تریدینگ فایندر
روزنامه خراسان

مزیت و چالش های طرح «تولید بدون کارخانه »

بنا بر اذعان متولیان بخش خصوصی تولید و تجارت استان، طرح«تولید بدون کارخانه» ضمن این که می‌تواند ظرفیت‌های راکد کارخانه‌های استان را فعال و اشتغال‌زایی ایجاد کند، اگر به‌درستی اجرایی نشود می‌تواند فضا را برای سوءاستفاده و ضربه زدن به بخش تولید استان فراهم کند. به گزارش خراسان رضوی، ایده «تولید بدون کارخانه» چندین سال است که در استان مطرح می‌شود ولی هیچ‌وقت فراتر نرفته است تا این که سرانجام هفته گذشته وزارت صمت دستورالعمل صدور گواهی فعالیت تولید بدون کارخانه را به استان‌ها ابلاغ کرد. به زبانی ساده تولید بدون کارخانه یعنی این که یک سرمایه‌گذار بتواند از ظرفیت واحدهای تولیدی موجود برای تولید محصول مدنظرش استفاده کند اما اجرای هر طرح و ایده‌ای در حوزه تولید برای اولین بار در کشور ممکن است ابهامات و نواقصی  داشته باشد و اجرای ناقص آن به رغم این که هدفش حمایت از تولید و مصرف‌کننده است اما به دلیل اجرای نادرست خروجی منفی در حوزه تولید و بازار داشته باشد به همین دلیل در این گزارش به بررسی فرصت‌ها و چالش‌های اجرای طرح تولید بدون کارخانه در استان که بخش خصوصی استان نیز مبدع آن است خواهیم پرداخت. هنوز ابهامات برطرف نشده است معاون برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری سازمان صمت استان در گفت وگو با «خراسان رضوی» در این ‌باره اظهار می کند: هدف این طرح استفاده از ظرفیت خالی کارخانه‌هایی است که سخت‌افزار تولید را دارند اما بازار فروش تولیدات و سرمایه مورد نیازشان فراهم نیست و با مشکل مواجه شده‌اند. بالطبع قیمت تمام‌شده تولیدات برای سرمایه‌گذاری که می‌خواهد از ظرفیت واحد تولیدی استفاده کند پایین خواهد آمد و واحد تولیدی هم می‌تواند ضمن تأمین سرمایه و بازار تولیدات خود از تمام ظرفیت اش برای تولید استفاده کند. «جواد خزائی» می‌افزاید: این فرایند باعث ایجاد یک چرخه رقابتی برای تولیدات خواهد شد که ضمن این که کیفیت تولیدات را ارتقا خواهد داد در نهایت به سود مصرف کننده نهایی خواهد بود زیرا قیمت تمام شده به سمت رضایت مصرف کننده پیش خواهد رفت.  وی درباره رویه صدور مجوز تولید بدون کارخانه در استان نیز می گوید: آیین‌نامه این طرح روز چهارشنبه به استان ها ابلاغ‌ شده و دارای ابهامات و سؤالاتی است که باید با هماهنگی وزارت صمت برطرف شود به‌ محض این که این ابهامات رفع شود امکان صدور این مجوزها (پروانه بهره‌برداری) برای متقاضیان فراهم خواهد شد. پروانه بهره‌برداری یک‌ساله و غیرقابل‌انتقال معاون سازمان صمت درباره امکان سوءاستفاده از مجوزهای صادر شده نیز می‌گوید: به دلیل این که این ایده ابتدای کار است همه‌چیز محتمل است اما تمام تلاش بر این است که اجازه سوءاستفاده از این مجوزها داده نشود. به‌طور مثال در دستورالعمل آمده پروانه‌های بهره‌برداری صادر شده به‌صورت یک‌ساله است و هر سال دارنده آن باید برای تمدید پروانه بهره‌برداری خود اقدام کند در حالی که دیگر پروانه‌های بهره‌برداری دایمی هستند. این مجوزها قابل انتقال به غیر هم نخواهند بود و سخت‌گیری‌های دیگری هم در دستورالعمل صدور این مجوزها در نظر گرفته شده است که جلوی سوءاستفاده‌ها را بگیرد و فرایند رفع ابهامات نیز ادامه دارد. فرصتی برای 60 درصد واحدهای تولیدی استان خزائی درباره این که چه تعداد از واحدهای تولیدی قادر خواهند بود از این فرصت استفاده کنند،می افزاید: در استان خراسان رضوی بیش از 5400 واحد تولیدی فعالیت می کنند که 60 درصد آن‌ها با تمام ظرفیت خود فعالیت نمی‌کنند. یعنی 60 درصد واحدهای تولیدی استان که  هم اکنون بین 5 تا 50 درصد ظرفیتشان خالی است می توانند از این فرصت برای جذب سرمایه گذار و افزایش ظرفیت تولیدشان استفاده کنند. طرحی به سود واحدهای کوچک و متوسط «محمدحسین روشنک»، «رئیس کانون کارآفرینان استان» و مبدع ایده «تولید بدون کارخانه» در گفت وگو با «خراسان رضوی» درباره این طرح خاطر نشان می کند: ما باید به مزیت های اقتصادی کشور و استان که بنگاه های کوچک و متوسط  هستند توجه داشته باشیم. این بنگاه ها نمی توانند مانند بنگاه های بزرگ عمل کنند اما بنگاه های بزرگ اقتصادی و تولیدی می توانند با این بنگاه های کوچک مشارکت و از ظرفیت های تولید آن‌ها استفاده کنند و حوزه کسب و کار را گسترش دهند. این طرح به دنبال آن است که سرمایه‌ها و داشته‌های حوزه غیر تولیدی را به تولید تزریق کند. در واقع بنگاه اقتصادی و سرمایه گذار می تواند با پرداخت کارمزد به واحدهای تولید و بنگاه های کوچک و متوسط، تولیدات را با هزینه های کمتر و با «برند» مد نظر خودش تولید و در بازار عرضه کند. رئیس کمیسیون تجارت اتاق مشهد می گوید: در تولید بدون کارخانه شما یک واحد بازرگانی بزرگ و مطرح در کشور را تصور کنید که کار تولیدی انجام نمی دهد ولی به عنوان توزیع کننده و بازرگانی شهرت دارد. این بنگاه می تواند در قالب همین طرح به واحدهای تولیدی سفارش بدهد که یک کالا بر اساس کیفیت ،حجم و ابعاد مد نظرش تولید و با برند و نام تجاری خودش در بازار عرضه کند. این کار در صادرات نیز اتفاق می افتد کاری که برندهای مشهور خارجی انجام می دهند. این طرح در ابعاد مختلف برای تولید و تجارت کشور راه گشا خواهد بود. سرمایه تجاری استان به تولید کمک می کند وی درباره مزیت‌های استان خراسان رضوی برای اجرای ایده تولید بدون کارخانه می گوید: این استان از زمان های گذشته شاهراه تجارت به کشورهای آسیای مرکزی و شرق کشور بوده و در مسیر جاده ابریشم واقع شده است. بخش عمده اقتصاد استان به حوزه خدمات و تجارت معطوف است. این مزیت استان یعنی حوزه تجارت و سرمایه این بخش را می توان در قالب این طرح به سمت مشارکت با حوزه تولید سوق داد. مثلاً ما چندین فروشگاه بزرگ عرضه پوشاک در مشهد داریم که شهرت پیدا کرده اند این فروشگاه ها می توانند با سرمایه گذاری و سفارش به واحدهای تولیدی و بنگاه های کوچک و متوسط، پوشاکی را تولید و در بازار عرضه کنند که با برند آن‌ها ثبت شده است. ممکن است برند دزدی شود روشنک درباره آسیب های طرح« تولید بدون کارخانه»خاطر نشان می کند: به نظر بنده تنها آسیبی که برای این طرح متصور است« برند دزدی» است. یعنی یک تاجر که سال ها کار کرده تا به شهرت برسد و برند شود ممکن است شخص دیگری برود و با نام برند مشهور سفارش یک تولید بدهد و با نام همان برند مشهور در بازار عرضه کند که این برند دزدی است. یا در حوزه صادرات ممکن است یک بازرگان سال ها زحمت کشیده باشد تا بتواند برند خود را در کشورهای مقصد گسترش دهد و ممکن است فرد دیگری در قالب این طرح برند دزدی کند و محصولی با اسم همین برند شهرت یافته به کشورهای مقصد صادر کند که این تنها آسیبی است که برای این طرح متصور است. «جواد باقری» «نایب رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت استان» نیز در گفت وگو با خراسان رضوی، درباره اجرای طرح تولید بدون کارخانه در استان اظهار می کند: ایده تولید بدون کارخانه در تمام دنیا در حال اجراست. ابهامات و تداخل پروانه‌ها وی می گوید: اگر بناست که یک پروانه بهره برداری جداگانه صادر شود منجر به ایجاد تداخل در تولید می شود. بنده تولید کننده بر اساس یک ظرفیت و سرمایه گذاری مشخص در یک مکان مشخص پروانه بهره برداری  دریافت کرده ام و باید بر اساس آن تولید انجام دهم این که بنا باشد برای یک تاجر یا بازرگان با برند جداگانه یک پروانه بهره برداری جداگانه صادر شود به چه معنی است؟ یک کارخانه یک ظرفیت قانونی مشخص دارد و بر اساس آن  تولید می کند حالا قرار است که یک تاجر هم به این کارخانه سفارش تولید بدهد؟ بر چه اساس؟ با چه ظرفیت بهره برداری؟ این ظرفیت و پروانه بهره برداری برای کدام مکان و کارخانه صادر شده است؟ آیا با حجم تولید تعیین‌شده برای کارخانه سفارش گیرنده تداخل ایجاد نمی کند؟ قطعاً تداخل ایجاد می شود و نظام برنامه ریزی کشور را به هم خواهد ریخت. باقری می افزاید: ظرفیت تولید و سرمایه گذاری استان و کشور در هر حوزه تولیدی مشخص است که بر اساس آن پروانه بهره برداری صادر شده است. حالا ما می خواهیم مجدد برای بازرگانان و تاجران صاحب برند یک ظرفیت پروانه بهره برداری و سرمایه گذاری جدید صادر کنیم؟ برای کدام محل تولیدی؟ این ها ابهامات جدی است که باید توضیح داده و مشخص شود که اگر قرار است طبق رویه ای که سال ها پیش اعلام شده اجرا شود و پروانه بهره برداری صادر شود بنده مخالف آن هستم. نایب رئیس خانه صمت استان ادامه می دهد: شما تصور کنید شخص «الف» یک پروانه بهره برداری با ظرفیت و سرمایه گذاری مشخص و بر اساس مجوزش به شخص «ب» که واحد تولیدی است سفارش تولید می دهد. تکلیف پروانه بهره برداری شخص «ب» چه می شود؟ رابطه اش با مالیات چه خواهد بود بر چه اساس مالیات باید پرداخت کند؟ بازدهی تولیدش چگونه محاسبه می شود؟ تبعات حقوقی آن چیست؟ این ابهامات اگر رفع نشود نظام توزیع امکانات بین واحدهای تولیدی را با بخش تجاری در هم ‌آمیخته می کند و این به ضرر تولیدکننده  خواهد بود. چرا یک برند غیرتولیدی پروانه بهره‌برداری بگیرد؟ باقری می گوید: تولید بدون کارخانه در دنیا موضوع جدیدی نیست و همه برندهای مشهور دنیا عمدتاً فاقد کارخانه هستند یا از ظرفیت خالی تمام کارخانه های دنیا استفاده می کنند نمونه بارز آن صنعت نساجی است. یعنی برندها ظرفیت بازار را دارا هستند و کارخانه ها از توان تولیدشان استفاده می کنند اما بنده هیچ جا ندیدم که برند ها بروند پروانه بهره برداری  دریافت کنند. یک برند مشهور پوشاک به یک کارخانه تولیدی می گوید N مقدار از ظرفیت تولیدش را به او اختصاص دهد و پوشاکی بر اساس استانداردهای برند مورد تقاضا تولید کند و این پروانه بهره برداری جداگانه لازم ندارد. وی تصریح می کند: ابهام دیگری که مطرح می شود این است که صاحب برند بهره بردار نیست و یک سفارش دهنده است که می خواهد از ظرفیت پروانه بهره برداری یک تولید کننده استفاده کند. اگر پروانه بهره برداری  دریافت نکند از چه حقوقی محروم می شود که می خواهد برای او پروانه بهره برداری صادر کنیم؟ وقتی یک شخص برای ثبت یک برند اقدام می کند و شناسنامه‌دار است می‌تواند به یک یا چند واحد تولیدی سفارش بدهد بر اساس پروانه بهره‌برداری‌شان نسبت به تولید محصول با برند خودش، کالا تولید کنند این کار لزومی به صدور پروانه بهره‌برداری جداگانه ندارد. تولید بدون کارخانه با رفع ابهامات یک ضرورت است نایب رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت استان درباره مزیت اجرای طرح تولید بدون کارخانه در صورت رفع ابهامات مطرح‌شده می‌گوید: تولید بدون کارخانه نه تنها برای استان خراسان رضوی بلکه برای کشور یک ضرورت انکارناپذیر است زیرا ما در کارخانه‌های تولیدی ظرفیت‌های خالی زیادی داریم و از طرفی دیگر بنگاه های اقتصادی بزرگی داریم که می‌توانند از این ظرفیت‌های خالی استفاده بهینه کنند. جوادی تأکید می کند: تولید بدون کارخانه اگر با اصول درست اجرایی شود حتماً موجب رونق تولید در استان و کشور خواهد شد زیرا هم تولیدکننده می تواند تمام ظرفیت تولیدش را فعال کند و هم برندها و سرمایه گذاران می توانند با هزینه های کمتری تولیدات را به بازار داخلی و خارجی عرضه کنند که این هم تولید و هم اشتغال را در کشور بیشتر می کند. خوب است اما کافی نیست «عبدا... یزدانبخش»، «رئیس کانون صنفی کارفرمایان صنایع استان» نیز درباره مزیت ها و معایب اجرای طرح تولید بدون کارخانه به خراسان رضوی می گوید: اجرای این طرح بدون شک در شرایط حاضر به نفع تولید کنندگان است اما در وهله اول باید مشخص شود که چرا یک واحد تولیدی امروز با 40 درصد ظرفیت اش تولید می کند؟ واحدهای صنعتی امروز با مشکلات عدیده تأمین مواد اولیه و سرمایه در گردش و امثال آن دست‌وپنجه نرم می کنند. بنابراین صرف این که بگوییم در قالب این طرح بخواهیم صنایع را فعال کنیم کافی نیست هرچند این طرح منجر به ایجاد اشتغال هم بشود اما مشکلات صنایع را برطرف نخواهد کرد. تولید به‌صرفه تر می شود «مهدی مرادی» «دبیر انجمن مدیران صنایع استان» درباره مزایا و معایب اجرای طرح تولید بدون کارخانه به خراسان رضوی می گوید: اجرای این طرح به دلیل این که بخش غیر فعال واحدهای تولیدی را به چرخه تولید باز می گرداند خوب است و این رویه در همه دنیا در حال انجام است. این طرح باعث می شود طرح های سرمایه گذاری واحدهای تولیدی اقتصادی‌تر و تولید به صرفه شود. وی می افزاید: متأسفانه مجوز احداث کارخانه در هر حوزه‌ای در کشور ما بدون توجه به توان و ظرفیت موجود صادر شده است. از سویی در ایران ما برند های بزرگ کمی داریم و بیشتر برندها محلی و در نهایت  منطقه‌ای هستند که با ظرفیت کامل خودشان تولید نمی‌کنند. علاوه بر این برخی بنگاه های اقتصادی بعد از سال‌ها فعالیت در بازار به شناخت و توسعه ای در بازار دست یافته اند که بنگاه های کوچک و متوسط برای رسیدن به این جایگاه باید سال ها تلاش کنند.بنابراین  این که بتوان از شناخت و توسعه بنگاه بزرگ اقتصادی از بازار استفاده و بنگاه کوچک و متوسط را به صورت کامل فعال کرد مزیت بالای تولید بدون کارخانه است. مرادی می گوید: بسیاری از کارخانه ها و واحدهای تولیدی استان با مشکل تأمین سرمایه و مواد اولیه مواجه هستند که در قالب این طرح می‌توانند از سرمایه بنگاه اقتصادی یا بازرگانی استفاده کنند تا هم به مزیت اقتصادی برسند و هم طرح های توسعه ای خود را اجرایی کنند. ممکن است برندهای کوچک حذف شوند دبیر انجمن صنایع استان درباره معایب اجرای این طرح نیز می گوید: ایرادی که می تواند این طرح ایجاد کند این است که ممکن است عملاً مانع ایجاد و شناخته شدن برند های جدید و کوچک شود و برندهای ضعیف تر خود به خود به واسطه اجرای این طرح حذف شوند. البته در دنیا موفقیت نصیب برندهای بزرگ می شود و کارخانه ها برای این برند ها فعالیت می کنند و ما اگر بخواهیم وارد تجارت جهانی شویم باید حجم و توان تولید برندهای کشور را به این سطح برسانیم. وی می افزاید: این که دستورالعمل برای این طرح تعیین‌شده بیشتر به این دلیل است که تاکنون ممکن است یک برند محصولی را در یک واحد دیگر تولید کند و این موضوع باعث ایجاد برخی ابهامات در مسائل مالیاتی دو شرکت شود ولی تعیین رویه و دستورالعمل مسائل حقوقی را مشخص می‌کند که بدانیم کدام واحد برای کدام برند محصول و به چه میزان تولید می‌کند. بااین‌حال هر کار و برنامه‌ای که بتواند باعث شود واحد تولیدی از تمام ظرفیت اش استفاده کند مورد حمایت انجمن صنایع است. «غلامعلی رخصت» «رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی، صنایع،معادن و کشاورزی استان» نیز در این ‌باره به خراسان رضوی می‌گوید: تولید بدون کارخانه بیش از 30 سال است که در استان انجام می‌شود ولی این که مصوبه‌ای از سوی وزارت صمت  برای تعیین چارچوب و دستورالعمل برای تولید بدون کارخانه به استان‌ها ابلاغ ‌شده است و قضاوت درباره آن زمان نیاز دارد تا کم و کیف اجرای آن مشاهده شود. وی تصریح می کند: 30 سال است که بازرگانان و تاجران دنبال تولید کالای باکیفیت و ارزان‌قیمت بوده‌اند سفارش خود را به واحدهای تولیدی می‌دادند و طی چند سال اخیر شدت گرفته است. با توجه به سخت‌گیری‌هایی که از سوی بانک مرکزی درباره تراکنش‌های بانکی انجام می‌شود می‌توان گفت که این دستورالعمل تا حد زیادی به سود تجار و کسانی است که تاکنون تولید بدون کارخانه انجام داده‌اند. رخصت می‌افزاید: تا پیش ‌از این تجار و کسانی که می‌خواستند مبالغی را برای انجام سفارش و تولید بدون کارخانه به‌حساب واحد تولیدی واریز کنند با مشکلاتی در حوزه مالیاتی و ... روبه رو می‌شدند که  اکنون با این دستورالعمل و امکان دریافت مجوز، امیدواریم  این مسئله برطرف شود. رئیس کمیسیون صنایع اتاق مشهد می‌گوید: صدور پروانه بهره‌برداری تنها برای واحدی است که می‌خواهد در محل فعالیت کند. علاوه بر این باید توجه داشته باشید درصورتی‌که این مسائل پیش بیاید ممکن  است در برخی حوزه‌ها مانند صنایع غذایی شاهد تنزل کیفیت تولید باشیم و ممکن است کسانی پیدا شوند که بدون توجه به کیفیت تولید کنند. رخصت تأکید می‌کند: برخی گروه‌ها در استان و کشور درباره این طرح عجولانه اظهارنظر کرده‌اند و باید منتظر باشیم حداقل یک ماه از اجرای آن بگذرد تا ایرادها و ابهامات آن مشخص شود. رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت استان اما معتقد است ایده تولید بدون کارخانه اگر در یک چارچوب مدون و نظارت‌های درست اجرایی شود می‌تواند بسیار کارساز باشد. «سید حسن حسینی» در گفت وگو با خراسان رضوی اظهار می کند: تولید بدون کارخانه ایده بسیار خوبی است که البته سال‌هاست در کشور و جهان اجرایی شده اما امروز در کشور جنبه رسمی به خود گرفته است. باید توجه داشت که بسیاری از ایده‌ها و طرح‌هایی که در کشور مطرح ‌شده‌اند هدف و غایت مثبتی داشته‌اند اما در مراحل اجرا به دلیل برخی نواقص و تخلفات خروجی منفی داشته‌اند. در حوزه تولید بدون کارخانه نیز اگر چارچوب‌ها و نظارت‌ها به‌درستی تعریف نشود ممکن است دچار این مسئله شویم. تولید بدون کارخانه باید دارای چارچوب قانونی مشخص باشد وی ادامه می‌دهد: نمونه بارز آن را می‌توان در حوزه تولیدات لبنی دید. استان خراسان رضوی کارخانه‌ها و صنایع لبنی خوبی دارد ولی در کنار آن ما شاهد رشد قارچ گونه کارگاه‌های زیرزمینی لبنیات سنتی هستیم که  بخش عمده آن‌ها هیچ استانداردی را رعایت نمی‌کنند و به‌سلامتی مردم صدمه می‌زنند حالا تصور کنید ما مجوز تولید بدون کارخانه به یک فرد بدهیم که محصول لبنی را در بازار با برند مدنظرش عرضه کند اما معلوم نیست این محصول در کدام کارگاه تولیدشده است و چه کیفیتی دارد. از سویی مردم به تولیدات سنتی علاقه بیشتری دارند و درعین‌حال این تولیدات  ارزان‌تر هم هستند. به همین دلیل است که باید زمان صدور مجوز چارچوب‌ها و دستورالعمل‌ها کاملاً مشخص و رویه‌های نظارتی و حقوقی نیز تعیین‌شده باشد. رئیس خانه صمت استان می‌گوید: درصورتی‌که چارچوب‌ها و دستورالعمل‌ها حقوقی و نظارتی درست تعریف و تعیین‌شده باشد ایده تولید بدون کارخانه می‌تواند در جهش تولید، ایجاد اشتغال و فعال‌سازی ظرفیت‌های خالی و راکد واحدهای تولیدی استان بسیار کارآمد باشد و استان خراسان رضوی در حوزه پوشاک، مواد غذایی و حتی تولیدات لوازم‌خانگی ظرفیت‌های خالی و مناسبی دارد که می‌تواند از این فرصت به نحو احسن استفاده کند. در پایان باید اذعان کرد هر چند چندین سال است که تولید بدون کارخانه در کشور و استان خراسان رضوی به‌صورت یک عرف صنعتی مورد قبول واقع‌ شده و در حال انجام است اما تعیین یک چارچوب ضابطه‌مند و قانون مند می‌تواند باعث شود سرمایه‌های راکد حوزه تجاری و برندهای مشهور بخش خدماتی را وارد عرصه تولید بدون کارخانه کند تا ضمن فعال‌سازی بخش‌های راکد و ظرفیت‌های غیرفعال حوزه تولید، با توانمند کردن بخش تولید استان و ارتقای کیفیت تولیدات به دلیل رقابت‌پذیر شدن بازار،  گامی بلند در ایجاد اشتغال و پشتیبانی از تولید ایفا کند. اما بنا بر اذعان کارشناسان حوزه تولید و اقتصاد استان، صدور مجوزهای تولید بدون کارخانه باید قانونمند و در چارچوب‌های مشخص حقوقی انجام شود و خانی به خان‌های تولید اضافه نکند و باعث فاصله گرفتن سرمایه‌ها از بخش تولید نشود.
تریدینگ فایندر
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
كيفيت حضور دختر پيامبر(ص) در مسجد (اعتماد) آقای پزشکیان! لطفاً خودتان بخوانید (نکته) (کيهان) وزیر: هنوز قاجاری آموزش می‌دهیم (جوان)
سایر اخبار این روزنامه
نظام مالیاتی ایران در حد ابتدای قرن 19 انگلستان! چهره‌هایی که پس از رمضان با سریال‌های کمدی به تلویزیون می‌آیند فروش نوبت، خرید سهمیه! سرگرم‌کردن کودکان منهای ‌گوشی در سال 2021 سرقت با دوربین های شکاری! شیعیان  افغانستان و ظلم سیستماتیک بزرگان رقابت همچنان پرده‌نشین سریال بحران‌های امنیتی برای تل‌آویو کلکسیون ماشین‌های اصلانیان سفر جلال به خانه هوگو و احمد نور در مسیر شجاع بازی بزرگ برنده نداشت مزیت و چالش های طرح «تولید بدون کارخانه » 5  توصیه برای مقابله با پدیده واکسن‌هراسی سالمندان دانش پول‌ساز در دست‌انداز!