روزنامه شرق
1399/08/25
توسعه آموزش همگانی کلید مسئولیت‌پذیری اجتماعی
توسعه آموزش همگانی کلید مسئولیت‌پذیری اجتماعی کریم همتی* یکی از مهم‌ترین ارکان جامعه مدنی، ترویج مسئولیت‌پذیری اجتماعی در بین آحاد مردم است که از طرق مختلف مانند آموزش، برنامه‌های درسی و ایجاد سایر فرصت‌های کسب دانش، مخاطبان و فراگیران را به انسان‌هایی فعال و نه منفعت‌طلب یا خودمدار تبدیل می‌کند تا به ایفای نقش مؤثر خود در جامعه دست پیدا کنند. برخورداری از ویژگی مسئولیت‌پذیری اجتماعی عامل مهمی است که می‌تواند در اجرای قوانین، مقررات و هنجارهای اجتماعی اثربخش بوده، از بروز بسیاری ناهنجاری‌ها و بزهکاری‌ها پیشگیری کند و در نهایت، جامعه را به سمت امنیت، پیشرفت و ترقی سوق دهد.مشکل بنیادی در وقوع بسیاری از مسائل و مشکلات اجتماعی در جامعه بشری، ناشی از عدم پذیرش مسئولیت در برابر جامعه است، این موضوع می‌تواند ناشی از برتری نفع شخصی بر منفعت عمومی تلقی شود و البته مهم‌تر از آن، عدم شناخت کافی فرد از تکلیف و وظیفه ذاتی خود در برابر جامعه باشد. بسیاری از متفکران اجتماعی بر این عقیده هستند که «مسئولیت یک ویژگی شخصیتی است که معمولا به‌صورت یک نگرش در ساختار روانی و رفتاری فرد شکل می‌گیرد و یک متغیر عمده و اساسی در رفتارهای اجتماعی محسوب میشود، بنابراین در آموزش رفتارهای اجتماعی نقش ویژه‌ای دارد». در اکثر کشورهای جهان مدارس و مراکز آموزش عالی به‌عنوان مهم‌ترین کانون‌های آموزشی دارای مسئولیت مشخص و تعریف‌شده‌ای برای ترویج دانش و ایجاد مسئولیت اجتماعی هستند. در نظام آموزشوپرورش با توجه به رسالت‌های خود، برنامه تربیت اخلاقی را جزء اصلی‌ترین و محوری‌ترین مسائل آموزشی و تربیتی خود قرار داده‌اند. در سند تحول بنیادین نظام آموزشوپرورش کشور هم تأکید شده که خروجی‌های نظام آموزشوپرورش باید افرادی با‌اخلاق، مؤمن و معتقد باشند که در واقع همان مسئولیت‌پذیر‌کردن فرد است. اما مسئله اساسی در آنجاست که آموزش یک پدیده مقطعی و تک‌بعدی نیست بلکه موضوعی است که از بدو تولد آغاز میشود و تا پایان عمر ادامه می‌یابد. نظام‌های رسمی تعلیم‌و‌تربیت هم تنها در بخش‌هایی و آن‌هم به‌صورت مقطعی، قادر به برآوردن نیازهای آموزشی اعضای جامعه هستند.بر همین اساس رسانه‌ها، نهادها و مراکز متعددی برای آموزش فرد در کنار نهادهای دولتی شکل گرفته‌اند که در بستر زمانی و مکانی خاص خود به توسعه و ترویج آموزش‌های مختلف کمک می‌کنند. یکی از مهم‌ترین این نهادها که دارای تکلیف و کارکرد مشخص در کشور بوده «جمعیت هلال‌احمر» است که یک سازمان غیرانتفاعی و عضوی از نهضت بین‌المللی صلیب سرخ و هلال‌احمر جهانی است و در داخل کشور و در برخی موارد در دیگر مناطق جهان به فعالیت‌های امدادی و بشردوستانه مشغول است. هلال‌احمر طبق وظایف بین‌المللی خود، باید در مواقع بروز بحران‌هایی مانند سیل، زلزله، جنگ، بیماری و... به امدادرسانی و خروج مصدومان و قربانیان این حوادث کمک کند. اما تکلیف و عملکرد این جمعیت تنها به زمان بحران محدود نیست بلکه در مواقع غیربحرانی و غیراضطراری هم می‌توان گفت حتی کارکرد و وظیفه مهم‌تری برعهده دارد که همانا آماده‌کردن جامعه برای مواجهه با رویدادها و بحران‌ها‌ست. مهم‌ترین رکن این آمادگی بر پایه «ترویج آموزش‌های همگانی» است که ضرورت اجرای آن براساس مقتضیات اجتماعی، محیطی و ژئوپلیتیکی کشور در دنیای امروز به‌شدت احساس میشود. باید تأکید کرد وضعیت کشور ما از نظر وقوع حوادث و بلایای طبیعی بسیار نگران‌کننده است و سالانه تعداد قابل‌توجهی از هم‌وطنانمان جان خود را براثر حوادث گوناگون یا بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله و... از دست می‌دهند و در کنار آن متحمل هزینه‌های سنگین اقتصادی نیز هستیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد در اکثر این حوادث و بلایا د‌رصورتی‌که افراد، برخوردار از آموزش‌های ابتدایی برای کمک‌رساندن و نجات اطرافیان خود باشند، آمار خسارات کاهش می‌یابد که این موضوع ضرورت گسترش آموزش‌های همگانی و تخصصی‌شدن آن در قالب برنامه‌ای مدون که همه آحاد جامعه را پوشش دهد، نشان می‌دهد. در برنامه‌های کلان کشور مطابق اساسنامه مصوب مجلس شورای اسلامی، هلال‌احمر سه نقش اساسی شامل نقش اجرائی، نقش کمکی و مدافعه‌گری و مطالبه‌گری به نیابت از مردم را برعهده دارد. بر همین اساس جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران در سال جاری تلاش کرده است با پیگیری دقیق این اهداف و با در‌نظر‌گرفتن اولویت‌های آموزشی، محور‌قرار‌دادن مناطق آسیب‌خیز، توسعه آموزش‌ها به مناطق محروم، کم‌برخودار، حاشیه‌ای و... طرح‌های ماندگاری را برای خدمت به مردم عرضه کند. از جمله مهم‌ترین آنها که فعالیت خود را نیز آغاز کرده‌اند، می‌توان به طرح ایجاد خانه‌های هلال، طرح آمران سلامت (با رویکرد پیشگیری و توانمندسازی اجتماعی در برابر اپیدمی کووید19) و... اشاره کرد. در تمامی این فعالیت‌ها رکن آموزش براساس اعتقاد به گسترش مسئولیت‌پذیری اجتماعی و مدنی پیگیری میشود؛ چرا‌که باور بر این است آموزش صحیح موجب خلق شناخت و آگاهی در جامعه میشود و همین موضوع می‌تواند «مسئولیت‌پذیری» به‌عنوان حلقه مفقوده بسیاری از طرح‌های ناموفق اجتماعی قلمداد شود.
همان‌طور‌که متفکران حوزه روان‌شناسی تأکید کرده‌اند، افراد برای برخورداری از احساسات بهتر نسبت به زندگی باید احساس مسئولیت‌پذیری داشته باشند. وجود شهروندانی بی‌تفاوت در برابر جامعه، ناشی از تربیت و آموزشی است که در آن احساس مسئولیت مطرح نبوده است. با اندکی تعمق می‌توان دریافت علت اصلی بسیاری از مشکلات و معضلات جامعه، ناشی از بی‌مسئولیتی یا فرار از مسئولیت و شانه خالی‌کردن از زیر بار تکلیف است و همان‌طور‌که ذکر شد آموزش‌های گسترده اجتماعی، مهارتی و شناختی که به‌طور‌مستقیم موجب احساس مسئولیت‌پذیری در بین مردم میشود، باید به‌عنوان یک راه‌حل کلیدی و مهم مورد پیگیری جدی قرار گیرد.
هم‌اکنون و درحالی‌که بخش اعظمی از کشورهای جهان و به‌تبع آن کشور ما هم درگیر ویروس عالم‌گیر کرونا شده است و درحالی‌که تا این لحظه هیچ‌گونه راه‌حل درمانی قطعی برای بیماری یافت نشده است، متخصصان حوزه پزشکی بهترین راه‌حل را پیشگیری و رعایت نکات بهداشتی ذکر کرده‌اند. از آنجایی که روند طولانی حضور این بیماری و ابهام در چشم‌انداز پایان ویروس، مردم را با نوعی از خستگی روانی و بی‌تفاوتی در برابر تهدیدات بیماری مواجه کرده است، تأکید بر اصل ترویج آموزش‌های همگانی و متعاقب آن مسئولیت‌پذیری اجتماعی، می‌تواند کلید کنترل اپیدمی قرار گیرد.
جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران براساس این رویکرد، با حضور هزاران امدادگر، داوطلب و پرسنل امدادی هم‌اکنون در سطح کشور مشغول به ارائه خدمات آموزشی و پیشگیری از بیماری در بین مردم هستند. برای پیشبرد این روند، خانه‌های هلال‌احمر به‌عنوان ساختار آموزشی-امدادی جدید در سطح محلات، مناطق دور‌افتاده، روستایی و کم‌برخودار مورد استفاده قرار گرفته که در این تجربه و چالش جدید با استقبال خوب مردم مواجه شده است. تلاش هلال‌احمر بر این است که در این شرایط ضمن ترویج آگاهی عمومی نسبت‌به وضعیت بحرانی و حمایت از اقشار کم‌برخوردار جامعه، همگان را به قبول مسئولیت و سهیم‌شدن در اقدامات فراگیر اجتماعی در مواجه با این فجایع اجتماعی فراخواند.
*رئیس جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران
سایر اخبار این روزنامه
تاجرباشی‌های بی‌بضاعت ۷میلیاردی
بازار سیاست باید خود را اصلاح کند
محدودیت‌های جدید و بیشتر از اول آذر
پیام تسلیت مقام معظم رهبری
۵-۱: بازگشت به وطن در تابوت
بن‌بست اعتراضات
عقب نشینی بهارستانی‌ها با انتقاد سخنگوی شورای نگهبان
گردنبند علی دایی «رنج روور» هری کین
مقاومت در برابر اجرای مصوبه هیئت وزیران
ترامپ؛ بناپارتی که امپراتور نشد!
جنگل‌ها منابع بي‌پايان توليد
لزوم حفظ هویت خاص محلات در شهرها
توسعه آموزش همگانی کلید مسئولیت‌پذیری اجتماعی
