روزنامه ابتکار
1400/09/17
شهاب زمانی ایران و آمریکا؛ دوئل یا گفت‌وگو؟
تصمیم برای ورود به مذاکره و انجام آن در پی یک منازعه طولانی مدت، برای طرف های درگیر همیشه پیچیده و دشوار خواهد بود، زیرا هر یک از آنها به دیگری بی اعتماد و از ضعیف جلوه دادن خود یا فریب خوردن توسط دیگری واهمه دارند. با این وجود این یک انتخاب عقلایی خواهد بود که وقتی عدم مذاکره و رسیدن به نتایج دلخواه برای دو طرف غیرممکن و همچون یک دوئل خطرآفرین باشد، راهی جز دیپلماسی و گفتگو نمی ماند تا از عواقب احتمالی ادامه منازعه، ممانعت شود.در همین رابطه، ایران و قدرت های جهانی، در حالی دور هفتم مذاکرات هسته ای خود را به پایان رساندند، که بسیاری نتیجه آن را امیدوارکننده ندانستند، این در حالی است که تا کنون، فضای پیش روی ایران از جانب ایالات متحده، نه تنها همچنان ناپایدار و خصمانه به نظر می‌رسد، بلکه هیچ گونه تغییر ملموسی در سیاست‌های پیشین این کشور نیز در رابطه با ایران حاصل نشده است.
با این حال، ذات گفت‌وگوهای دو طرف بر پیشینه ذهنی منفی هریک از دیگری استوار است. تصویر ایران از ایالات متحده، تصویری مخدوش و خالی از هرگونه اعتماد است که علی‌رغم تلاش ۱۲ ساله ایران و جامعه جهانی در رسیدن به توافقی جامع در ۲۰۱۵ که با تایید شورای امنیت سازمان ملل و راستی آزمایی‌های مکرر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران همراه بود، با اقدام بی‌ثبات کننده دونالد ترامپ و خروج از برجام، این توافق مهم بین‌المللی به محاق برد و نه تنها تحریم‌های شدیدی را بر اقتصاد ایران وارد نمود، بلکه سایر کشورها را نیز از هرگونه تجارتی با ایران منع و شرکت های متخلف را نیز مجازات کرد.
هرچند دولت جدید آمریکا با وعده بازگشت به برجام، امیدواری های زیادی را برای همه طرف های مذاکره کننده ایجاد نمود، با این وجود به نظر می رسد که رییس جمهور بایدن، طی این مدت در انجام اقدامات اعتمادساز و دلجویی از ایران، نتوانسته موفق ظاهر شود و پیوندهای روانی ایجاد شده بین دو کشور را که سلف دموکرات او برقرار نموده بود، طی یازده ماه گذشته، دوباره احیا کند.
هرچند تعامل کشورهای مذاکره کننده با یکدیگر و تمرکز بر وجوه مشترک، پیش زمینه هرگونه پیشرفت محسوس در گفت‌وگوها خواهد بود، با این حال فضای حاکم بر مذاکرات وین، با پیش زمینه‌های قبلی و فعلی ایجاد شده از سوی آمریکا و در نتیجه ایران، نمی تواند زمینه تسریع در رسیدن به نتایج مطلوب و مورد رضایت همه طرف ها را سریعا مهیا نماید، لذا در ابتدا نیازمند اقدامات سازنده و در عین حال اعتمادساز از سوی آمریکا، به عنوان ناقض اصلی برجام و سپس تعامل متقابل از سوی ایران برای در پیش گرفتن مسیری درست خواهد بود.
با این حال، به نظر می رسد دولت آمریکا تلاش دارد از وضعیت پیش آمده ناشی از تحریم های موجود، در جهت تحت فشار گذاشتن ایران در مذاکرات و دستیابی به امتیازات بیشتر استفاده نماید. چنین تفکری ناشی از آن است دولت دموکرات آمریکا طی این مدت نتوانسته است ایران را نسبت به جدیت خود برای جبران، آنچه اقدامات مخرب رئیس جمهوری پیشین آمریکا در تضعیف برجام و اعتماد صورت گرفته ایران عنوان می شود، متقاعد و به هر نحو ممکن ایران را ترغیب نماید؛ پس نباید چندان امیدوار بود که مذاکره کنندگان ایران در وین، با ذهنیتی مثبت به وعده های مقامات آمریکایی، مسیر پیش روی خود را با امیدواری و به سرعت طی نمایند و یا از وعده‌ها و ترغیب مذاکره کننده های غربی و حتی چین و روسیه، به راحتی استقبال کنند.
مسئله مهم تر در این مذاکرات، عدم گفت‌وگوی مستقیم ایران و آمریکا و استفاده از «دیپلماسی شاتل» است که بر پیچیدگی موضوعات افزوده و چشم انداز مثبتی را در صورت ادامه این شکل از مذاکرات در آینده، به تصویر نخواهد کشید و زمان دستیابی به یک چارچوب مطمئن و مشترک را طولانی تر و مشکل تر خواهد ساخت؛ سیاستی که علاوه بر اینکه ناشی از سیاست‌های دونالد ترامپ رئیس جمهوری پیشین آمریکاست، از دلخوری بیش از حد ایران نسبت به در پیش گرفتن سیاست بهره برداری دولت جدید آمریکا از «میراث خسارت بار ترامپ» در برجام و علی رغم تاکید بر بازگشت به آن نیز متاثر است؛ بگونه‌ای که موجب حضور ایران با بی‌میلی در مذاکرات و درخواست تضمین های جدی نسبت به آینده این توافق مهم شده است؛ لذا نمی‌توان انتظار داشت که ایران با توجه به پیشینه بد آمریکایی‌ها (در دوره ترامپ) به سرعت و با فراغ بال، لبخندهای واقعی خود را نشان دهد و بدون هرگونه اقدام عملی در رفع تحریم ها، به سمت مذاکره مستقیم با آمریکا نیز متمایل شود.
از دیگر سو، آمریکا به عنوان مذاکره کننده موثر و اصلی در مقابل ایران، با وارد کردن موارد مختلفی در خصوص مسائل دفاعی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران در مذاکرات، بر پیچیدگی های موجود افزوده است، مسائلی که بخشی از آن نیاز امنیتی ایران در منطقه خاورمیانه محسوب میشود و بخش دیگری از آن نیز، در پاسخ به سیاست های کشورهای منطقه و بخصوص متحدین آمریکا تعریف می‌شوند. با این حال نباید انتظار داشته باشد که ایران بدون مشاهده نشانه های مثبت و عملی از تغییر سیاست‌های کاخ سفید درخصوص رفع تحریم های صورت گرفته و دور شدن از تفکرات مهار منطقه ای ایران ، تغییر چندانی در سیاست‌های خود اعمال کند.
مسئله مهم دیگر در این رابطه، وجود عوامل مختلف داخلی در هر دو کشور و همچنین منافع کشورهای ذی نفع در تداوم کشمکش بین ایران و آمریکا خواهد بود، که بدون شک می توانند همچنان در جهت افزایش منازعه، موثر و منطقه را در برزخ «تداوم تنش بین ایران و آمریکا» حفظ کنند، مسئله ای که طی چند دهه گذشته از جمله عوامل اساسی در استمرار منازعه و تنش بین دو کشور و استمرار غیر منطقی آن بوده است.
با این حال، هرچند در شرایط موجود حل و فصل همه مسائل مورد نظر ایران و آمریکا امکان پذیر و قابل دستیابی به نتایج فوری نخواهد بود، با این وجود، مدیریت مذاکرات و موارد اختلافی جهت گذار از شرایط ملتهب موجود، امکان‌پذیر خواهد بود. با توجه به شرایط هسته‌ای ایران و تحریم‌های صورت گرفته، ایران و ایالات متحده، هردو در موقعیت بدون بازگشتی قرار دارند که می بایست با اتخاذ تصمیمات واقع بینانه و همچنین رو به جلو، احیای برجام را به عنوان میراثی ماندگار و موثر در ثبات منطقه خاورمیانه در پیش گرفته و نتیجه «برد_برد» خود را در ۲۰۱۵ تکرار نمایند، به نحوی که بتوان سایر مسائل مورد نظر دو کشور را در فضایی متعادل تر و با حسن نیت ایجاد شده از توافق هسته ای احتمالی، به پیش ببرند تا پیش‌زمینه‌ای برای ترتیبات امنیتی و همکاری‌های اقتصادی کشورهای منطقه نیز شود.
سایر اخبار این روزنامه
چرا فیلم اصغر فرهادی به راحتی به عنوان نماینده ایران در اسکار انتخاب شد؟
«قهرمان» در جاده بی دست‌انداز
شهاب زمانی
ایران و آمریکا؛ دوئل یا گفت‌وگو؟
«ابتکار» چگونگی تحقق وعده وزیر اقتصاد مبنی بر باز شدن گره‌های اقتصادی در چند ماه آینده را بررسی کرد
گره‌گشایی از اقتصاد روی میز مذاکره؟
مطالبات دانشجویان از روسای قوای مجریه و مقننه چه بود؟
رئیسی و قالیباف روی «صندلی داغ» ۱۶ آذر
رایزنی ایران و روسیه برای رفع مشکلات واردات فلفل از ایران
دیپلماسی فلفلی با مسکو
محسنی اژه‌ای:
قضات نباید مصلحت‌اندیش باشند
وزیر کشور:
طرح مدیریت هوشمند کرونا از شنبه اجرایی میشود
علی باقری اعلام کرد
پنچ شنبه، راند دوم مذاکرات
رئیس جمهوری در نشست با دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف:
عده‌ای در تلاشند همراه با مذاکرات نرخ ارز را بالا ببرند
امیرعبداللهیان:
لغو تحریم‌ها تنها راه برای احیای برجام است
پاسخ کاخ سفید به سوالی درباره پیروی از مواضع اسرائیل در قبال ایران
ویلیام برنز:
موهایم در مذاکرات سال ۲۰۱۳ با ایران سفید شد
مطالبات دانشجویان از روسای قوای مجریه و مقننه چه بود؟
رئیسی و قالیباف روی «صندلی داغ» ۱۶ آذر
سخنگوی قوه قضائیه مطرح کرد
بازداشت ۱۳۰ نفر در اعتراضات اصفهان
