روزنامه ایران
1401/04/05
دولت حل مسأله؛ روح حاکم بر دولت مردمی
میثم عباسی فیروزجاهپژوهشگر
از زمان شروع به کار دولت سیزدهم نزدیک به یک سال میگذرد، اما برخی از پرسشها هنوز بیپاسخ مانده یا در قالب نوشتار در نیامده است. یکی از سؤالات محوری در خصوص هر دولتی، روح حاکم بر آن دولت است؛ اینکه متناسب با گفتمان هر دولت، ایده کلی و روح حاکم بر آن چیست؟ در خصوص توضیح روح حاکم بر دولت مردمی باید چهار متغیر مهم را مدنظر قرار داد. این چهار متغیر عبارتند از:
1. شخصیت آیتالله رئیسی؛ روح حاکم بر هر دولتی با «شخصیت» عالیترین مقام اجرایی آن گره خورده است. در این بین، نظرسنجیهای چند سال اخیر نشان میدهد که مردم، آیتالله رئیسی را به عنوان شخصیتی «مردمی»، «خدمتگزار»، «قاطع» و «کارآمد» میشناسند که توان حل مشکلات را داراست. شخصیتی که با توجه به توان اجماعساز خود میتواند «مسائل» را حلوفصل نماید.
2. روح حاکم بر دولت بدون شناسایی گفتمان آن امکانپذیر نیست و هر گفتمانی نیز در مقابل یک «غیر» (other) ساخته میشود. برای شناسایی غیریت دولت سیزدهم میتوان به روش حکمرانی دولت دوازدهم و نتایج و پیامدهای آن اشاره کرد. بررسیها نشان میدهد که تصور مردم از دولت روحانی، یک دولت ناکارآمد و غیرمسئول است که مسائل اساسی کشور را «رها» کرده بود. «رهاشدگی» در کنار پیوند همه چیز به مذاکره با غرب و «شرطی کردن اقتصاد کشور» نه تنها مشکلات کشور را حل نکرد، بلکه به انباشت مسائل دامن زد. در مقابل این گفتمان بود که گفتمان رقیب، یعنی «گفتمان خدمت و عدالت»، توانست به نیروی سیاسی غالب در جریان انتخابات ریاستجمهوری 1400 تبدیل شود.
3. مطالبه و خواست جامعه و نظرسنجیها نشان میدهد مهمترین مطالبه مردم در چند سال اخیر، مسائل و مشکلات معیشتی، افزایش قیمتها، مشکل مسکن و اجارهبها، بیعدالتی، فساد و بیتوجهی مسئولان به مسائل و مشکلات مردم بوده است. جامعه در انتخابات 1400، برخلاف انتخابات گذشته، دولت را از مسیر گفتمان انتخاب نکرد، بلکه ترجیح داد از منظر «حل مسائل و مشکلات»، دولتی را انتخاب نماید و احتمالاً باید در آینده نزدیک شاهد نزاعهای گفتمانی باشیم.
4. رویکرد و عملکرد دولت مردمی، جهتگیری دولت مردمی ناظر به حل مهمترین مسائل و مشکلات نظیر مقابله با کرونا، اصلاحات اقتصادی، سیاست خارجی چندبعدی، مردمیسازی دولت و حل مشکلات مردم در سفرهای استانی بوده است.
وقتی عوامل چهارگانه فوق را در کنار یکدیگر مفصلبندی میکنیم، به این نتیجه میرسیم که «دولت مردمی/ایران قوی» شعار دولت سیزدهم، «خدمت و عدالت»، گفتمان آن و «رویکرد حل مسأله» روح حاکم بر دولت مردمی است. توضیح همه مطالب فوق خارج از حوصله این نوشتار کوتاه است، اما در اینجا لازم است اشاراتی به «دولت حل مسأله» و ضرورت آن در ایران امروز داشته باشیم.
توضیح آنکه دولت مردمی فقط میراثبر سیاستها و اقدامات دولت روحانی نیست، بلکه انبوهی از مشکلات و عقبماندگیها را به ارث برده است که حل آن نیازمند رویکرد «تدریجی»-«تحولی» در گام دوم انقلاب است. دولتهای قبلی نیز درصدد حل مشکلاتی نظیر بیعدالتی، فساد، مسکن، آب و مشکلات زیستمحیطی بودهاند، اما عمدتاً الگوهای اتخاذ شده به جای حل مسأله، صورت مسأله را پاک میکرد و حل واقعی مسأله را تا اطلاع ثانوی به تعویق میانداخت. اقتصاد شرطی برای حل مسائل اصلی کشور یکی از همین راهبردهاست که در کوتاهمدت توانست صورت مسأله را پاک کند، اما نتوانست مسأله را بهصورت ریشهای حل نماید. در این میان، دولت سیزدهم تلاش میکند با رویکرد «مسألهمحور»، گفتمان خدمت و عدالت را به پیش ببرد.
نهضت خدمترسانی با اتمام پروژههای نیمهتمام یکی از نمودهای «دولت حل مسأله» است. گفته میشود که نزدیک به 100 هزار پروژه نیمهتمام در کشور وجود دارد. این نوع پروژهها، نهتنها مشکلات و مسائل مردم را حل نکرده، بلکه باعث ناامیدی و بیاعتمادی مردم به کارآمدی و توانایی دولتها شده است. دولت رئیسی با اتخاذ رویکرد «مسألهمحوری» کمر به اتمام پروژههای نیمهتمام بسته است. وی در سفر استانی به خراسان شمالی در خصوص این راهبرد گفت: «دولت از همین رو در سفرهای استانی نهضت اتمام پروژههای نیمه تمام را راه انداخته است. در این دولت دنبال کلنگ زدن یا اینکه پروژه جدیدی را شروع کنیم، نیستیم، بلکه به دنبال آن هستیم تا طرحهای نیمه تمام که مردم را رنج میدهد زودتر به سامان برسد.»
مورد دوم که میتواند فضای حاکم بر ذهنیت رئیسجمهور دولت مردمی را نشان دهد، اصلاحات اقتصادی در اردیبهشت امسال است. کارشناسان اقتصادی بر این باور بودند که شیوه توزیع یارانهها و ارز 4200 تومانی زمینهساز بیعدالتی، رانت و فساد در کشور است، موضوعی که با همان راهبرد «پاک کردن صورت مسأله»، تا آن زمان به تأخیر افتاده بود. از اینروی، تغییر این سیاستها نیازمند سرمایه اجتماعی و اعتماد سیاسی بود تا بتوان با مشکلات به صورت واقعی روبهرو شد و این رویه نادرست را اصلاح کرد. بنابراین اگر تا قبل از خرداد 1400 با مفسد مبارزه شده بود، اینک لازم بود با ساختارهای فسادزا مبارزه شود. آیتالله رئیسی در پنجمین گفتوگوی زنده تلویزیونی گفت: «اصلاح نحوه پرداخت یارانه کالاهای اساسی کار سختی است اما نباید از این تصمیم سخت فرار کرد.» فقره فوق سیمای عمومی دولتی را نشان میدهد که با تکیه بر سرمایه اجتماعی و رویکرد مسألهمحوری، به «قلب مشکلات»
میزند.
آیتالله رئیسی در سفر به استان خراسان شمالی از مفهومی استفاده کرد که بیشترین قابلیت را برای توضیح روح حاکم بر دولت مردمی داراست: «دولت ما دولت حل مسأله است نه پاک کردن صورت مسأله.» ضروری است این راهبرد در بدنه دولت تزریق شود تا با نگاه «مسألهمحور»، انباشت مسائل و مشکلات بهجا مانده از قبل کاهش یابد؛ کاری که هر چند سخت و دشوار است، اما برای ایران امروز ضروری و تأخیرناپذیر است.
سایر اخبار این روزنامه