روزنامه شهروند
1399/02/07
آزادی زندانیان و فلسفه مجازات
عباس عبدی روزنامه‌نگار پس از شیوع بیماری كووید-19 توجه جامعه به‌سرعت به سوی اجتماعات بسته و متراكم جلب شد؛ ازجمله ورزشگاه‌ها، كلاس‌های درس، زیارتگاه‌ها و مساجد و... و ایده‌هایی برای تعطیلی آنها مطرح شد كه با وجود برخی از مخالفت‌ها درنهایت این اتفاق رخ داد. در این میان یكی از مراكزی كه حساسیت بیشتری ایجاد كرد، زندان‌ها بود. بسیاری از زندان‌های ایران به‌طور معمول بیش از ظرفیت اسمی خود زندانی دارند. اگر كسی زندان‌های عمومی را از نزدیك دیده باشد می‌داند كه مبتلاشدن یك نفر از زندانیان به معنای خطر ابتلای دیگران یا اكثریت آنان نیز است؛ چون امكان رعایت كامل ضوابط پیشگیری از ابتلا کمتر وجود دارد و چه بسا اگر كسی بخواهد چنین كند، منجر به درگیری و تنش با دیگران نیز بشود. بنابراین انتظار می‌رفت كه با وجود این شرایط و ارتباط میان داخل و بیرون زندان دیر یا زود یك یا چند نفر از زندانیان آلوده به ویروس شوند و كل زندانیان و زندان‌بانان را درگیر كنند. این وضع نه‌تنها زندانیان بلكه زندان‌بانان را بیشتر نگران می‌كرد و شاید یكی از انگیزه‌های بروز برخی از ناآرامی‌ها در زندان‌ها نیز همین نگرانی‌ها بود، هر چند كوشش برای فرار از مجازات و سوءاستفاده از این وضعیت نیز می‌تواند عامل و انگیزه اصلی باشد.در پی این وضعیت دستگاه قضائی در پی تصمیمی درست به مرخصی تعداد زیادی از زندانیان و حتی عفو آنان اقدام کرد و بخش قابل توجهی از زندانیان كه گفته می‌شد حدود نیمی از آنان را شامل میشود، به طور دایم یا موقت آزاد کرد. در پی این آزادی كه با استقبال جامعه مواجه شد، رئیس‌پلیس تهران اظهار داشت كه این آزادی‌ها موجب افزایش سرقت شده است. سخنگوی قوه قضائیه در پاسخ اظهار داشت كه «بررسی‌های ما در ایام چهل‌وپنج روزه اخیر نشان می‌دهد که آمار سرقت‌ها سرجمع کاهش داشته است. اینکه گفته شده تعداد زیادی از این سرقت‌ها به وسیله زندانیان به مرخصی‌رفته باشد را هم بررسی کردیم اما چنین چیزی هم نبود. در میان تمام افرادی که بررسی کردیم، عملا در استان تهران از زندانیانی که در حال مرخصی بودند فقط یک نفر تا امروز بازداشت مجدد شده است؛ البته ما نمی‌خواهیم بگوییم این زندانیان مرتکب جرم نمی‌شوند اما بیشتر آنها ضوابط و مقررات را رعایت کردند.»
از آنچه كه در این میان غفلت شده است، منطق این تصمیم است. ما نمی‌دانیم كه آمار سرقت دقیقا چگونه است و چه تغییری كرده است ولی هر دو حال را می‌توان فرض گرفت. اگر زیاد هم شده باشد باز هم باید نسبت به آزادی بسیاری از آنان اقدام می‌شد.
این را كسی می‌نویسد كه می‌داند اگر جرم زیاد شود او نیز به‌عنوان یك شهروند عادی احتمال دارد که یكی از قربانیان این جرم ازجمله سرقت باشد ولی این امر دلیل نمی‌شود كه از آزادی زندانیان دفاع نكنم. چرا؟ برای فهم ماجرا باید دید كه چرا یك مجرم را مجازات یا زندانی می‌كنند؟ چند علت وجود دارد؛ جلوگیری از تكرار جرم به دلیل ترس از مجازات، جلوگیری از تكرار جرم دیگران، تربیت مجرم و بازگشت به جامعه، استحقاق مجازات‌شدن، دوركردن مجرم از جامعه به منظور جلوگیری از ارتكاب جرم. هدف مجازات هر كدام باشد، به طور قطع هدف آخر در صدر آنها قرار ندارد؛ زیرا اگر این هدف مهم بود هیچ‌گاه از مجازات شلاق استفاده نمی‌شد چون با اجرای شلاق مجرم دوباره در جامعه هست و می‌تواند جرم را تكرار كند. به علاوه در بسیاری از موارد این اطمینان وجود دارد كه مجرم با پایان محکومیت و آزادشدن از زندان مرتكب تكرار جرم میشود و برعكس. ولی در هر دو حالت آنان را در موعد مقرر آزاد می‌كنند. مهم‌ترین هدف مجازات، استحقاق و تشفّی خاطر جامعه از مجازات است. خیلی‌ها كه عزیزان‌شان كشته می‌شوند و طبعا دیگر امكان بازگرداندن‌شان وجود ندارد، در پی پیداكردن مجرم و مجازات او هستند. با اینكه یقین دارند قاتل فقط همین یك قتل را انجام داده و قاتل بالفطره و حرفه‌ای نیست ولی در پی مجازات او هستند برای اینكه او را مستحق مجازات می‌دانند. بنابراین در ماجرای اپیدمی كووید-19، آزادی زندانیان را نمی‌توان با منطق افزایش احتمالی جرم نقد و رد كرد بلكه مسأله مهم وضعیتی است كه رخ داده و مجازات كنونی اضافه بر استحقاقی است كه برای آنان مقرر شده است و این افزایش مجازات پیش‌بینی نشده و خلاف عدالت است. البته این آزادی می‌تواند در تربیت و بازگشت مجرم به جامعه نیز موثر باشد باید نگاه به موضوع را تغییر داد. البته همه اینها با فرض استحقاق مجازات‌داشتن همه زندانیان از نظر مردم و جامعه است در حالی كه برای برخی از آنها چنین استحقاقی اثبات نشده است.
سایر اخبار این روزنامه
اگر بیماری اوج بگیرد محدودیت‌ها را احیا می‌کنیم
پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب به مناسبت درگذشت آیت‌الله ابراهیم امینی
روند صعودی ابتلا به کرونا در 10 استان کشور
قدم آخر سوسن طاقدیس
دفن مردگان پای درختان کاج
خشم «آجم» را مهار می‌کنیم
چالش ویروس در سرزمین‌های غیرقابل‌کنترل
بعد از قدم یازدهم
آزادی زندانیان و فلسفه مجازات
