روزنامه شرق
1400/03/26
مردم یا جامعه
مردم یا جامعه حمزه نوذری . جامعه‌شناس و استاد دانشگاه این روزها بیش از هر زمان دیگری دولتمردان، سیاست‌مداران و کاندیداهای ریاست‌جمهوری از واژه مردم سخن می‌گویند. واژه مردم، توده بی‌شکلی است که هر کس می‌تواند به هر نحو که می‌خواهد، آن را بسازد و تعریف کند. اما مفهوم جامعه و جامعه مدنی اشاره به گروه‌ها، انجمن‌ها، تشکل‌ها، اصناف، اقشار و طبقات مختلف اجتماعی دارد که هریک منافع مختلفی دارند، دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به مسائل دارند و ممکن است ستیز و تنش بین آنها وجود داشته باشد. بهکاربردن مفهوم مردم برای نادیده‌گرفتن تکثر و تنوعات درون جامعه و عدم مواجهه شفاف با گروه‌های مختلف اجتماعی است. دولتمردانی که جامعه مدنی و گروه‌های مختلف آن را با واژه مردم جایگزین می‌کنند، اغلب تصمیمات ناگهانی، نامنسجم، شتاب‌زده و کوتاه‌مدت می‌گیرند که به آشفتگی‌های اجتماعی و اقتصادی دامن می‌زند و موجب تشدید مسائل اجتماعی میشود. از بهکاربردن واژه مردم و دولت مردمی این‌گونه تلقی میشود که مردم نیازمند دولتی با نیت خیر و پرتلاش هستند و مردم یعنی افرادی که نیازهای اقتصادی دارند و منفعلانه خواستار راهبردهایی هستند که دولت تنظیم می‌کند و به اشتغال و رفاه آنها منجر میشود. جامعه‌زدایی و نادیده‌گرفتن جامعه مدنی و گروه‌های مختلف اجتماعی در میان دولتمردان و سیاست‌مداران ایرانی ریشه عمیقی دارد. در جامعه افراد با هم کنش متقابل دارند؛ کنشی که جنبه جمعی و اجتماعی پیدا می‌کند. در جامعه مدنی انواع و اقسام حرکت‌های اجتماعی از جنبش‌های زیست‌محیطی گرفته تا حرکات جمعی کارگران، زنان، قومیت‌ها، اقلیت‌ها و فرودست‌ها واقعیت‌های جدیدی هستند که هریک مطالبات، منافع متعدد و گاه متضادي دارند. مطالبات گروه‌های مختلف اجتماعی برای برابری اقتصادی، حقوقی و رفاهی باعث شده که مفاهیمی مانند آزادی، عدالت و حقوق برابر بازتعریف شوند. مهم این است که مطالبات یک گروه به ضرر سایر گروه‌ها برآورده نشود. سیاست‌مداران و دولتمردانی که به جای جامعه از واژه مردم استفاده می‌کنند، به دنبال ساختن و فهم یکدست و یکسانی از افراد هستند. استفاده از واژه مردم به جای جامعه یعنی دولت پدر خیرخواهی است که با دادن یارانه، وام، تسهیلات و اجرای برنامه‌های کوتاه‌مدت نیازهای فرزندان خود را برآورده می‌کند. در این میان مشکلات اقتصادی به عدم صداقت، پاکدستی، تنبلی و خواب‌آلودگی پدر برمی‌گردد. اما این دیدگاه باعث خطاها و تناقضات بسیاری میشود. برخی این خطاها را به فقدان کار کارشناسی، فقدان برنامه‌ریزی عملی و عدم تلاش شبانه‌روزی مسئولان نسبت می‌دهند. اما این تناقضات و خطاها به دلیل درک نادرست از جامعه، گروه‌های مختلف آن و مواجهه نادرست با مطالبات و منافع گروه‌های مختلف اجتماعی است که در نتیجه تعارضات اجتماعی باقی می‌ماند. مدیریت منافع و مطالبات گروه‌های مختلف اجتماعی با بخش‌نامه‌ها و مصوبات دولتی خطای بزرگی است...که دولت‌ها و سیاست‌مداران مدام آن را تکرار می‌کنند و قادر به سامان‌دهی جامعه نیستند. با این طرز فکر، دولت پدرسالاری که دوست دارد فرزندانش مشغول به کار شوند، ازدواج کنند اما در آزادی اجتماعی، عقیده و بیان تابع پدر باقی می‌مانند.
بر اساس این طرز فکر از مردم، وجود انجمن‌ها و تشکل‌های صنفی و اقدام جمعی به رسمیت شناخته نمی‌شود. درک دولتمردان از مردم به مثابه کلیتی یکدست خطا و اشتباه است. سیاست‌مداران از واژه مردم برای رسیدن به قدرت و حفظ آن استفاده می‌کنند، درحالیکه در واقعیت با گروه‌های مختلف و متکثر اجتماعی و منافع متعدد مواجه می‌شوند.
به‌رسمیت‌شناختن گروه‌های مختلف اجتماعی، درک و مدیریت تضاد‌ها و تنش میان آنها مهم است. با استفاده از واژه مردم به‌جای جامعه، تناقض‌ها و تنش‌ها به بیگانگان، مفسدین و اخلالگران اقتصادی نسبت داده میشود. درحالیکه در جامعه با حرکات و مطالبات گروه‌های مختلف اجتماعی مواجه هستیم و جدال بر سر محق‌بودن، قانونی‌بودن و تضاد بین منافع گروه‌های مختلف یکی از مهم‌ترین مسائل جامعه است. با چنین طرز فکری، عدالت‌خواهی از طریق مطالبات گروهی، صنفی و جمعی مردود دانسته میشود. هر دولت و دولتمردی با بهکاربردن واژه مردم نوع افراد را انتخاب می‌کند و به نیابت از آنها حرف می‌زند و نسخه درمان مسائل را می‌پیچد. در نگاه دولتمردان و کاندیداهای ریاست‌جمهوری مردم افراد یکدستی‌اند که خواهان شغل و یارانه هستند ولی گویا اگر خواهان آزادی اجتماعی و سیاسی باشند، دیگر از جرگه مردم خارج می‌شوند و تبدیل به دیگری می‌شوند. نتیجه اینکه در نگاه سیاست‌مداران و کاندیداهای ریاست‌جمهوری مردم یعنی کسانی که نیازهایی شغلی و اقتصادی دارند و باید توسط دولت مردمی پاسخ داده شود و این یعنی تلاش برای غیرسیاسی و غیراجتماعی کردن جامعه.
سایر اخبار این روزنامه
اصلاح‌طلبان در برابر يك تصميم سخت
همتي در ميدان مبارزه انتخاباتي
تکذیب به نفع شورای نگهبان
باید «محوریت تغییرات براساس نظر مردم» استمرار یابد
ستاد ما به هیچ عنوان نماد دولت آینده نخواهد بود
همه می‌مانند؟!
دردسرهای فایل صوتی
تمیز، بی‌حرف و حدیث!
این قوم‌های متنوعی که تنها می‌میرند
مردم یا جامعه
دیوان عدالت، سد دولت در فرار از شفافیت معاملاتی
نسبت اصولگرایان با معیشت جامعه
دولت‌های مدرن فاسد نمی‌شوند؟
پاگرد اصلاحات جامعه‌محور در انتخابات ۱۴۰۰
