه کشورهای جهان فقط مصرف‌کننده این فناوری هستند. * تحول بزرگ در تاریخ فضایی ایران با موتور «سلمان» تاکید سردار حاجی‌زاده بر بهره‌گیری از سوخت جامد و مایع برای به حرکت درآوردن موتور «سلمان» نکته مهمی است که فرمانده هوافضا بی‌دلیل قصد تاکید بر آن را نداشته است. شاید در مدار قرار گرفتن ماهواره نور در مدار ژئو موفقیت این پروژه به حساب آید اما موفقیت اصلی این پروژ عملکرد درست و بدون نقص موتور سلمان است که نوید‌بخش تحول عظیم در صنعت هوایی ایران به حساب می‌آید. اما موتور سلمان چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟ دهه فجر انقلاب اسلامی در سال 1398 بود که با رونمایی از پیشران (موتور) فضایی سوخت جامد سلمان که دارای نازل متحرک بود، نیروی هوافضای سپاه از توان عملیاتی خود برای هدایت بهتر و کارآمدتر پیشران‌های فضایی در خارج از جو پرده برداشت. این پیشران به واسطه نازل (خروجی) متحرک، با بهره‌وری بالاتری امکان تغییر و اصلاح مسیر را در خارج از جو دارد. * پیشران متحرک چیست؟ برای ایجاد تغییر مسیر در موشک‌ها از روش‌های مختلفی استفاده میشود اما 2 روش پر استفاده شامل «بالک‌های آیرودینامیکی» و «کنترل بردار رانش» است. در روش اول با توجه به اینکه از عبور هوای اطراف بالک برای ایجاد نیرو استفاده میشود، در لحظات اولیه شلیک، سرعت موشک در نتیجه فشار دینامیکی هوا کافی نیست و همچنین خارج از جو زمین هم قابل استفاده نیست، چرا که فشار هوایی وجود ندارد. موشک‌های خانواده «فاتح۱۱۰»، «دزفول» و «رعد۵۰۰» از این نوع ابزار یعنی بالک آیرودینامیکی برای کنترل تغییر مسیر استفاده می‌کنند. بنابراین همانگونه که گفته شد این موشک‌ها به دلیل بهره‌گیری از روش بالک‌های آیرودینامیکی قابلیت خروج از جو را ندارند. برای ارسال موشک به خارج از جو که ماهواره‌بر‌ها نیز شامل آن می‌شوند، نیاز به روش «کنترل بردار رانش» است. این روش هم در داخل جو و هم در خارج از آن می‌تواند به کار گرفته شود، زیرا بی‌نیاز از جریان هوای اطراف بوده و تنها به جریان گاز‌های خروجی از پیشران راکتی شامل سوخت مایع و جامد اتکا دارد. پیش از این موشک‌های خانواده شهاب و قدر، قیام و سجیل همگی از روش کنترل بردار رانش اما مبتنی بر بالک‌های نصب‌شونده در خروجی پیشران موشک استفاده می‌کردند. در این روش 4 بالک که از جنس‌های بسیار مقاوم و عموما از گرافیت ساخته می‌شوند، در خروجی پیشران قرار می‌گیرند و کار ایجاد تغییر جهت گاز‌های خروجی و گرفتن نیروی لازم برای تغییر مسیر را به انجام می‌رسانند. در «روش کنترل بردار رانش مبتنی بر بالک‌های نصب‌شونده» همواره مقداری از نیروی رانش موتور هدر می‌رود که مستقیما به کاهش کارآیی موشک از بیشترین کارآیی که می‌توانست به آن برسد منجر میشود. به علاوه، جنس بالک‌های نصب‌شونده در خروجی موتور نیز باید بسیار مقاوم باشد، زیرا باید چندین دقیقه در معرض گاز‌های داغ با سرعت بسیار زیاد قرار گیرد. راهکار دیگر برای بهره‌برداری از روش کنترل بردار رانش، حرکت دادن کل خروجی پیشران یا همان نازل پیشران است. در این روش عملگر‌هایی بیرون نازل نصب شده است که با حرکت دادن نازل در جهت مورد نیاز، سبب تغییر جهت بردار رانش پیشران و در نتیجه تغییر مسیر موشک می‌شوند، در این روش هیچ میزانی از نیروی رانش هدر نمی‌رود. موتور فضایی سلمان علاوه بر استفاده از مواد سبک کامپوزیتی در بدنه خود، برای تغییر جهت روش فوق را به کار می‌برد، در نتیجه این پیشران سوخت جامد بخوبی امکان حرکت در ارتفاع‌هایی فراتر از جو زمین را دارد. البته نازل‌های متحرک هم دشواری‌های فنی بالایی دارند که از جمله آنها، نحوه آب‌بندی فاصله بین بخش متحرک نازل و قسمت‌های ثابت قبل از آن است. در صورت وجود منفذی برای عبور جریان، با توجه به سرعت و دمای بسیار بالای گاز‌های حاصل از پیشران راکتی، امکان از بین رفتن کل نازل و حتی موشک وجود دارد. از این جهت دستیابی به چنین فناوری و همچنین ساخت موتوری که با روش کنترل بردار رانش بدون بالک کار کند، بسیار پیچیده و به همین دلیل تنها در اختیار چند کشور ابرقدرت است. دستیابی به چنین فناوری‌ای تلاشی بود که شهید طهرانی‌مقدم در آخرین پروژه تحقیقاتی خود به دنبال دستیابی به آن بود و جان خود را در راه دستیابی به این پروژه ملی تقدیم کرد. او در دوران مسؤولیت خود در جهاد خودکفایی کل سپاه، به دنبال رسیدن به ماهواره‌بر چند مرحله‌ای سوخت جامد بود. پس از شهادت سردار طهرانی‌مقدم که در زمان اجرای آزمایش یکی از مراحل ماهواره‌بر مذکور رخ داد، جزئیاتی از این دستاورد بومی اعلام شد، از جمله اینکه برای ارسال محموله به مدار ژئو در نظر گرفته شده است. بعد‌ها در یک برنامه تلویزیونی، موشک مذکور به نام «قائم» با 4 مرحله سوخت جامد معرفی شد که قطر و طول مرحله اول آن به ترتیب 5/3 و ۲۰ متر بود. سال ۱۳۹۸ نمایش یکی از مراحل موشک فوق در یک مستند تلویزیونی مورد توجه تحلیلگران قرار گرفت. این تصاویر شهید طهرانی‌مقدم را در حال صحبت با نفراتی کنار یک موتور سوخت جامد بزرگ در یک سالن احتمالا زیرزمینی نشان می‌داد. روی بدنه پیشران مذکور، عبارت «قائم» قابل تشخیص بود. با توجه به ابعاد تخمینی طول و قطر آن، مشخص شد موشک قائم در مراحل بالاتر خود، کاهش قطر دارد. مشاهده آزمایش‌های متعدد سوخت جامد در پایگاه موشکی سپاه در شاهرود در تابستان ۱۳۹۸ نیز سبب موج دیگری از توجه به برنامه موشک‌های سوخت جامد سپاه شد. تصاویر ماهواره‌ای منتشرشده توسط ناظران خارجی، نشان‌دهنده آزمایش‌های متعدد سپاه در چندین سکوی آزمایش کوچک و بزرگ، بدون هیاهوی رسانه‌ای عجولانه بود. سوخت‌های جامد مزیت‌هایی برای استفاده در مراحل اول ماهواره‌بر‌ها دارند، از جمله سادگی پیشران، هزینه کمتر و امکان دستیابی نسبتا راحت‌تر به ضریب اطمینان کافی. این عوامل کنار توسعه فناوری بومی سوخت جامد در سپاه، سبب شد این انتخاب انجام شود. اما برای استفاده بهینه از موتور راکتی و امکان کنترل در خارج از جو برای مأموریت‌هایی نظیر تزریق ماهواره به مدار، پیشران سوخت جامد سلمان گام مهمی بود که سپاه موفق به دستیابی به آن با اتکا به توان متخصصان خود شده است. ابعاد پیشران سلمان به طور تخمینی شامل قطر حدود یک متر، طول 3/1 متر (بدون نازل) و دهانه نازل حدود ۶۰ تا ۶۵ سانتیمتر است. بنابراین به نظر می‌رسد ماهواره‌بر قاصد که روز گذشته ماهواره نور را در مدار قرار داد، مدل پیشرفته و به‌روز شده ماهواره‌بر قائم بوده که در آن از موتور سوخت ترکیبی سلمان بهره گرفته شده است. موشک قائم بر اساس نظرات کارشناسان همان موشکی بود که شهید طهرانی‌مقدم پس از طراحی و مراحل ساخت آن در نامه‌ای به مقام معظم رهبری دستیابی به چنین موشکی را به عنوان یک عامل بازدارنده اصلی عنوان کرده بود. در بخشی از این نامه که آبان‌ماه سال گذشته در هفتمین سالگرد شهادت شهید طهرانی‌مقدم توسط پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله العظمی خامنه‌ای منتشر شد، آمده است: «خلاصه آقا رفتیم سراغ فینال طرح و نقطه اوج بازدارندگی و اقتدار این نظام الهی یعنی دستیابی به موشک فوق سریع واکنش سریع در برد هدف اسرائیل و دستیابی به موشک حامل ماهواره». * چرا ماهواره نظامی برای ایران مهم است؟ مداری که ماهواره نور در آن قرار گرفته است، 425 کیلومتر اعلام شده که احتمالا مدار دایروی است، یعنی در تمام مدت حرکت، ماهواره ارتفاع ثابتی نسبت به زمین خواهد داشت. پیش از این ماهواره‌های امید، رصد، نوید و فجر در مدار بیضوی 250 در 375 کیلومتر قرار گرفته بودند. در این نوع مدار، ماهواره روی یک مسیر بیضوی به دور زمین گردش می‌کند، در نتیجه طی حرکت خود در کمترین فاصله (250 کیلومتر) و بیشترین فاصله (375 کیلومتر) در حال جابه‌جایی است. در واقع نیاز به ماهواره‌های تصویربرداری دقیق، ارتباطات راه دور بدون نقطه کور و مکان‌یابی، 3 محور اصلی نیاز نیرو‌های مسلح به استقرار ماهواره در مدار زمین است. به بیان دیگر ماهواره نظامی نور قدرت راداری اطلاعاتی ایران را از سطح زمین به فضا منتقل می‌کند. فرمانده کل سپاه پاسداران در سخنانی به مناسبت دستیابی سپاه به این موفقیت بزرگ، ضمن تشریح دستاوردهای حاصل از پرتاب این ماهواره به فضا بر ضرورت نظامی دستیابی به این نوع فناوری‌ها تاکید کرد و گفت: امروز ارتش‌های قدرتمند دنیا بدون قرار گرفتن در فضا دارای نقشه دفاعی جامعی نیستند و دستیابی به این فناوری برترساز که ما را به فضا منتقل می‌کند و قلمرو توانایی‌های‌مان را گسترش می‌دهد، یک دستاورد راهبردی است. وی خاطرنشان کرد: پس از این دستاورد مهم ما در عرصه گسترش قلمرو و توان اطلاعاتی راهبردی به یک جهش دست یافتیم. فرمانده کل سپاه در ادامه تاکید کرد: امروز ما می‌توانیم جهان را از فضا رویت کنیم و این به معنای گسترش اطلاعات راهبردی نیروی دفاعی قدرتمند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. وی افزود: قرار گرفتن این ماهواره چند منظوره در فضا هم در عرصه IT و نبردهای اطلاعاتی می‌تواند برای ما ارزش افزوده استراتژیک تولید کند و هم در جنگ‌های اطلاعاتی زمینه‌های قدرتمندی را برای ما ایجاد می‌کند. سرلشکر سلامی با تاکید بر اینکه سپاه از امروز وارد یک عرصه تحول شد، گفت: دستیابی به این فناوری‌ها به دلیل اینکه در زمره فناوری‌های برتر جهانی است و خطوط مقدم استعدادهای تکنولوژی را شکل می‌دهد، برای ایران اسلامی توفیق بزرگی محسوب میشود. * بازتاب پرتاب موفق نخستین ماهواره نظامی ایران خبر غرورآفرین موفقیت سپاه در پرتاب نخستین ماهواره نظامی با بازتاب فراوان رسانه‌های داخلی و خارجی مواجه شد و دوستداران انقلاب اسلامی در فضای مجازی دستیابی به این موفقیت را تبریک گفتند. در همین راستا علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی در حساب توئیتری خود نوشت: «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سالروز تولدش بار دیگر قاصد نور شد و افتخار پرتاب موفق اولین ماهواره نظامی جمهوری اسلامی ایران را در کارنامه قطور اولین‌های این نهاد مقدس ثبت کرد. دست مریزاد، خدا قوت و هزاران بار تبریک به پاسداران انقلاب اسلامی». رسانه‌های بین‌المللی به طور گسترده خبر پرتاب موفق نخستین ماهواره نظامی ایران توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را پوشش دادند. خبرگزاری آسوشیتدپرس نخستین رسانه‌ای بود که این خبر را گزارش داد و نوشت: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با این «پرتاب غافلگیرانه» از آنچه کارشناسان آن را برنامه فضایی محرمانه می‌دانند رونمایی کرد. این خبرگزاری آمریکایی نوشت: وزارت خارجه و وزارت دفاع آمریکا فورا به درخواست‌های این رسانه برای اظهارنظر پاسخ نداده‌اند اما پرتاب چنین ماهواره‌ای موجب ایجاد نگرانی میان کارشناسانی میشود که می‌پرسند آیا این فناوری می‌تواند به ایران برای ساخت موشک‌های بالستیک بین‌قاره‌ای کمک کند یا خیر. آسوشیتدپرس همچنین در تحلیل خود بر این رویداد مدعی شد پرتاب این ماهواره تمایل ایران برای پذیرفتن مخاطرات جدید را نشان می‌دهد. یک تحلیلگر آمریکایی مستقر در کانادا به این رسانه گفت: «این اقدام، زنگ خطرهای زیادی را به صدا درمی‌آورد. حالا که شما کارزار فشار حداکثری را دارید، ایران چیزهای زیادی برای از دست دادن ندارد». روزنامه انگلیسی دیلی‌تلگراف، شبکه خبری ای‌بی‌سی نیوز، پایگاه «یو‌اس‌نیوز»، روزنامه نیویورک‌تایمز، روزنامه واشنگتن‌پست، روزنامه لس‌آنجلس‌تایمز و بسیاری دیگر از رسانه‌های بین‌المللی این خبر را به نقل از خبرگزاری آسوشیتدپرس پوشش داده‌اند. یورونیوز هم این خبر را پوشش داد و به نقل از «مایکل هوروویتز»، کارشناس مسائل بین‌المللی نوشت: پرتاب این ماهواره، با توجه به شکست‌های قبلی ایران در فوریه گذشته پیشرفت چشمگیری برای ایران محسوب میشود. این تحلیلگر مدعی شده پرتاب این ماهواره پیام آشکاری ارسال می‌کند و بخشی از تلاش‌های تهران برای اعمال فشار بر واشنگتن و اروپا بعد از خروج آمریکا برجام است. خبرگزاری رویترز هم در پوشش این خبر نگرانی‌های احتمالی آمریکا از آن را برجسته کرده است. این خبرگزاری همچنین به حک شدن یک آیه قرآن بر روی این ماهواره هم اشاره کرده است. این رسانه انگلیسی به عنوان بخشی از اخبار زمینه‌ای مرتبط با این خبر به شهادت سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در حمله پهپادی آمریکا در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی بغداد هم اشاره کرده است. روزنامه صهیونیستی اورشلیم‌‌پست هم با تیتر «نبرد برای فضا» این خبر را پوشش داده و نوشته سپاه پاسداران انقلاب اسلامی این خبر را بعد از دستیابی ایران به موشک‌های ضدکشتی با برد 700 کیلومتر اعلام کرده است. وبگاه شبکه خبری الجزیره هم در این باره نوشت: این نخستین ماهواره شناسایی ایران است که به فضا پرتاب میشود. خبرنگار این رسانه در تهران گزارش داده این نخستین‌بار است که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی پرتاب یک ماهواره نظامی از این نوع را اعلام می‌کند. او گفت: «به عنوان ماهواره نظامی چیزی که انتظار داریم شاهدش باشیم این است که از این ماهواره به طور خاص برای گردآوری اطلاعات و برقراری ارتباطات ایمن جهت ترابری نیروها روی زمین و دریا استفاده شود». خبرگزاری فرانسه پرتاب این ماهواره‌بر را «عملیاتی غافلگیرانه» خواند و نوشت واشنگتن قبلا گفته از برنامه ماهواره‌ای ایران نگران است. خبرگزاری دویچه‌وله آلمان هم در بخشی از گزارش خود از ایران به عنوان «قدرت خاورمیانه» یاد کرد و نوشت این کشور بعد از خروج آمریکا از برجام گفته به محدودیت‌های عملیاتی مشخص‌شده در این توافق پایبند خواهد بود. وبگاه شبکه خبری فاکس‌نیوز هم نوشته است پرتاب موفقیت‌آمیز ایران بعد از شکست کوشش‌های قبلی این کشور در چند ماه گذشته رقم خورده است.
