روزنامه شرق
1399/03/26
آغاز دوباره گفت‌وگوهای مثلث آستانه
وزیر خارجه ایران به ترکیه رفت آغاز دوباره گفت‌وگوهای مثلث آستانه روح‌اله نخعی: بعد از چند ماهی که نشانه‌های کوچک و بزرگ تنش بین ایران و ترکیه نمایان شده‌اند، وزیر خارجه ایران روز گذشته به استانبول رفت تا با مقامات ترکیه دیدار و گفت‌وگو داشته باشد. محمدجواد ظریف در حالی راهی ترکیه شد که سفر به روسیه را در برنامه بعدی‌اش دارد. همچنین قرار بود هم‌زمان با سفر ظریف، سرگئی لاوروف، همتای روسی او نیز راهی ترکیه شود؛ اما برنامه سفر او لغو شد. سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، نیز به ترکیه رفته است. وزارت امور خارجه ترکیه در یک بیانیه جزئیاتی درباره سفر وزیر امور خارجه ایران به استانبول و مذاکرات دوجانبه او با مقامات ترکیه ارائه کرد. وزارت امور خارجه ترکیه اعلام کرد: «وزیر امور خارجه ایران روز یکشنبه برای مذاکراتی دو‌روزه به استانبول خواهد آمد و روز 14 و 15 ژوئن در ترکیه خواهد بود». در ادامه این بیانیه آمده است: «در این دیدار، تمام جنبه‌های روابط دوجانبه‌مان مورد بحث قرار خواهد گرفت و بر سر مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی تبادل نظر خواهد شد». سفر به ترکیه دومین سفر خارجی ظریف در سال جاری و پس از سفر به سوریه است. شیوع کرونا که موجب لغو سفرها و برهم‌خوردن برنامه‌های دیدارها شد، مانع از سفرهای این‌چنینی شده بود.سفر وزیر خارجه ایران به ترکیه و روسیه در حالی انجام میشود که موضوع سوریه همچنان مهم‌ترین مسئله گفت‌وگوها بین سه کشور است. در‌عین‌حال برخی کارشناسان معتقدند پس از عبور از چالش‌های پیشین، در وضعیت فعلی و درباره آینده سوریه بین سه کشور اختلاف نظرهایی وجود دارد. برجسته‌ترین این اختلافات شاید رویکرد خاص ترکیه در مسائل مرز مشترک با سوریه و اقداماتی است که بدون رضایت طرفین در این زمینه انجام داده است. اقدامات ترکیه در این زمینه در ماه‌های اخیر باعث چالش‌های نسبتا مستقیمی با ایران نیز شده است. اواسط اردیبهشت، دو شهروند کُرد ایرانی از اهالی اشنویه در منطقه مرزی ایران با عراق هدف پهپادهای ترکیه قرار گرفتند. به‌تازگی نیز ادعای وزیر کشور ترکیه در این زمینه باعث ایجاد نگرانی‌هایی شده است. سلیمان سویلو مدعی شده بود نیروهای پ‌ک‌ک در ماکوی ایران حضور دارند و گفته بود در‌صورتی‌که ایران با آنها مقابله نکند، ترکیه خود اقدام خواهد کرد. البته روز شنبه یک مقام نظامی ایران، این ادعا را تکذیب کرد. به طور کلی به نظر می‌رسد چشم‌اندازی که سه کشور از آینده سوریه در نظر دارند، همخوانی دقیقی با هم ندارد. حملات نظامی که از سوی ترکیه به خاک سوریه انجام شده، نمونه‌های مشخصی از رویکرد یک‌جانبه ترکیه و نگرانی دولت این کشور از نحوه مواجهه ایران، روسیه و سوریه با مسئله کردهاست که برای رجب طیب اردوغان اهمیت ویژه‌ای دارد. موفقیت اردوغان در اقناع دولت آمریکا برای کناره‌گیری از منطقه شمال سوریه و بازشدن دست ترکیه برای حملات به این مناطق در راستای همین دغدغه‌های دولتی انجام شد که برنامه خودش را برای آینده کردها در منطقه دارد.نشانه شدت‌گرفتن این اختلافات در یکی از اظهارنظرهای دستیار ارشد وزیر امور خارجه ایران در امور ویژه سیاسی دیده شد؛ زمانی که اواخر اردیبهشت و در دیداری با عدنان حسن محمود، سفیر سوریه در تهران، با تأکید بر حمایت قاطع جمهوری اسلامی ایران از سوریه در مبارزه با تروریسم تصریح کرد که همکاری‌های راهبردی روسیه، سوریه و ایران در راستای مبارزه با پدیده شوم تروریسم و رایزنی‌های جاری سه کشور برای حل سیاسی بحران سوریه، تداوم خواهد یافت. او البته در ادامه بر اهمیت تداوم فعالیت‌ها و همکاری‌های مشترک ایران، روسیه و ترکیه در قالب روند آستانه را مورد تأکید قرار داد. از قلم انداختن نام ترکیه در موضوع مبارزه با تروریسم در این زمینه به نظر نکته درخور‌‌توجهی است؛ به‌ویژه آنکه «مبارزه با تروریسم» بهانه اقدامات نظامی ترکیه در منطقه بوده که مخالفت ایران، روسیه و سوریه را به همراه داشته است.در‌عین‌حال، سفر وزیر خارجه ایران به ترکیه و سپس به روسیه در شرایطی انجام میشود که برخی معتقدند فشارهای سیاسی، بحران ناشی از شیوع کرونا، مشکلات اقتصادی و اختلافات باعث شده است نقش‌آفرینی ایران در سوریه نیز با چالش‌هایی مواجه شود. به طور خاص، ترور سردار سلیمانی به‌عنوان فرمانده نیروهای قدس از عوامل این موضوع دیده میشود. سفر وزیر خارجه ایران به ترکیه و روسیه در این برهه را می‌توان نشانه جدی کلیدخوردن دوباره گفت‌وگوهایی دانست که به خاطر کرونا روی زمین مانده بودند و حال ظریف می‌رود تا مشخص کند رابطه تهران، آنکارا، مسکو و دمشق، از این به بعد در چه مسیری می‌تواند ادامه پیدا کند.محمدعلی دستمالی، کارشناس مسائل منطقه:
در تحولات آتی، نقش همه شرکای آستانه به یک اندازه نیست
سفر آقای ظریف در شرایطی انجام شده که ایران و ترکیه در همه سال‌های این دولت، علاوه بر همکاری، چالش‌های کوچک و بزرگی هم داشته‌اند. چشم‌انداز این سفر در این شرایط را چطور می‌بینید؟
پیش از هر چیز باید بگویم ایران و ترکیه دو کشور خاص، عجیب و غریب و قدرتمند منطقه هستند و از بسیاری جهات شباهت‌ها و اشتراکاتی می‌بینیم که موجب میشود پتانسیل‌های توسعه و تقویت روابط بیشتر و بیشتر شوند. ما در مورد دو کشور اسلامی صحبت می‌کنیم که هر کدام ۸۳ میلیون نفر جمعیت دارند، دو کشوری که دارای پیشینه تاریخی امپراتوری‌های قدرتمند و فرهنگ و ادبیات غنی هستند، دو کشور با تکثر و تنوع قومی و مذهبی و در عین حال دو قدرت رقیب همدیگر هستند. اما در کنار این همه شباهت، بدون تعارف باید گفت تفاوت‌های جدی نیز داریم. تفاوت‌های ما فقط در فاز دین و شیعه و سنی نیست، در تفاوت و تنازع منافع است. به ویژه در حوزه مهم و حساسی همچون سوریه که تا همین جای کار اگر در صورت هم چنگ نینداخته‌ایم، از سر دوراندیشی، حسن هم‌جواری و ظرافت و هنرمندی در حفظ روابط است. در نتیجه در این شرایط حساس که تصور می‌رفت پرونده سوریه اهمیت پیشین خود را از دست داده، می‌بینیم که هنوز هم تفاوت‌ها و تضادهای قابل توجهی وجود دارند و سفر جناب ظریف به استانبول حاوی این پیام است که به محض ورود به شرایط نسبتا عادی پساکرونا اولویت ما این است که با مقامات ترکیه دیدار کنیم و قاعدتا فقط در مورد سوریه مذاکره نمی‌کنیم و حرف‌های دیگری نیز داریم که شاید مهم‌ترین آن، مباحث تجاری و همکاری اقتصادی است. تصور بنده این است که در هر دو دوره دولت روحانی، یکی از توفیقات دستگاه دیپلماسی کشور ما این بود که با وجود آنکه با ترکیه در پرونده سوریه اختلاف نظرهای جدی داریم، اما هنر آن را داشته‌ایم که اجازه ندهیم این تفاوت رویکردها به دیگر حوزه‌های همکاری‌مان آسیب بزند. ما و ترکیه بنا به بسیاری از دلایل تاریخی، جغرافیایی، قومی، فکری و فرهنگی، باید تلاش کنیم تحت هر شرایطی اجازه ندهیم رابطه سرد و منجمد شود. البته تمایل دارم به این نکته نیز اشاره کنم که با توجه به بحران اقتصادی بسیار جدی کنونی که در سوریه در جریان است و نیز با توجه به مجاورت جغرافیایی ترکیه و سوریه و برخی فاکتورهای دیگر، آنکارا برای رسیدن به نتایج مطلوب، شانس و مجال بیشتری دارد اما در هر حال، دست و پای ایران نیز بسته نیست و می‌توان به سناریوهایی اندیشید که بر مبنای آن، ایران و ترکیه با وجود همه رقابت‌های پیدا و پنهان، دوست و همکار هم بمانند.
وزیر خارجه ایران پس از ترکیه بناست به روسیه برود. با توجه به تفاوت دیدگاه‌هایی که در مسئله سوریه بین سه کشور ایجاد شده، فکر می‌کنید این گفت‌وگوها به چه شکل پیش بروند؟
مسئله ادلب، معضلی نیست که بشود به سادگی از کنار آن گذشت. متأسفانه ماهیت بحران سوریه و شرایط سخت و دشوار این کشور و همچنین موازنه قدرت کشورهای مرتبط با این بحران، شرایطی فراهم آورده که عملا در موضوعات حساس، تعلل و وقفه دیده میشود و نمونه بارز آن هم، همین مسئله ادلب است. ایران، روسیه و ترکیه در دورانی که دونالد ترامپ و تیم پمپئو و جیمز جفری عملا در سوریه بلاتکلیف بودند، در آستانه به شکل خوبی با هم کار کردند و توانستند بر بحران سوریه اثر جدی و مستقیم بگذارند. اما هر تحلیلگری که بویی از واقع‌بینی برده باشد، به خوبی می‌داند که این سه کشور در میدان سوریه در مورد تمام ابعاد پرونده نه تنها با همدیگر هم‌نوا نیستند، بلکه الزاما منافع مشابه و منطبق با هم ندارند. چیزی که در این مورد می‌تواند محل تأمل و مداقه مسئولان ما باشد، این است که ترکیه و روسیه در مسئله ادلب اختلاف نظرهایی دارند اما معاملات بزرگی همچون خط گاز ترک استریم، ساخت نیروگاه هسته‌ای، همکاری اردوغان و پوتین در لیبی، تعامل دفاعی و مبادلات تجاری ۲۳ میلیارد دلاری، موجب آن میشود که زمینه توافق و سازش بین آنکارا و مسکو بیشتر باشد و کارت‌های متنوعی روی میز بگذارند.
وزیر کشور ترکیه اخیرا درباره حضور نیروهای پ‌ک‌ک در ماکو ادعایی کرده و از احتمال اقدام ترکیه در این زمینه گفته بود. این مسئله فکر می‌کنید تا چه حد باعث چالش بین ایران و ترکیه شود؟
حرف‌های سلیمان سویلو بجا نبود، بسیار ناشیانه و خام صحبت کرد. ایشان ظاهرا برای لحظاتی فراموش کرد که اولا وزیر کشور است و نه وزیر امور خارجه و دوم اینکه وقتی در مورد همسایه‌ای همچون ایران حرف می‌زند، باید به خاطر داشته باشد که این کشور با تمام قدرت علیه شاخه ایرانی پ‌ک‌ک یعنی پژاک جنگیده است و دلیلی ندارد که مرز به روی آنان بگشاید یا اینکه حضورشان را نادیده بگیرد و چشم‌پوشی کند. با شناختی که از سویلو دارم، فکر می‌کنم حرفی که در مورد ماکو بر زبان آورد، حرف نظام سیاسی و دولت ترکیه نیست و بیشتر به دنبال خودنمایی داخلی و رسانه‌ای بود و بعید می‌دانم چنین اظهاراتی در روابط کلان ما خلل جدی ایجاد کند.
با توجه به رقابت‌ها و اختلافات، چشم‌انداز روند آستانه را چطور می‌بینید؟
در دنیای دیپلماسی و مذاکره، هر هدفی تقویم و روندی دارد و باید به نقطه‌ای برسد. چنین قاعده‌ای، هم برای ژنو صدق می‌کند، هم برای روندهای دیگر. بنابراین روند آستانه هم نمی‌تواند الی‌الابد ادامه پیدا کند. باید در مورد فاز نهایی و فینال تحولات سیاسی سوریه به یک جمع‌بندی نهایی رسید. همه در زبان و ادبیات دیپلماتیک، از درِ تعارف داخل می‌شوند و می‌گویند این ملت سوریه است که باید سرنوشت کشورش را تعیین کند. اما خب از کدام ملت صحبت می‌کنیم؟ لذا شرکای آستانه باید در مورد مسائل مهمی همچون ادلب، مخالفان، تروریست‌ها، تدوین قانون اساسی، انتخابات و بشار اسد به نتایج روشنی برسند.
یک مسئله که به نظر چالشی بین ایران و ترکیه ایجاد کرده مسئله برخورد ترکیه با کردهاست. اختلافات ترکیه با کردها به کجا خواهد کشید؟
شخصا معتقدم که هیچ کدام از حملات ترکیه به شرق و غرب فرات، هیچ‌گونه مشروعیت سیاسی و حقوقی و امنیتی ندارد و قابل توجیه نیست. اما تمایل دارم به این واقعیت نیز اشاره کنم که کردها در شمال سوریه مرتکب خطای بزرگی شدند که همانا کشاندن جنگ پ‌ک‌ک و ترکیه به مناطق خودشان بود. احزاب و نهادهای اقماری پ‌ک‌ک در شمال سوریه راه بر فعالیت دیگر احزاب کُردی بستند و کاری کردند که ترکیه آنان را به مثابه یک تهدید بنگرد. آنان بر خطاهای بزرگ خود پافشاری کردند و حتی به دنبال آن بودند که الگوی کوبانی را در برخی شهرهای کوچک مناطق کردنشین ترکیه نیز پیاده کرده و شهرهای خودگردان ایجاد کنند. این اقدام نه تنها دینامیت زیر مذاکرات صلح ۲۰1۳ گذاشت، بلکه موجب واکنش نظامی تند ترکیه شد و جان صدها جوان کُرد را گرفت. بنابراین تا زمانی که کردها در آن مناطق راهی برای تعامل با ترکیه پیدا نکنند، آب خوش از گلویشان پایین نخواهد رفت.
برخی تحلیلگران در ماه‌های گذشته از کاهش حضور ایران در سوریه گفته‌اند و گمانه‌زنی می‌کنند که نقش ایران در گفت‌وگوها و مذاکرات نیز در حال کاهش است. شما چنین برداشتی دارید؟
مجموعه‌ای از محذورات و موانع بر نقش منطقه‌ای ایران تأثیر گذاشته که شامل سوریه هم میشود. شرایط سخت ناشی از تحریم‌های آمریکا و وضعیت اقتصادی ما، فاکتورهای مهمی هستند. تمایل دارم به سه نکته مهم در این مورد اشاره کنم که هر کدام از آنها به نوعی بر اهداف و اقدامات ایران در سوریه اثرگذار است. ببینید! جغرافیا فاکتور بسیار مهمی است. ترکیه و سوریه 900 کیلومتر مرز مشترک دارند و در حوزه‌های حساس و مهمی همچون کردها، اعراب، ترکمان‌ها، مدیترانه و چند مسئله دیگر منافع ترکیه و سوریه و حتی ترکیه و روسیه در هم تنیده شده‌اند و نباید انتظار داشته باشیم که ما نیز به همان اندازه اثرگذار باشیم. ایران در این پرونده با دولت برآمده از حزب بعث و تیم بشار اسد کار می‌کند اما نه تنها ترکیه، بلکه روسیه نیز با چندین طیف مختلف مخالف و غیرمخالف، همراه است. دیگر اینکه در همان مرز که عرض کردم، ترکیه در مسافتی به درازای بیش از چهارصد کیلومتر دیوارهای بتونی محافظ عجیب و غریبی ساخته که ما با این شرایط اقتصادی نمی‌توانیم به عنوان مثال در مرزهای شرقی‌مان چنین اقدامی انجام دهیم. منافع اقتصادی در تمام جنگ و صلح‌ها مهم و اثرگذار است و به باور من، منافع مشترکی که بین ترکیه و روسیه شکل گرفته، بسیار مهم است و مجموع این شرایط باعث میشود که در تحولات آتی، نقش شرکای آستانه به یک اندازه نباشد.
سایر اخبار این روزنامه
قاضی منصوری به ۵۰۰ هزار یورو رشوه هم قانع نبود
قراردادهای مخفی در فرودگاه امام
هنوز هم مي‌گويم فوتبال ايران سياسي است
زلزله منجیل و درس مدیریت بحران
نژادپرستی صهیونیستی، در تئوری و عمل
مبارزه علیه کار کردن کودکان
تخلف ساختماني مدیر کل دادگستری خراسان رضوی
آغاز دوباره گفت‌وگوهای مثلث آستانه
دستگیری مسافر ونزوئلا به ایران
دور جدید اعتراضات در هفت‌تپه؟
دفاع از رسانه در غياب رسانه
خواب ابدي پدرسالار
