تشنگی در تموز

  [ لیلا مهداد ] «کوی کارگران»، «مهرشهر» و «جمهوری» زاهدان  آب ندارند. بهار که باران‌ها پشت هم زدند، ‏‏«هیرمند» بعد از دوسال خشکسالی سیراب شد، چاه‌نیمه‌ها آبگیری شدند و «هامون» جان گرفت. اهالی ‏زاهدان و بعضی شهرهای شمالی سیستان‌وبلوچستان امید بستند به عبور از خشکسالی و بی‌آبی اما اردیبهشت ‏که جایش را به خرداد داد، لوله‌های آب پُر شدند از هوا. دیگر خبری از آب نبود، به رسم سال‌های گذشته. ‏
در گرمای جنوب شرق، آدم‌ها کلافه از گرما و بی‌آبی، راه ایستگاه‌های آب را در پیش می‌گیرند برای پُر کردن ‏ظرف‌ها و بعضی به سوپرمارکت‌ها سر می‌زنند برای پیدا کردن آب. هر گالن 800تومان،‌ هزار شاید هم ‏2هزار تومان خرج خانه را بالا می‌برد تا اهالی خانه را از تشنگی نجات بدهد. ‏
آب از افغانستان که راه می‌افتد در چاه‌نیمه‌ها لَم می‌دهد تا با لوله‌های بزرگ به زابل برسد و بعد از آن نوبت ‏به زاهدان و مناطقی از سیستان‌وبلوچستان می‌رسد. آب رسیده از سفر، جان غریدن در لوله‌ها را ندارد برای ‏رسیدن به خانه‌هایی که در خیابان کریم‌پور، انقلاب، دانش، جانبازان، خیام، توحید، بهشتی، مهرشهر، ‏دانشجو،پهلوانی، باقری و پرستار، بزرگمهر و ... حتی در شهرک صنعتی جاخوش کرده‌اند. آدم‌هایی که آمارهای ‏آب و فاضلاب استان، تعدادشان را بیش از 700هزار نفر اعلام می‌کند؛ جمعیتی که در بافت‌های شهری خانه‌ ‏کرده‌ و‌هزار و 665کیلومتر شبکه توزیع و 154‌هزار فقره اشتراک را به خود اختصاص داده‌اند؛ جمعیتی که ‏‏129هزار نفرشان مشترک آب شیرین‌اند و 125هزارنفر دیگرشان مشترک آب بهداشتی لب شور.  ‏ آب رایگانی که پولی شد
‏500متر آن‌طرف‌تر از تصفیه‌خانه، خانه‌های «کوی کارگران» در میانه شهر، آب ندارند. آب‌های ذخیره شده در ‏منبع‌ها هم از پَس بی‌آبی برنمی‌آیند.‌ سال گذشته، لوله‌های جدید به خورد زمین داده شدند تا خانه‌هایی که ‏یکی پس از دیگری از زمین سر بلند می‌کنند، بی‌آب نمانند؛ لوله‌هایی که به چاه‌های اطراف شهر وصل بودند ‏و وظیفه‌شان رساندن آب شور به خانه‌ها بود. «ادریس» آب شور را مختص حاشیه شهر نمی‌داند. او از ‏مسکن‌مهری‌های «مِهرشهر» می‌گوید که در روز چند ساعت بیشتر آب ندارند، هرچند محله «کمرگ» هم ‏حالش خوب نیست و حتی آب شور اطراف شهر هم دردی از آنها دوا نمی‌کند. «آب و فاضلاب می‌گفت قطعی ‏و  کم‌فشاری آب امسال به دلیل خرابی یکی از خطوط انتقال است اما بی‌آبی زاهدان، قصه امروز و دیروز ‏نیست. تابستان که می‌آید روزگار اهالی این است تا روزهای آخر شهریور. پاییز شرایط کمی بهتر می‌شود.»    ‏


‏ ایستگاه‌های تصفیه آب از سال‌های دور به زاهدان آمدند؛ قبل از دهه70. روزگای که «ادریس» و ‏هم‌دوره‌‌ای‌هایش، کنار صف نان در صف آب می‌ایستادند تا خانه بی‌آب نماند. «دهه 70 کل آب شهر شور بود. آن ‏زمان آب ایستگاه‌های تصفیه، مجانی بود تا اینکه لوله‌های آب شیرین هم آمدند. دولت‌ها هم کار را سپردند به ‏بخش خصوصی.» حاشیه ‌شهر شرایطش سخت‌تر است. پول‌ها کفاف خرید منبع آب را نمی‌دهد. آب شرب را ‏هم باید تانکرها بیاورند. می‌ماند آب شور که بهانه‌ای است برای تَنی به آب زدن و شستن ظرف‌ها و لباس‌ها اما ‏بیشتر اوقات غایب است. عقربه‌ها که ساعت هفت صبح را نشان می‌دهد، آب میل رفتن می‌کند و گاهی ‏اوقات تا 10-11 شب برنمی‌گردد. روزهای خوش‌شانسی، ساعت هفت شب، صدای آب در لوله‌ها می‌پیچید. ‏‏«نوشر» همه عمرش را در «شیرآباد» گذرانده؛ محله‌ای آشنا با چرخ‌دستی‌ها و تانکرهای حامل آب. ‏چرخ‌دستی‌‌هایی که سال‌هاست، صبح‌ها و عصرها گالن‌ها را می‌برند برای دوردور در محله. «قبل از تانکرها، ‏چرخ‌دستی‌ها بودند. هنوز هم هستند. آب «شیرآباد» را دوره‌گردها می‌آورند. هر گالن 20لیتری 2هزار تومان. ‏ایستگاه‌ها در سطح شهر پراکنده‌اند. فکر کنم خصوصی‌اند. دستگاه تصفیه و آب ‌شیرین‌کن دارند.» ‏
لوله‌های آب شور همه‌جای «شیرآباد»ند اما در یکی، دو کوچه لوله‌های آب شیرین رفت‌وآمد دارند. در کنار ‏غیبت آب، زباله‌ها هرجا که رسیده‌اند، پهن شده‌اند تا اهالی «شیرآباد» تابستان را با کلافگی پشت‌سر بگذارند. ‏‏«نوشر» از ظاهر به هم‌ریخته محله می‌گوید. از آدم‌هایی که بی‌نانی، حوصله‌ای برایشان نگذاشته تا پیگیر آب ‏شوند. «مردم فقیرند. زمان این اداره و آن اداره رفتن را می‌گذارند پای نان درآوردن خانه. در این بی‌آبی و کرونا ‏کوتاهی شهرداری برای جمع‌آوری زباله‌ها هم دردسرساز شده. آب که نیست، زباله‌ها هم همه‌جا هست تا ‏‏«شیرآباد» جای ماندن نباشد.»   ‏ آب‌شور هم نیست
افت فشار آب و کم‌آبی قصه هرساله زاهدان است؛ قصه‌ای تکراری که امسال تصمیم گرفته بیش از گذشته ‏زندگی را به کام شهروندان تلخ کند. شهروندانی که جواب اعتراض‌های‌شان در یک جمله خلاصه می‌شود؛ آب ‏هست اما فشار ندارد و به خیلی از محله‌ها نمی‌رسد. «نوید» از قبض‌های آب آخر ماه می‌گوید؛ قبضی برای آب‌ ‏شوری که بیشتر اوقات یا فشار ندارد یا قطع‌ است. او از اهالی محله  «قائم» شهر زاهدان است: «محله‌ای که ‏ساعت چهار صبح آب دارد. زیباشهر، ساختمان‌های نویی دارد و «شیرآباد» محله‌ای فقیرنشین‌ است اما فرقی ‏ندارد هر دو آب‌شان قطع است. هرکجا بروید همین آب شور هم نیست. اغلب محله‌ها بی‌آبی دارند، نمی‌دانم ‏این چه فشاری است که به هیچ محله‌ای نمی‌رسد.»‏
سال‌های پیش گذر تصفیه‌خانه به زاهدان افتاد؛ تصفیه‌خانه‌ای که دردی از شوری و کم‌آبی اهالی دوا نکرد و ‏حالا آب‌وفاضلاب می‌گوید تا مرداد تصفیه‌خانه دیگری هم خواهد آمد؛ اما «نوید» و همشهری‌هایش امیدی به ‏بهبود شرایط ندارند.«سال آینده هم از ما در مورد کم‌آبی زاهدان بپرسید دوباره همین‌ها را خواهید شنید. فاز ‏دوم هم حریف کم‌آبی زاهدان نمی‌شود. 60درصد مبتلایان کرونای استان برای زاهدان است؛ از اول اسفند تا ‏همین حالا. می‌گویند بهداشت فردی را رعایت کنید. بخواهیم هم نمی‌توانیم. با این بی‌آبی چطور بهداشت را ‏رعایت کنیم؟» ‏
دوماه پیش بود که آب و فاضلاب به شهروندان زاهدانی توصیه کرد منبع آب بخرند، برای ذخیره آب. ‏منبع‌هایی که عده‌ای وسع‌شان به خریدشان نرسید و آنهایی هم که خریدند باز بی‌آب ماندند.«آب فشار ندارد ‏که به منبع‌ها برسد تا بتوانیم ذخیره کنیم. این چه شرکت آبی است که همه‌چیزش پای مردم است؟ مردم ‏برای خانه‌های‌شان پمپ بخرند، منبع آب بخرند، آب ‌شیرین‌کن بخرند خب شرکت آب چه‌کار می‌کند؟» ‏ مسئولان تنها گفتاردرمانی می‌کنند
‏«مسئولان آب و فاضلاب معتقدند تنها 60درصد مردم با قطعی آب مواجهند اما من شهروند زاهدان می‌گویم ‏این آمار 80درصدی است.» «ناصر» از هم‌محله‌ای‌هایش می‌گوید که قطعی آب امانش را بریده. او شرایط ‏مرکزنشینان شهر را بهتر از حاشیه‌ها می‌داند. «در مرکز شهر مردم روزی 6ساعت قطعی آب را تحمل می‌کنند ‏و بقیه روز را با آب کم‌فشار تاب می‌آورند اما در حاشیه‌ها قطعی آب از چهارساعت به 24ساعت هم می‌رسد.» ‏
‏«ناصر» می‌گوید: «بزرگ‌ترین بافت شهر زاهدان را حاشیه‌ها تشکیل می‌دهند؛ محل زندگی گازوییل‌کش‌ها و ‏کارگران. آدم‌هایی که توان خرید منبع آب و حتی آب شرب را ندارند. مدیران می‌گویند 65 تانکر به روستاها ‏آبرسانی می‌کنند و 3هزار روستای کُددار وجود دارند اما تانکرها تنها به‌هزار روستا سر ‏می‌زنند بقیه روستاها مجبورند برای هر تانکر آب 100 تا 300هزار تومان پرداخت کنند.»  ‏
آبی که به‌هزار زحمت از زابل خودش را به زاهدان می‌رساند کاملا تصفیه نمی‌شود تا شهروندان گالن، گالن ‏آب بخرند. گالن‌هایی که در 6ماه گذشته نرخ‌شان از 500تومان به 1500 تا 2هزار تومان رسیده؛ به بهانه بالا ‏رفتن هزینه تصفیه. «ناصر» از پنج شش شرکتی می‌گوید که زیرنظر آب و فاضلاب با مجوز وظیفه تصفیه ‏بهداشتی آب را به‌عهده دارند.«دم در شرکت‌ها، هر گالن 700 تا 800 تومان قیمت دارد اما همان گالن‌ها در ‏سوپرمارکت‌ها 2هزار تومان فروش می‌رود. متأسفانه نظارت مدونی وجود ندارد. همه مردم هم که ماشین ‏ندارند از شرکت‌ها آب بخرند.»      ‏
آب‌شیرین‌کن‌های شرکت دهکده آبی در چابهار آماده‌اند تا آب شیرین استان را تأمین کنند چه در روستاها و ‏چه در بافت شهری اما تضمینی از طرف آب و فاضلاب برای خرید آب نیست. «ناصر»   ادامه این روند را دامن‌زدن به خالی‌شدن روستاها و شهرها می‌داند. «بعضی از روستاها خالی از سکنه شده‌اند و اهالی به مشهد، ‏کرمان، گلستان، یزد و مازندران برای زندگی رفته‌اند. شرکت دهکده‌ آبی اعلام آمادگی برای تأمین آب ‏شیرین استان کرده است، اما مدیرعامل شرکت می‌گوید آب و فاضلاب خرید آب را تضمین نمی‌کند.» ‏ بیش از ‌هزار ‌میلیارد تومان اعتبار برای رفع تشنگی
سرشماری ‌سال 95 از جمعیت 700هزار نفری زاهدان حکایت‌می‌کند؛ جمعیتی که به‌زعم استانداری رقمی ‏بیش از اینهاست. استانداردها از تأمین 2هزار و 300لیتر در ثانیه می‌گویند؛ آبی که سعی می‌شود از ‏چاه‌نیمه‌های زابل و منابع آبی زیرزمینی اطراف زاهدان تأمین شود. منصور بیجار، معاون عمرانی استانداری ‏سیستان‌وبلوچستان به «شهروند» می‌گوید:   «چاه‌نیمه‌ها 850لیتر در ثانیه را تأمین می‌کنند و با در نظر گرفتن ‏سهم چاه‌های اطراف شهر ما توانسته‌ایم‌ هزار و 750لیتر در ثانیه آب را تأمین کنیم، البته 550 تا 600 لیتر در ‏ثانیه کمبود آب داریم. در شرایط فعلی مشکلات فنی خط آبرسانی، بالارفتن ساخت‌وسازها و رشد جمعیت ‏در کنار کرونا که مصرف آب را 25درصد افزایش داده‌ است باعث شده به شبکه فشار بیاید.»  ‏
آمارهای استانداری از ظرفیت بیش از 80درصدی شبکه آب شیرین قابل شرب می‌گوید تا سهم آب ‏بهداشتی غیرقابل شرب 20درصدی باشد. استانداری هم از اعتبار جدید 18میلیارد تومانی برای بهبود شرایط ‏آبرسانی خبر می‌دهد و از کمک‌های وزارت نیرو برای راه‌اندازی تصفیه‌خانه جدید می‌گوید. بیجار از کارهای ‏فنی و مهندسی انجام‌شده‌ای می‌گوید که سعی دارند ظرفیت خط انتقال را بالا ببرند، شاید 45روز دیگر ‏ساکنان محله‌های زاهدان گلایه بی‌آبی نداشته باشند. معاون عمرانی استانداری سیستان‌وبلوچستان پروژه فاز ‏دوم آبرسانی را  پروسه ده، یازده ساله می‌داند؛ پروژه‌ای که زمانی مسائل فنی و وقتی دیگر جابه‌جایی پیمانکار، ‏بدهی‌های قبلی و تأمین‌نشدن اعتباراتش زمینگیرش کرد. «بررسی‌های جدیدی روی پروژه صورت گرفته است تا ‏اعتبارات برآورد شوند، هرچند پیش‌بینی‌های قبلی از اعتبار بیش از ‌هزار ‌میلیارد تومان روایت می‌کردند.‌ سال ‏گذشته منابع آبی چاه‌نیمه‌ها کاهش داشتند. مطالعاتی انجام‌شده تا از منابع آبی خوبی که در 90کیلومتری ‏زاهدان در دشتی نزدیک مرز وجود دارد، بهره‌برداری شود تا ان‌شاءالله در بلندمدت این مسأله برای همیشه حل ‏شود.»  ‏ ‏1420؛ حل مشکل آب زاهدان ‏
ساعت‌ها قطعی آب و کم‌آبی محله‌های زاهدان از مرکز تا حاشیه‌شهر چند روزی است خبرساز شده و انگشت‌ ‏اتهام به سمت شرکت آب و فاضلاب استان سیستان‌وبلوچستان است. علیرضا قاسمی، مدیرعامل شرکت ‏آب‌وفاضلاب استان سیستان‌وبلوچستان در گفت‌وگو با «شهروند» این توضیح را دارد: «زمان پیک مصرف از ‏ساعت 2 بعدازظهر تا 9شب ادامه دارد و در نقاط مرتفع شهر دچار افت فشار می‌شود و گاه بعضی از ‏مشترکان با قطع آب مواجه می‌شوند که با کنترل مستمر در مرکز پایش و راهبری تأسیسات (تله‌متری) و تنظیم فشار در ‏نقاط پست شبکه به‌گونه‌ای آب را در نقاط مرتفع هم داشته باشیم، اقدامات به شکلی بوده که علاوه بر ‏توزیع عادلانه قطعی‌های آب را به حداقل رسانده‌ایم.» قاسمی از دو شبکه‌ای بودن آب شهر در زاهدان ‏می‌گوید. از  ایستگاه‌های خصوصی تصفیه آب که به  روش ‏RO در سطح شهر تحت نظارت شبکه بهداشت و ‏شرکت آب و فاضلاب درحال فعالیت‌اند. مدیرعامل شرکت آب‌وفاضلاب استان سیستان‌وبلوچستان بر این باور ‏است که اتمام پروژه خط دوم انتقال آب از چاه‌نیمه به زاهدان تا 1420 مشکل تأمین آب شهروندان زاهدان را ‏حل می‌کند: «نرخ‌گذاری بر قیمت فروش هر لیتر آب شیرین را ایستگاه‌های‏RO ‎ با همکاری شورای اسلامی ‏شهر انجام می‌دهند و نظارت بر فروش برعهده سازمان‌های مربوطه است. در مناطقی از شهر زاهدان که آب ‏شیرین وجود نداشت و امکان تأمین آب شور به منظور شیرین‌سازی برای شرکت آب و فاضلاب مقدور بود، ‏متقاضی با ارایه درخواست رسمی و پس از طرح و بررسی در کمیته مربوطه آبفا نسبت به صدور مجوز فعالیت ‏اقدام کرده است که درحال حاضر به دلیل کمبود منابع آب، برنامه‌ای برای توسعه آنها نداریم.» ‏