روزنامه خراسان

یک استکان چای ‌داغ در کوچک ‌ترین قهوه‌خانه جهان

خیابان پانزده خرداد تهران، ورودی بازار زرگرها در بازار بزرگ، 10 دقیقه پیاده‌روی در امتداد این بازار و سرانجام کاشی 78. این نقشه‌ راهی‌ است که برای رسیدن به کوچک‌ترین قهوه‌خانه دنیا یعنی قهوه‌‌خانه درویش باید بپیمایید. البته مسیر رسیدن به این قهوه‌خانه با توجه به معماری بازار بزرگ که یادگار دوره قاجار است و راسته و دکان‌هایی که این بازار در دل خود جای داده، آن قدر دیدنی ا‌ست که 10 دقیقه‌تان می‌شود یک ساعت! قهوه‌خانه‌ 103 ساله درویش پر از نقش و نشان و طعم ایرانی است و گردشگرهای خارجی زیادی بعد از بازدید کاخ گلستان، راه‌شان را برای نوشیدن یک استکان چای لب ‌سوز و قند پهلو به سمت این قهوه‌خانه کج می‌کنند. تصاویر این ماجرا، بارها در شبکه‌های اجتماعی منتشر و پربازدید شده است. بساط چند شیشه نبات، دارچین و آویشن روی چند طاقچه کوچک چوبی که ترمه زیباترشان کرده، چراغ والور و رادیوی قدیمی نمای بخشی از این قهوه‌خانه است. نمایی که می‌تواند هر ایرانی را به گذشته شیرینی ببرد و برای گردشگران به یک قاب بدیع و کشف نشده می‌ماند. هر چه هست قهوه‌خانه بسیار کوچک حاج علی درویش یک دنیا حرف دارد و با چند کلمه نمی‌توان همه چیز را درباره آن گفت. برای توصیف دقیق و بهتر این قهوه‌خانه، در پرونده امروز زندگی ‌سلام با حاج «کاظم مبهوتیان» معروف به درویش که بعد از پدرش حاج علی چای‌ ریز این راه را ادامه داده و هم اکنون صاحب کوچک‌ترین قهوه‌خانه جهان است، درباره این مکان دیدنی که در فهرست آثار ناملموس ملی هم به ثبت رسیده، گفت‌و‌گو کردیم. شاید روند کار حاج علی و فرزندش حاج کاظم در این قهوه‌خانه نمونه جامعی از اصطلاح کار پشت در است و راهنمای مناسبی برای ایجاد یک نقطه گردشگری هم باشد.
چای‌ خورها بعد از ناهار می‌آیند
حاج کاظم 64 ساله است. ازدواج نکرده است و به طور جدی کوهنوردی می‌کند. خوش ‌صحبت است و هم‌صحبتی با او خسته‌ات نمی‌کند. او در تمام ماه‌های سال به جز ماه رمضان، این‌ طور روزهایش را شب می‌کند: «من هر روز قبل از نماز صبح بیدارم. نماز صبح را که خواندم و صبحانه خوردم، نم‌نم خودم را آماده می‌کنم تا بروم بازار. ظهر دوباره دکان را می‌بندم و می‌روم ناهار و نماز و بعد از استراحت دوباره برمی‌گردم قهوه‌خانه. در روزهای زمستان چون زودتر غروب می‌شود و اذان مغرب و عشا را می‌گویند، مجبورم نمازم را در بازار بخوانم. شب به خانه می‌روم، شام می‌خورم و می‌خوابم و دوباره روز و روزگار نو.»  حاج کاظم خودش صفحه اینستاگرام قهوه‌خانه را اداره می‌کند و می‌گوید: «تا دو سال پیش خانه ما در بازار بود و فاصله خانه و قهوه‌خانه خیلی کم بود اما الان با مترو 6 ایستگاه و با موتور 7 دقیقه تا خانه فاصله دارم.» او درباره ساعت کاری قهوه‌خانه می‌گوید: «قهوه‌خانه همیشه باز است، از 8 صبح تا نماز مغرب و عشا. اما وقتی کرونا شایع شد قهوه‌خانه را تعطیل کردم و حالا دوباره در قهوه‌خانه باز است. مشتری‌ها همیشه هستند اما بعد از ناهار خیلی سرم شلوغ‌تر است.»
در این قهوه‌خانه از دود قلیان خبری نیست
قهوه‌خانه درویش شبیه یک مسافرخانه است. مشتری‌ها می‌آیند و می‌روند. بعضی مشتری ثابت قهوه‌خانه هستند و بعضی برای اولین بار است که می‌خواهند طعم چای کوچک‌ترین قهوه‌خانه دنیا را تجربه کنند. حاج کاظم اما هیچ فردی برایش فرقی نمی‌کند. آن‌ قدر گرم و شیرین با همه برخورد می‌کند که کسی در قهوه‌خانه کوچکش احساس غریبی نمی‌کند. در این قهوه‌خانه از قلیان و دود خبری نیست. مشتری‌ها معمولا جلوی راهروی باریک قهوه‌خانه می‌ایستند و چای‌شان را با قند، نبات، کشمش یا توت خشک می‌خورند و می‌روند. تنها استثنایی که درباره مشتری‌های بازار صدق می کند لیوان‌های شماره‌گذاری شده آن‌ها در قهوه‌خانه است. حاج کاظم بازنشسته است. یک مغازه لوازم کوهنوردی هم دارد که پنج شنبه‌ها به آن سر می‌زند. او از هر مشتری نکته‌ای در ذهن دارد و به واسطه همان سر صحبت را با مشتری باز می‌کند. اگر پکر باشد با او صحبت می‌کند و از زندگی خودش برای مشتری می‌گوید و خلاصه آن قدر گرم معاشرت با مشتری می‌شود که شاید متوجه گذر زمان نشود. حاج کاظم در این باره می‌گوید: «در گذشته حتی اگر بچه بودیم ما را با مرام‌مان می‌شناختند نه منال». شاید راه‌اندازی صندوق مولا هم برگرفته از همین باور باشد. صندوقی که مشتری‌ها بر اساس میل و علاقه خودشان هر مبلغی که دوست دارند به آن اضافه می‌کنند و گاهی هم باقی ‌مانده پول چای‌شان را به حساب این صندوق که صرف امور خیریه می‌شود، می‌گذارند. حاج کاظم مانند پدرش قهوه‌خانه کوچک‌ را به سبک خودش اداره می‌کند و پول چای آخر قوری را نمی‌گیرد. تا چند سال پیش که پدرش حاج علی درویش زنده بود تنها همدم پدر در خانه بود. او به حاج علی می‌گفت آقا. چند سالی کهولت سن اجازه نمی‌داد حاج علی قهوه‌خانه را بچرخاند و به همین دلیل آن جا را به پسرش حاج کاظم سپرد. حاج کاظم هر شب که به خانه می‌آمد دخل را به پدر تحویل می‌داد و از این که چه کسی آمده و رفته، چه کسی جویای احوال پدر شده و مسائلی از این دست را با حاج علی درمیان می‌گذاشت تا پدرش خود را زیاد از قهوه‌خانه و امورش دور نبیند. گاهی هم از او مشورت می‌خواست و از او می‌پرسید امروز چای دیر دم کشید، فلان چای خوب درنیامد و... دلیلش چیست؟
نمی‌دانم روزی چقدر چای دم می‌کنم!
حاج کاظم قهوه‌خانه را با چند قوری چینی، چند دست استکان کمرباریک و نعلبکی‌های خوش‌رنگ و لعاب می‌چرخاند. همه مساحت قهوه‌خانه 110 در 117 سانتی متر است. چای ساده، هل، نعناع، آویشن، دارچین و چای مهربانی که مخلوط عرق نعناع، آب لیمو و زعفران است از جمله چای‌هایی‌ است که می‌توان در قهوه‌خانه درویش تجربه‌اش کرد. حاج کاظم در این باره می‌گوید: «قهوه‌خانه را از سال 86 مدیریت می‌کنم. بعضی روزها که سرم شلوغ است دو نفره با برادرزاده‌ام کار را پیش می‌بریم و تا حالا حساب نکردم روزی چقدر چای دم می‌کنم و این کار را نخواهم کرد. بیشتر دلی قهوه‌خانه می‌روم و احتیاجی به پول آن جا ندارم.» او درباره این که از چه نوع چای در قهوه‌خانه استفاده می‌کند، می‌گوید: «چای ایرانی به درد قهوه خانه ما نمی‌خورد چون محیط ما کوچک است و چای ایرانی دیر دم می‌کشد. به همین دلیل متاسفانه از چای خارجی استفاده می‌کنم. برادرزاده‌ام پیشنهاد فروش چای‌های طعم‌دار در فضای مجازی را داد اما چون هزینه پست و پیک گران است، صرفه ندارد. با وجود این کسانی که چای قهوه‌خانه را خورده‌اند خودشان می‌آیند و از چای خشک با طعمی که دوست دارند می‌خرند و به خانه‌شان می‌برند.»


این جا چای برای همه پولی نیست
منوی قهوه‌خانه درویش شبیه هیچ ‌کدام از منوهای کافی ‌شاپی امروزی نیست. هر استکان چای در این قهوه‌خانه 10 هزار تومان است اما بسته به این که از کدام بعضی‌ها باشید، این قیمت تغییر می‌کند و کم و کمترمی شود. حاج کاظم در پاسخ به این که آیا دیگران را به چای مهمان می‌کنید، می‌گوید: «من گداپروری نمی‌کنم. اگر کسی بیاید و بگوید: آقا! من پول ندارم یک چای به من بده یک جارو و خاک انداز دارم، آن‌ها را نشان می‌دهم و می‌گویم این جلو را جارو کن 10 هزار تومان هم می‌دهم. اگر این کار را بکند به او چای هم می‌دهم ولی بیشتر این دسته از افراد فحش می‌دهند و می‌روند. به چرخی‌ها، باربرها و  دست فروش‌ها که خودمان آن‌ها را می‌شناسیم تخفیف هم می‌دهیم و از بعضی‌ها هم اصلا پول نمی‌گیریم.» مدیر قهوه‌خانه درویش با این مقدمه که معروف شدن قهوه‌خانه برای مردم خوشحال ‌کننده است اما برای من مسئولیت دارد چون در اوج خستگی وقتی مردم مراجعه می‌کنند باید با مهربانی از آن‌ها پذیرایی کنم و این یعنی مسئولیتم زیادتر شده است، می‌گوید: «قهوه خانه مال مردم است. ما در قهوه‌خانه کارهای زیادی انجام می‌دهیم. یک قلک کوچک داریم و مردم در آن پول می‌اندازند تا آن را صرف کارتن خواب‌ها کنیم. هر کاری انجام می‌دهیم در صفحه اینستاگرام قهوه‌خانه گزارش می‌دهیم.»
بیشتر مشتری ‌هایم گردشگرهای‌ خارجی بودند تا ایرانی‌ها
در بیشتر کتاب‌های جهانگردی که درباره ایران نوشته‌اند نام قهوه‌خانه درویش را هم آورده‌اند. اصلا به گردشگران توصیه شده است که بعد از کاخ گلستان به این قهوه‌خانه بروید و چای بخورید. این‌ها را حاج‌ کاظم می‌گوید و ادامه می‌دهد: «چند رسانه خارجی آمدند و از قهوه‌خانه گزارش تهیه کردند. به این ترتیب قهوه‌خانه در بین خارجی‌ها معروف‌تر شد. اصلا تا قبل از کرونا بیشتر از این که مشتری ایرانی داشته باشم گردشگرهای خارجی مشتری‌ام بودند. بعد از آن گردشگرهای خارجی که می‌آمدند و چای می‌خوردند از قهوه‌خانه برای دوستان‌شان تعریف  و به آن‌ها پیشنهاد می‌کردند در سفر به ایران به ما سر بزنند. امسال در ایام نوروز مشتری ایرانی هم زیاد داشتم. بعضی‌ها اتفاقی به قهوه‌خانه برمی‌خوردند و می‌گفتند این همان قهوه‌خانه معروف است. بعضی‌ها هم مشخصا یادداشت کرده بودند که وقتی به بازار بزرگ آمدند حتما پیش‌ ما بیایند.» حاج کاظم صحبت‌هایش را این طور ادامه می‌دهد: «کار کردن در قهوه‌خانه کوچک ما، یعنی باید از صبح تا شب در نیم‌ متر جا درجا بزنی و هی دور خودت بچرخی. به همین دلیل است که دوست ندارم بستگانم این کار را ادامه دهند. از طرفی قهوه‌خانه ثبت میراث فرهنگی است. مغازه کنار قهوه‌خانه 25 میلیارد تومان است و نمی‌شود فکری برای گسترش آن کرد.»
 
شهرت کوچک ‌ترین قهوه‌خانه در بزرگ ‌ترین خبرگزاری‌ها
شهرت قهوه‌خانه درویش محدود به بازار بزرگ تهران و ایران نیست. خبرگزاری‌های زیادی در سراسر دنیا به این قهوه‌خانه کوچک سر زده‌اند. در روزنامه‌های شان از این قهوه‌خانه و بازار بزرگ و حاج علی، حاج کاظم و فرهنگ چای در ایران نوشته‌اند که به بخشی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
CNN   خبرگزاری آمریکا
خبرگزاری CNN اولین شبکه خبری 24 ساعته آمریکا و یکی از خبرگزاری های  تاثیرگذار دنیاست. این خبرگزاری ویدئوی مفصلی از قهوه‌خانه درویش تهیه کرده و در توضیح آن نوشته، ممکن است این قهوه‌خانه کوچک‌ترین قهوه‌خانه دنیا باشد. این خبرگزاری در این گزارش حاج کاظم و قهوه‌خانه‌اش را این طور به تصویر می‌کشد: «حاج کاظم دوست دارد در شبکه‌های اجتماعی فعالیت کند و به خصوص عکس خود را با گردشگرهای خارجی در قهوه‌خانه‌اش به اشتراک بگذارد. او در یک فضای 2 متری کار  و از سال 1918 در این قهوه‌خانه چای و قهوه سرو می‌کند.»
AFP    خبرگزاری فرانسه
خبرگزاری فرانسه یکی از قدیمی‌ترین خبرگزاری های جهان و یکی از سه خبرگزاری بزرگ دنیاست. خبرنگار این خبرگزاری معتبر به قهوه‌خانه درویش رفته و از آن چه در این قهوه‌خانه می‌گذرد و شخصیت حاج کاظم نوشته است. این گزارش در سال 2021 منتشر شده و در بخشی از این گزارش آمده است: «کاظم مبهوتیان با ریش‌های کوتاه ‌شده و جلیقه برنزی‌اش، در کوچک‌ترین و قدیمی‌ترین چایخانه تهران به مشتری‌هایش یکسره خدمات می‌دهد. چایخانه 1.5 متری او که در یکی از کوچه‌های بازار بزرگ، بین لباس ‌فروشی و درِ مسجد فرو رفته است، از خیابان اصلی دیده نمی‌شود اما با این حال او در بین قهوه‌چی‌های پایتخت ایران مشهورترین است. روی دیوار این قهوه خانه، گواهی وزارت گردشگری تضمین می کند که این مکان «بخشی از میراث ناملموس فرهنگ ملی است.» با توجه به اندازه مینیاتوری چایخانه، میزی وجود ندارد، اما مشتریان می توانند در میان شلوغی بازار، یک چهارپایه پلاستیکی بیرون بیاورند. او به بهداشت احترام می‌گذارد.»
KUWAIT TIMES   روزنامه کویت
کویت تایمز یک روزنامه انگلیسی زبان است که هر روز در کویت چاپ و منتشر می‌شود. این روزنامه هم گزارش خبرگزاری فرانسه از این قهوه‌خانه کوچک را در سایت خود بارگذاری و بازنشر کرده است.
ntv    شبکه ترکیه
شبکه ntv یکی از شبکه‌های تلویزیونی ترکیه است. این شبکه نیز برای تهیه یک گزارش ویدئویی به سراغ قهوه‌خانه حاج کاظم رفته است و درباره آن می‌گوید: «حاج کاظم درویش، صاحب فعلی کوچک ترین چایخانه جهان در بازار بزرگ تاریخی تهران، در تلاش است تا سنت 70 ساله‌ای را که به ارث برده است، ادامه دهد. این چایخانه که به عنوان میراث فرهنگی ملی ایران نیز به ثبت رسیده است ، قدمتی 100 ساله دارد.»
 
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
شیخ بلاگر (جوان) اخبار ویژه (کيهان)
سایر اخبار این روزنامه
مردم، ما را الگو قرار ندهند! حرکت ارتش به سمت مرز افغانستان؟ خودروی 150 میلیونی در ابهام شرایط وخیم آب شرب در تابستان مشهد جوابیه شرکت مهندسی آب و فاضلاب به گزارش خراسان این آینه را نشکنید! تزریق امید  و مطالبه از مسئولان شهردار مشهد به زیرمجموعه خود چه دستوری داده است؟ یک استکان چای ‌داغ در کوچک ‌ترین قهوه‌خانه جهان عواقب تحریم کنکور پسران حاجی عبدالرحیم؛ نخستین خیّر مدرسه‌ساز تاریخ مشهد جنون سوءظن ! نارضایتی 50 درصد مردم از بیمه ها