روزنامه ابتکار
1399/09/19
چرا با وجود انتقادات بسیار باز هم شاهد اعمال سلیقه‌های غیرکارشناسی در کتاب‌های درسی هستیم؟ «کتاب فارسی» قربانی سلیقه!
گروه فرهنگ و هنر - انگار اعمال سلیقه در کتاب‌های درسی پایانی ندارد. هر چند وقت یک بار تغییرات غیرکارشناسی در کتاب‌های درسی جنجال‌آفرین میشود و باز هم قول اصلاح در دوره‌های بعدی داده میشود. حالا در آخرین نمونه همین اعمال سلیقه‌ها بخشی از «قصه‌های مجید» نوشته هوشنگ مرادی کرمانی را تغییر داده‌اند!
اعمال تغییرات سلیقه‌ای و بعضا غیرکارشناسی موضوعی در کتاب‌های درسی اتفاق تازه‌ای نیست. یکی از مهم‌ترین جنجال‌هایی که در این سال‌ها در خصوص کتاب‌های فارسی مدارس رخ داد، مربوط میشود به سال گذشته که خبر از حذف مطالبی از برخی بزرگان ادبیات مانند سایه، رهی معیری، شفیعی کدکنی، اخوان، غلامحسین ساعدی، بزرگ علوی، دولت‌آبادی، مشفق کاظمی، نیما یوشیج، خیام، مطالبی از مولوی (موسی و شبان)، سیاحت‌نامه ابراهیم‌بیگ و... می‌داد. رضا امیرخانی، علی سهامی، امیری اسفندقه، معصومه آباد، کیوان شاه‌بداغ‌خان، فاضل نظری، عیسی سلمانی‌لطف‌آبادی، کامور بخشایش، مجید واعظی، نظام وفا، ضیاءالدین شفیعی و... جایگزین بزگان ادبیات ایران در کتاب‌های فارسی بودند. جالب آنکه حتی مولفان اصلی کتاب‌ها هم از این تغییرات چندان مطلع نبودند. به عنوان مثال محمد پارسانسب، این استاد دانشگاه و مولف کتاب‌های درسی زبان و ادبیات فارسی گفته بود: «ما آن زمان فقط کتاب را تالیف کرده‌ایم و دیگر ارتباطی با سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی نداریم. به تعبیر خودشان کتاب را خریده‌اند و هر بلایی که دل‌شان می‌خواهد سر آن می‌آورند. آن‌ها به صورت صفحه‌ای برای تالیف کتاب قرارداد می‌بستند و بعد رابطه مولف با سازمان پژوهش قطع می‌شد. خودمان چندین‌بار به آن‌ها گفته‌ایم این شیوه غلط است. درست است که کتاب‌ها به اصلاح و بازنگری نیاز دارند، اما بهترین کسی که می‌تواند کتاب‌ها را اصلاح کند، مولف آن است، که این اتفاق نیفتاده است. کتاب‌ها را دست یک‌سری افراد که به عنوان کارشناس هستند، داده‌اند و آن‌ها هم هرکاری دل‌شان خواسته با کتاب‌ها کرده‌اند. اخیرا حتی عنوان کتاب‌ها را هم عوض کرده و کتاب دیگری ساخته‌اند. ما مولفان در جریانش نیستیم؛ البته من به سهم خودم در جریانش نیستم، زیرا هیچ ارتباطی با سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ندارم، نه از ما می‌پرسند و نه نظرخواهی می‌کنند و نه اطلاع می‌دهند».
او همچنین گفته بود: زمانی که کتاب درسی را می‌نوشتیم برای تنظیم فصل‌ها قاعدتا به مجموعه تاریخ ادبیات و سیر تاریخ ادبیات توجه داشتیم. زمانی که این موضوع حذف میشود معلوم نیست چه بلایی سر کتاب می‌آید. اگر خود مولفان حذف کنند باز این نظم را در نظر دارند و جایگزینی برای آن می‌یابند، اما زمانی که این نباشد میشود شیر بی‌یال و دم و اشکم. حدف ادبیات کلاسیکش یک جور است و حذف ادبیات معاصر هم جور دیگری است. این همه متن زیبا را به یک بهانه سست حذف کرده‌اند؛ اینکه اسم این آدم نباشد یا فلان متن شایسته نیست. این‌ها استدلال‌های قوی‌ای نیست».
از جنجال بعدی اما هنوز چیز زیادی نمی‌گذرد. با پخش شدن کتاب‌های درسی در شهریور امسال و حذف تصویر دختران از جلد کتاب ریاضی، بار دیگر سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی مورد انتقادهای شدید قرار گرفت. نسیم بهاری، تصویرگر جلد این کتاب، در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «این طرح را سال ۹۲ برای کتاب ریاضی سوم دبستان کشیده بودم… برایم باور نکردنی است که آنقدر راحت دست در طرح ببرند و دختران را حذف کنند. همان زمان هم، اتود کلی، ممیزی خورد و اجازه ندادند یکی از دخترها بالای درخت باشد. حتی جایی گفتند انگار دختر به سمت پسر می‌رود تا بغلش کند و پس طرح را اصلاح کنید. این اصلاحات قبل از چاپ جلد کتاب بود، ولی برای دست بردن در طرحی که تایید شده است، هیچ توجیهی وجود ندارد».
این‌بار ماجرا آنقدر بالا گرفت که حتی معصومه ابتکار، معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری، نیز در حساب توئیتری خود نوشت: «اگرچه جلد کتاب ریاضی و علوم سال تحصیلی جدید را باید در کنار هم دید، وزیر محترم آموزش و پرورش بررسی و اصلاح کتاب‌های درسی از زوایای مختلف از جمله عدالت جنسیتی را در دستور کار دارند. در هر صورت حساسیت مردم به جاست. دختران را نمی‌توان نادیده گرفت».
درنهایت سرانجام محسن حاجی‌میرزایی، وزیر آموزش و پرورش، در توئیتی نسبت به حواشی ایجاد شده در خصوص جلد کتاب ریاضی سوم دبستان نوشت: «تغییرات در کتاب‌های درسی همه‌ساله بر اساس ارزیابی و از سوی مولفان انجام میشود. به رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ماموریت داده‌ام تغییرات در شکل و محتوای کتاب‌های درسی را با حساسیت کامل رصد، اصلاح و گزارش کند. به دغدغه‌های مردم اهمیت می‌دهم. دختران میهن شایسته احترام‌اند».
اما حالا در آخرین اقدام، باز هم یک اعمال سلیقه دیگر پیدا شده که حتی صدای صاحب اثر را هم درآورده است. چندی پیش ماجرای تغییر در داستان «قلب کوچک را به چه کسی بدهیم» نوشته نادر ابراهیمی در کتاب هفتم دبستان مطرح شد که مورد رضایت خانواده این نویسنده فقید نبود. این‌بار هم نوبت داستان «سفرنامه اصفهان» از سری داستان‌های «قصه‌های مجید» نوشته هوشنگ مرادی کرمانی است.
در متن اصلی داستان آمده است: «بی‌بی برایم بار و بندیل بست. من هم بیکار ننشستم، ناشتایی خورده و نخورده پریدم روی چرخ...» اما در کتاب درسی متن را این‌طور تغییر داده‌اند: «بی‌بی وقت نماز صبح بیدارم کرد، برایم بار و بندیل بست. من هم نماز خواندم، ناشتایی خورده و نخورده، پریدم روی چرخ...» جای دیگری هم در متن اصلی داستان مرادی کرمانی آمده است: «ظهر شد. صدای اذان می‌آمد. کار اکبر آقا تمامی نداشت. حوصله‌ام سر رفته بود...» اما در کتاب درسی بچه‌ها داستان را اینگونه تغییر داده‌اند: «ظهر شد، صدای اذان می‌آمد. وضو گرفتم و نماز خواندم. کار اکبر آقا تمامی نداشت. حوصله‌ام سر رفته بود...»؛ البته در کتاب درسی نوشته‌اند «با اندک تغییر».
در پی این اتفاق با هوشنگ مرادی کرمانی، خالق «قصه‌های مجید» گفت: در متن اصلی این‌طور نیست که مجید نماز بخواند؛ به هر حال بدون مجوز نویسنده و بدون اطلاع من دست به چنین کاری زده‌اند. من رضایت ندارم و اطلاع هم نداده‌اند.
او سپس اظهار می‌کند: هر شخصیتی که نویسنده‌ای می‌نویسد، طبیعتا برای او کارهایی می‌گذارد که در حد توان و سوابق آن شخصیت است. نمی‌دانم با این کار چه هدفی را دنبال می‌کنند. به نظر من این موضوع بیشتر ضرر می‌زند زیرا معلمان و بچه‌ها اصل قصه را می‌خوانند. در متنی که نویسنده‌اش زنده است، دست می‌برند و اطلاع نمی‌دهند؛ این کار درستی نیست.
مرادی کرمانی خاطرنشان می‌کند: مجید به سنی نرسیده که نماز بخواند. در هیچ کدام از داستان‌ها هم نماز نخوانده است اما بی‌بی نماز می‌خواند و چندجای داستان سر سجاده است که کار خیلی خوبی هم هست. اما مجید یک بچه ۱۰-۱۲ ساله است و به سنی نرسیده که نماز بخواند؛ در این داستان این بچه می‌خواهد به اصفهان برود و جاهای دیدنی‌اش را ببیند.
او با تاکید بر اینکه تغییر در شخصیت‌ها و داستان به ضرر مخاطبان است، به تغییراتی که چند سال قبل هم بر این داستان اعمال شده بود اشاره و بیان می‌کند: می‌توانند داستان را بردارند و داستان دیگری بگذارند. «قصه‌های مجید» ۳۸ داستان است و زمانی که مخاطب این داستان را به همراه داستان‌های دیگر می‌خواند متوجه میشود با شخصیت داستان متضاد است.
این نویسنده پیشکسوت سپس با آوردن مثالی، می‌گوید: این داستان مانند خانه من است، انگار که آمده‌اند و بدون اجازه من در بخشی از خانه‌ام اتاق ساخته‌اند. آیا این کار درست است که بدون اجازه چنین کاری کنند؟ باید از من دو خط اجازه می‌گرفتند که با تغییر منتشر می‌کنیم. این تغییرات باعث میشود شخصیت داستان به شخصیتی غیرقابل باور تبدیل شود و توی ذوق معلم و دانش‌آموز می‌زند. در داستان دست می‌برند و می‌خواهند از این راه بچه‌ها را نمازخوان کنند اما این کار تاثیر آموزشی و تربیتی برای بچه‌ها ندارد. این داستان، داستانی ادبی است.
پس از این بود که حسن ملکی، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، در واکنش به تغییر صورت گرفته گفت: مطلبی از آقای مرادی کرمانی در کتاب فارسی پایه هفتم مطرح شده و تغییر کوچکی در متن داده‌اند که موجب نگرانی ایشان شده بود. آنچه اتفاق افتاده در سال قبل و در زمان مدیریت قبلی سازمان بوده است.
او افزود: در متن داستان «سفرنامه اصفهان» که از سری داستان‌های «قصه های مجید» است در متن اصلی فرازی با این مضمون آمده است «ظهر شد، صدای اذان می‌آمد، کار اکبر آقا تمامی نداشت حوصله‌ام سررفته بود.» در سال گذشته این بخش اینگونه تغییر کرده است: «ظهر شد، صدای اذان می‌آمد، وضو گرفتم و نماز خواندم. کار اکبر آقا تمامی نداشت».
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ادامه داد: یعنی این «وضو گرفتن و نماز خواندن» را به متن اضافه کرده‌اند و طبیعتا تصور آن تغییر‌دهنده این بوده که این متن را کامل کند و شاید مثلا اثر عبادی و معنویش روی دانش آموز بیشتر باشد که البته تغیر اینگونه در متن یک نویسنده مورد تایید ما نیست و برای سال آینده هم قطعا اصلاح خواهد شد.
ملکی با بیان اینکه دستور دادم متن به همان شکل اصیل خودش برگردد، گفت: البته در انتهای مطلب نوشته شده با اندکی تغییر و تلخیص که نویسنده محترم مطلع باشد که اندک تغییر اتفاق افتاده است، ولی خب برای سال آینده اصلاح خواهد شد و در نسخه الکترونیکی روی سایت سازمان هم این مطلب را اصلاح می‌کنیم و جای نگرانی نیست.
این نخستین بار نبود که تغییرات و اعمال سلیقه‌های غیرکارشناسی مورد انتقاد قرار گرفته است اما باید ببینیم سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در نهایت چه سیاستی را در قبال این تغییرات در پیش می‌گیرد.
سایر اخبار این روزنامه
سخنگوی قوه قضائیه تشریح کرد
از حکم اعدام روح الله زم تا جزئیات پرونده مولاوردی و کلانتری
رضا دهکی
جرات و حقیقت یارانه‌ای!
چرا با وجود انتقادات بسیار باز هم شاهد اعمال سلیقه‌های غیرکارشناسی در کتاب‌های درسی هستیم؟
«کتاب فارسی» قربانی سلیقه!
یک عضو حقوق‌دان شورای نگهبان مطرح کرد
ماجرای تایید مصوبه جنجالی مجلس توسط شورای نگهبان
مالیات بر خانه‌های خالی چه تاثیری بر بازار مسکن تهران خواهد داشت؟
بازار در انتظار اهرم مالیات
دلیل چرخش شتابان ریاض به سمت عراق چیست؟
روابط عربستان با عراق؛ پیشینه سیاه و آینده مبهم
«ابتکار» چگونگی استفاده سایت‌های پیش‌بینی از درگاه‌های بانکی را بررسی کرد
آن سوی قمار سیاه
روحانی در ستاد هماهنگی اقتصادی دولت مطرح شد
شاهد بهره‌برداری و سوء‌استفاده بدخواهان از اختلافات هستیم
محمد جواد ظریف:
با غرب درباره منطقه مذاکره نمی‌کنیم
فرمانده کل سپاه در مراسم گرامیداشت شهید فخری زاده:
دشمنان منتظر واکنش جمهوری اسلامی ایران باشند
