روزنامه شرق
1400/07/03
ركورد پایدار مصرف بي‌رويه سوخت در ايران
ركورد پایدار مصرف بي‌رويه سوخت در ايران علیرضا سلطانی- كارشناس اقتصاد انرژی مصرف بی‌رویه و نامتناسب سوخت و انرژی، مدتی طولانی است كه ایران را در صدر كشورهای پرمصرف جهان قرار داده و ایران برخلاف دیگر كشورها همچنان در این معضل ركورد می‌زند. این پدیده نامیمون سال‌هاست انرژی و توان اقتصادی و توسعه‌ای ایران را گرفته و مانع از تحرك، پویایی و انعطاف‌پذیری اقتصاد ایران در سطحی كلان و صنعت نفت به‌طور خاص شده است. بر اساس گزارش‌های رسمی، شدت مصرف انرژی در ایران چهاربرابر میانگین مصرف جهانی است و خانواده‌های ایرانی تقریبا سه‌برابر میانگین جهانی مصرف گاز و برق دارند. جدای از سیستم سوخت خودروها و وسایل حمل‌ونقل در كشور كه به دلیل غیراستاندارد‌بودن و عقب‌ماندگی از فناوری‌های روز از یك‌سو و رشد تعداد وسایل از سوی دیگر، بخش زیادی از گازوئیل و بنزین كشور را مصرف می‌كنند، معضل اصلی، مصرف بی‌رویه گاز طبیعی است. برخورداری عموم مردم ایران از نعمت انرژی گاز، حق طبیعی آنها به‌شمار می‌آید اما به نظر می‌رسد بهره‌مندی بیش از 90درصدی مردم از این نعمت در سال‌های اخیر، مبتنی بر الگوهای مصرف بهینه و اقتصادی نبوده است. به همین دلیل كشور با وجود سرمایه‌گذاری زیاد در بخش تولید گاز در سال‌های اخیر، هر‌سال و در فصول سرد در تأمین گاز مصرفی خصوصا گاز خانوارها، با مشكل مواجه میشود. طبق آمار رسمی، میزان مصرف گاز در كشور هر‌سال در حدود 8 تا 10 درصد افزایش می‌یابد. در سال 1399، در حدود ۲۳۳ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در کشور مصرف شد كه این میزان مصرف در مقایسه با سال 98، در حدود هشت درصد افزایش را نشان می‌دهد. از این میزان مصرف، ۱۲۲ میلیارد مترمکعب سهم بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده، ۲۴ میلیارد مترمکعب سهم صنایع عمده و ۶۶ میلیارد مترمکعب گاز سهم نیروگاه‌ها بوده است. با این تفاسیر باید هشدار وزیر جدید نفت، درباره معضل مصرف بی‌رویه سوخت و خصوصا گاز را جدی تلقی كرد. جواد اوجی از روز ابتدایی شروع به كار در وزارت نفت، مهم‌ترین دغدغه این وزارتخانه را تأمین كسری 200 میلیون مترمكعبی گاز در فصل زمستان اعلام كرد و تلاش كرد مجموعه تحت مدیریت خود و همچنین بخش‌های مصرفی خصوصا صنایع و نیروگاه‌ها را نسبت به آمادگی جهت مدیریت مصرف گاز در ماه‌های سرد آینده از طریق افزایش تولید در پارس جنوبی و همچنین تمهیدات لازم برای تهیه و تأمین سوخت جایگزین در نیروگاه‌ها و صنایع بزرگ، ترغیب کند. این اقدامات اما، اقداماتی تسكینی و نه راه‌حل‌های پایدار برای مصرف بی‌رویه گاز در كشور است. مصرف گاز در ایران با جمعیتی حدود 82 میلیون نفر تقریبا با مصرف گاز در كشور چین با جمعیتی حدود یک‌میلیارد‌و 300 میلیون نفر، برابری می‌كند و این نشان‌دهنده هدرروی و به عبارتی كفران نعمت در كشور است. اهمیت مسئله جدای از ملاحظاتی مانند منافع نسل‌های آینده، مخاطرات زیست‌محیطی و تولید گازهای گلخانه‌ای، زیان‌های اقتصادی و توسعه و ظرفیت تولید گاز از میدان‌های گازی است. واقعیت این است كه ایران با این شدت مصرف، نیاز دارد كه هر‌سال میلیون‌ها دلار در بخش‌های تولید گاز طبیعی سرمایه‌گذاری کند اما همه مشكل سرمایه‌گذاری نیست بلكه باید گازی باشد كه امكان سرمایه‌گذاری برای تولید آن وجود داشته باشد. گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد كه عمر میدان گازی پارس جنوبی به نیمه رسیده و این میدان با توجه به رقابت ایران و قطر در برداشت از آن، كم‌كم با افت فشار مواجه میشود و از هم‌اكنون باید سرمایه‌گذاری كلانی برای حفظ و افزایش فشار تولید گاز در این میدان صورت گیرد. ذخایر گازی ایران دائمی نیستند و تولید گاز در این كشور همیشه ارزان نخواهد بود. بنابراین باید تمهیدات پایدار و ریشه‌ای برای حل مسئله صورت گیرد تا از مزمن و سخت‌شدن حل مسئله جلوگیری شود؛ هرچند این سختی و مزمنی به نظر می‌رسد به وجود آمده است. اصلاح الگوی مصرف گاز در ساختمان‌ها، اصلاح نظام قیمت‌گذاری، اصلاح و بهسازی خطوط انتقال و اصلاح الگوی مصرف صنایع بزرگ و نیروگاه‌ها باید در دستور كار جدی دولت قرار گیرد. شدت مصرف انرژی در ایران، زمینه‌ساز معضل دیگری در اقتصاد است كه آن یارانه‌های آشكار و پنهان انرژی است. یارانه آشكار، رقم 45 هزار تومانی است كه از سال 89 به‌صورت ثابت و یكسان به جمعیتی در حدود 70 میلیون‌نفر پرداخت میشود. مجموع رقم پرداختی یارانه آشكار سالانه 37 هزار میلیارد تومان است. اما این رقم در مقایسه با رقم مجموعه یارانه پرداختی و یارانه‌های پنهان، عددی محسوب نمی‌شود.بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، ایران در سال 2020 میلادی، به تنهایی حدود 16.5 درصد از یارانه مصرف سوخت‌های فسیلی در جهان (۱۸۱ میلیارد دلار) را پرداخت کرده و از این حیث در صدر جدول جهانی قرار دارد.
بر اساس این گزارش، ایران در سال 2020 حدود پنج میلیارد دلار یارانه در بخش نفت، ۱۲.۵ میلیارد دلار در بخش برق و ۱۲.۲ میلیارد دلار در بخش گاز پرداخت کرده که در مجموع ۲۹.۵ میلیارد دلار (740 هزار میلیارد تومان ) یارانه به انرژی اختصاص داده است. بر این مبنا، سهم هر ایرانی از یارانه انرژی در سال حدود 9 میلیون تومان و روزانه حدود 25 هزار تومان است. اما سؤال این است آیا اكثریت مردم ایران، از این میزان یارانه به تناسب و یكسان برخوردار هستند؟ این میزان یارانه پرداختی در ایران در حالی است كه میزان یارانه پرداختی در جهان در سال 2020، 40 درصد كمتر از سال 2019 بوده است كه پایین‌ترین سطح یارانه پرداختی از سال 2007 است. این كاهش به معنای تصمیم جدی دولت‌ها در پرداخت یارانه پنهان به انرژی‌های فسیلی برای كاهش مصرف به لحاظ ملاحظات زیست‌محیطی و همچنین افزایش بهره‌وری اقتصادی است. اما به نظر می‌رسد با وجود اجرای هدفمندی یارانه‌ها از 12 سال پیش، نظام یارانه‌ای ایران نه‌تنها اصلاح نشده بلكه تبدیل به كلافی سردرگم و پیچیده شده كه امكان حل آن را بسیار سخت و پرهزینه به لحاظ اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کرده است. امروزه این مسئله برای همگان آشكار است كه بهره‌مندی اقشار ثروتمند از یارانه‌های انرژی در ایران بیش از 10 برابر اقشار ضعیف و آسیب‌پذیر است و این با اصول و مبانی عدالت اجتماعی كاملا ناسازگار و مخالف است.
سایر اخبار این روزنامه
افزایش نقش شورای نگهبان در بهارستان
فيلسوفي با كاريزماي سياسي
آیت‌الله و ناگفته‌هایی از او
خون شهدا حقانیت جمهوری اسلامی را بر جبین تاریخ ثبت کرد
سیاست در مقیاس اینچ
تمجیدهای دولت نهم بر قامت دولت سیزدهم
دردسر جدید استقلال
واکنش به گزارش «شرق»
دولت‌ستیزی محور جنبش‌های اصلاحی
در غیاب هژمونی
ركورد پایدار مصرف بي‌رويه سوخت در ايران
آرمان توسعه اقتصادی و ضرورت آشتی با تاریخ
وکالت و چالش‌های جدید آن
