برجام، منهای اهرم‌های فشار
شهروند | دور تازه مذاکرات رفع تحریم‌ها پس از نزدیک به پنج ماه وقفه، از پنجشنبه گذشته در پایتخت اتریش آغاز شده است. گفت‌وگوها در حالی به مراحل سرنوشت‌ساز رسیده که رسیدن به خط پایان و توافق نهایی معطل تصمیم‌های سیاسی غرب به‌ویژه ایالات متحده آمریکا به‌عنوان طرف نقض‌کننده توافق سال۹۴ است. در این دور از گفت‌وگوها که پس از توقف چندماهه مذاکرات وین و یک دور مذاکره غیرمستقیم میان ایران و آمریکا در دوحه قطر شکل گرفته، متن پیشنهادی «جوزف بورل»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و ایده‌های شکلی و محتوایی ایران که برای جمع‌بندی مذاکرات ارائه شده، محور اصلی گفت‌وگوهاست.
مذاکرات در سطوح سیاسی و کارشناسی در این چند روز ادامه داشته است و دو طرف ایران و آمریکا به تبادل دیدگاه‌ها و نظرات خود برای عبور از دو سه موضوع اختلافی با هماهنگی اتحادیه اروپا ادامه می‌دهند. موضوع رفع تحریم‌ها و فهرست شرکت‌ها و نهادها و افراد ایرانی، تضمین عدم‌خروج یکجانبه یک عضو از برجام، حل‌وفصل و مختومه‌کردن موضوعات پادمانی میان ایران و آژانس، چگونگی و زمانبندی اجرای برجام از موضوعات مهمی هستند که میان دو طرف ایران و آمریکا با هماهنگی اتحادیه اروپا مورد بحث است. با این حال، پیش‌نویس کنونی در وین، در قیاس با گذشته از جنبه‌های مختلف بهبود پیدا کرده و چه از منظر «پایداری رفع تحریم‌ها و اطمینان‌بخشی به فعالان اقتصادی» و چه از نظر «حفظ دستاوردها، دانش و زیرساخت هسته‌ای» و چه از جنبه حراست از «امکان بازگشت‌پذیری سریع»، در مقایسه با سند برجام و همینطور پیش‌نویسی که در ادوار پیشین به دست‌آمده بود و نیز در مقایسه با سند اسفندماه، به شکل ملموسی ارتقا پیدا کرده و دارای امتیازات قابل توجهی است.
هیأت جمهوری اسلامی ایران تاکید دارد که لازمه رسیدن به توافق، پایداربودن رفع تحریم‌ها به نحوی تضمین شده است و اینکه موضوعی نباید به‌عنوان اهرم فشار برای استفاده علیه ایران در آینده باقی بماند. اما گره برجام چیست و مانع توافق کدام است؟ آنگونه که منابع خبری و گزار‌ش‌ها می‌گویند رفع حداکثری تحریم‌ها و کوچک‌کردن لیست تحریم‌ها، دریافت ضمانت‌های کافی برای خارج‌نشدن دوباره آمریکا از برجام و اعلام خاتمه سوالات و ابهامات آژانس درباره موضوعات پادمانی، سه موضوع مهمی هستند که در دور تازه مذاکرات در وین میان ایران و آمریکا و نماینده اتحادیه اروپا مورد بحث است.
محمد جمشیدی، معاون امور سیاسی دفتر رئیس‌جمهوری هم پیش از این اعلام کرده بود که در تمامی گفت‌وگوهای تلفنی سیدابراهیم رئیسی با روسای‌جمهوری فرانسه، روسیه و چین موضع قاطع رئیس‌جمهوری این بود فقط زمانی که ادعاهای پادمانی حل‌وفصل و بسته شود، توافق نهایی قابل دست یافتن است.
وزیر امور خارجه کشورمان هم درخصوص مذاکرات رفع تحریم‌ها به آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد گفت: «ما برای رسیدن به یک توافق قوی و پایدار جدی هستیم. اکنون نیز مذاکرات در مسیر خود در وین با جدیت دنبال می‌شود، البته نتیجه این موضوع بستگی دارد به اینکه آیا آمریکا می‌خواهد توافقی صورت بگیرد؟ آیا آمریکا انعطاف و واقع‌بینی لازم را در عمل از خود نشان خواهد داد؟ ما اراده جدی و واقعی برای رسیدن به توافق قوی و پایدار را داریم و آن را نشان داده‌ایم.»
امیرعبداللهیان گفت: «همکاری جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی استمرار دارد. اما معتقدیم آژانس باید با فاصله‌گرفتن از موضوعات انحرافی و غیرسازنده سیاسی و از مسیر فنی موضوعات باقی‌مانده پادمانی را به‌طور کامل حل‌وفصل کند.»
بازی جدید آمریکا در مذاکرات وین!
به گزارش نورنیوز رفتار غربی‌ها در عهدشکنی، صراحتا این گمانه را تقویت می‌کند که آنها در ادعای خود مبنی بر دستیابی به یک توافق قوی، پایدار و قابل اتکا جدیت و حسن نیت ندارند.
برخلاف آنچه در برخی رسانه‌های غربی عنوان شده، هیچ‌یک از موضوعات باقی‌مانده قبلی که مانع انتفاع ایران از برجام شده، از دستور کار هیأت ایرانی خارج نشده و ایده‌های ارائه‌شده از سوی کشورمان نیز با هدف پیگیری و به نتیجه رساندن انتظارات ایران مطرح شده است.
در همین خصوص؛ هیأت ایرانی در روز نخست این دور از گفت‌وگوها دیدگاه‌های خود درباره چند موضوع باقی‌مانده را به طرف مقابل ارائه کرد.
اطمینان از باقی‌نماندن هیچ موضوعی برای تبدیل‌شدن به اهرم فشار بر ایران در آینده از جمله مهم‌ترین مواردی است که هیأت ایرانی بر آن تاکید داشته، چه، برای جمهوری اسلامی ایران قابل پذیرش نیست که برجام از طرف آمریکا و طرف‌های غربی به گروگان ادعاهایی تبدیل شود که هیچ‌گونه مبنایی ندارد و صرفا با صحنه‌گردانی دشمنان ایران و با هدف اعمال فشار بر ایران مطرح می‌شوند.
به‌عنوان مثال؛ درخصوص موضوعات پادمانی که رفع آنها مبنایی کاملا مبتنی بر برجام دارد، طرف‌های غربی اسفندماه گذشته تعهداتی دادند که اکنون با گذشت بیش از پنج ماه، نه‌تنها به آنها عمل نکرده‌اند که از قضا مسیری کاملا متضاد با آن تعهدات را دنبال می‌کنند.
این رفتار غربی‌ها در عهدشکنی، صراحتا این گمانه را تقویت‌می‌کند که آنها در ادعای خود مبنی بر دستیابی به یک توافق قوی، پایدار و قابل اتکا جدیت و حسن نیت نداشته و نه‌تنها حاضر به پذیرش الزامات یک توافق قوی نیستند، بلکه سعی‌می‌کنند ایران را زیر فشار روانی قرار داده و امتیازات بیشتری را کسب کنند.
طرف غربی در حالی در فضای رسانه‌ای سعی در القای زیاده‌خواهی طرف ایرانی دارد که موضوعات پادمانی اساسا امری جدا از برجام یا خواسته‌ای اضافی از سوی ایران نیست و آنها سال۲۰۱۵ در متن برجام نیز تعهدی سیاسی برای مختومه‌کردن ادعاها علیه برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در شورای حکام آژانس ارائه کرده‌اند.
نکته اینجاست که طرف غربی با انواع ترفندها تلاش می‌کند با ابزارهای فرامذاکراتی، ایران را به پذیرش توافقی وادار کند که در آن موضوع انتفاع کامل کشورمان از برجام همچنان مبهم بوده و هیچ تضمینی نیز برای بازنشدن پرونده‌های ادعایی علیه ایران از سوی نهادهایی چون آژانس وجود ندارد.
منطق ایران در این‌خصوص نیز کاملا روشن و مبتنی بر اصول مذاکره حرفه‌ای با بده‌بستان‌های متوازن است که طبیعتا توافقی مطلوب را به‌دنبال خواهد داشت.
طرف غربی اگر مدعی تلاش برای حصول یک توافق قوی است، باید با اتخاذ رفتاری مسئولانه، اراده خود را نه در خطابه‌های چندپهلوی رسانه‌ای بلکه با ارائه تضامین مکتوب به اثبات برساند.
به بیان دقیق‌تر؛ ضلع غربی مذاکرات نمی‌تواند ضمن ادعای حل موضوعات و اجبار ایران به پذیرش توافق، موضوعات دیگری را به‌عنوان گروگان در اختیار گرفته و از آن به‌مثابه چماق استفاده‌کند، چه، تجربه نشان داده در چنین شرایطی، آنها به مجرد عبور از این مرحله در اولین فرصت، ساز جدیدی را کوک خواهند کرد و چنانچه قبلا هم رخ‌داده از همه ابزارهای خود برای کاهش اثرگذاری رفع تحریم‌ها استفاده خواهند کرد.
اینکه کاخ‌سفید تاکنون از پذیرش منطق ساده اما اصولی مذاکره‌کنندگان ایرانی سر باز زده، شاهدی بر جدی‌نبودن آنها در مذاکرات و حفظ اثربخشی سایه تحریم‌ها حتی پس از توافق احتمالی است.
بدیهی است توافق احتمالی در مذاکرات جاری اگر منجر به دو اتفاق یعنی؛ «حذف هرگونه اهرم فشار علیه ایران در آینده» و «رفع پایدار و باثبات تحریم‌ها برای اطمینان‌بخشی به شرکای تجاری» نشود، به دلیل اینکه منافع ملت ایران را تضمین‌نمی‌کند، هیچ دلیلی برای تن‌دادن به آن از سوی تهران وجود ندارد.
بر این اساس؛ از آنجا که حضور هیأت ایرانی در وین با هدف دستیابی به توافق صورت پذیرفته، اگر طرف مقابل اراده واقعی برای حصول توافق داشته باشد، این امر در دسترس است.
5 ثانیه تا خط پایان فاصله داریم
در همین خصوص رئیس تیم مذاکره‌کننده روسیه در پاسخ سوالی درباره عدم‌حضور مذاکره‌کنندگان ارشد اروپایی در مذاکرات جاری وین گفت: «آنها حق دارند. اما این عجیب بود و به نظرم [نیامدن آنها] مفید نبود.»
اولیانوف افزود: «آن مسائل به‌ویژه برای طرف‌های ایرانی و آمریکایی مسائل حساسی هستند، اما ظاهرا پیشرفت‌هایی صورت‌گرفته و من شاهد رویکرد جدی از سوی دو طرف بودم.»
او تاکید کرد: «ایرانی‌ها درصدد یافتن راه‌حل هستند.» اولیانوف درخصوص حل موضوعات پادمانی بین ایران و آژانس افزود: «موضوعات باقی‌مانده باید هر چه زودتر حل شود و ما از موضع ایران در این‌خصوص حمایت می‌کنیم.»
او خاطرنشان کرد: «هدف مذاکرات این است که برجام به‌طور کامل آنچه را در سال ۲۰۱۵ به دست آوردیم، احیا کنیم. اینکه توافق هسته‌ای را احیا و تحریم‌های ایران را رفع کنیم.»
رئیس تیم مذاکره‌کننده روسیه همچنین احتمال دستیابی را امکان‌پذیر توصیف کرد.
اولیانوف درباره فضای مذاکرات هم گفت: «در وین تمام مشارکت‌کنندگان تمایل دارند تا به یک نتیجه مثبت در گفت‌وگوها دست پیدا کنند و آنها در همین زمینه تلاش می‌کنند.»
این دیپلمات روس اظهار داشت: «در مجموع چهار موضوع باقی‌مانده که برخی از آنها شامل زیرمجموعه‌ای از مسائل هستند.»
او درباره فاصله مانده تا رسیدن به خط پایان گفت: «بگذارید منتظر بمانیم. من همواره به همکاران غربی‌ام می‌گویم صبر پیشه کنیم. قطعا فردا درک بهتری از شرایط کنونی خواهیم داشت.»
مذاکره‌کننده ارشد روسیه ادامه داد که گفت‌وگوها در مسیر درستی حرکت می‌کند، اما افزود کسی نمی‌داند دقیقا چند روز دیگر توافق امضا می‌شود. او عنوان کرد که بحث بر سر یک فاصله زمانی کوتاه است.
او در پاسخ به سوالی درباره پیش‌نویس اتحادیه اروپا هم گفت: «از اینکه عبارت طرح اتحادیه اروپا، متن اتحادیه اروپا یا پیش‌نویس اتحادیه اروپا استفاده می‌شود، احساس حسادت می‌کنم، چون عادلانه نیست، چون متن روی میز نتیجه تلاش مشترک تمام مشارکت‌کنندگان در یک سال گذشته است.»
او افزود: «تمام کشورها از جمله روسیه، چین، ایران، سه کشور اروپایی و آمریکا در ویرایش این متن سهیم هستند. وظیفه اتحادیه اروپا به‌عنوان تسهیل‌کننده این است که ایده‌های مختلف را ترکیب کند تا مبنای تصمیم نهایی قرار گیرد.»
او ادامه داد: «همکاران ما در اتحادیه اروپا سرگرم این کار هستند، اما عادلانه نیست که گفته شود طرح اتحادیه اروپا چون نقش سایر مشارکت‌کنندگان نادیده گرفته می‌شود.»او درباره مسائل مورد اختلاف در حوزه پادمان هم گفت که به‌طور کامل حل نشده، اما در حال پیشرفت است.
اولیانوف گفت که برداشت کلی او نسبت به روند مذاکرات مثبت است. او با بیان اینکه اصولا دیدگاه مثبتی نسبت به مذاکرات دارد، تکرار کرد که گفت‌وگوها در مسیر درستی حرکت می‌کند.
او ابراز امیدواری کرد: «گفت‌وگوها در کوتاه‌ترین زمان به پایان برسد، اما افزود که هیچ تضمینی نسبت به نتیجه مذاکرات وجود ندارد. چون تا زمانی که همه‌چیز توافق نشود، هیچ چیز توافق نشده است.»
او ابراز امیدواری کرد که مذاکرات در کوتاه‌ترین زمان به پایان برسد، اما افزود که هیچ تضمینی نسبت به نتیجه گفت‌وگوها وجود ندارد. چون تا زمانی که همه‌چیز توافق نشود، هیچ چیز توافق نشده است.
دیپلمات روس درباره اینکه آیا مذاکرات این هفته ادامه پیدا می‌کند، گفت نمی‌تواند به این پرسش پاسخ دهد. او با این حال بیان کرد: «ما درباره چند روز صحبت می‌کنیم، نه چند هفته.»
نتایج مهم مذاکرات وین پس از دیدار مورا با نمایندگان ایران و آمریکا
همچنین معاون دبیرکل اقدام خارجی اتحادیه اروپا پس از دیدار جداگانه با نمایندگان ایران و ایالات متحده آمریکا گفت که مذاکرات در حال پیشرفت است و به نتیجه کار خوش‌بین است.
انریکه مورا درباره آخرین وضعیت مذاکرات گفت: «مذاکرات در چهار روز گذشته پیشرفت‌هایی داشته است.» این مقام اروپایی درباره اختلافات باقی‌مانده برای رسیدن به توافق نهایی گفت: «نمی‌توانم وارد جزئیات شوم.»
مورا بیان داشت: «ما درخصوص برخی مسائل فنی در متن ارائه‌شده توسط آقای بورل مذاکره می‌کردیم.» او درباره روند گفت‌وگوها اظهار داشت: «ما در حال حرکت رو به جلو هستیم. انتظار دارم که گفت‌وگوها را زود به پایان خواهیم رساند.»
مورا در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا آمریکایی‌ها آماده رفع تحریم‌ها هستند، گفت: «این شرط توافق است که آنها تحریم‌ها را رفع کنند و ایرانی‌ها به تعهدات هسته‌ای خود عمل کنند. این توافقی است که ما در حال مذاکره درباره آن هستیم.»
مورا در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه آیا هنوز خوش‌بین هستید، گفت: «بله، مطمئنا.»
این اظهارات مورا در حالی مطرح شده است که میخائیل اولیانوف، مذاکره‌کننده ارشد روسیه نیز پس از دیدار با نماینده اتحادیه اروپا در وین عنوان کرد که مذاکرات رفع تحریم‌ها در حال پیشرفت است.
احتمال آماده شدن متن نهایی توافق در وین
دیروز عصر یک مقام وزارت امور خارجه در پاسخ به سوال خبرنگاران در مورد ادعای نشریه وال استریت ژورنال مبنی بر احتمال آماده شدن متن نهایی توافق در وین ظرف چند ساعت آینده، گفت: با توجه به ادامه بحث‌ها درباره چند موضوع مهم باقی‌مانده، هنوز در مرحله‌ای قرار نداریم که از نهایی شدن متن سخن بگوییم. این مقام وزارت امور خارجه افزود: هیأت مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی ایران نظرات سازنده خود را با هدف پیشبرد مذاکرات به طرف مقابل ارائه کرده است و نتیجه گفت‌وگوها به اراده طرف مقابل برای اتخاذ تصمیمات سیاسی لازم بستگی دارد.
وی ادامه داد: همچنان معتقدیم در صورتی که تصمیمات مناسب طرف مقابل اتخاذ شود، می‌توان به سرعت مذاکرات را جمع‌بندی کرد، اما هنوز در این مرحله قرار نداریم.
در برخی موضوعات نیز پیشرفت‌های نسبی حاصل شده است
همچنین روز گذشته یک مقام وزارت امور خارجه گفت: در جریان این گفت و گوها ما مواضع خود را با طرف‌های مقابل به اشتراک گذاشتیم و در برخی موضوعات نیز پیشرفت‌های نسبی حاصل شد.مقام ارشد وزارت امور خارجه در مورد مذاکرات وین گفت: ۴ دور مذاکرات فشرده‌ای در خصوص چند موضوع باقی‌مانده برای اطمینان از تامین ملاحظات و نگرانی‌های کشورمان برگزار شد. در جریان این گفت و گوها ما مواضع خود را با طرف‌های مقابل به اشتراک گذاشتیم و در برخی موضوعات نیز پیشرفت‌های نسبی حاصل شد. وی افزود: با توجه به مباحث صورت گرفته طی سه روز گذشته، امروز انریکه مورا چند ایده در مورد برخی موضوعات باقی‌مانده به طرف‌ها ارائه داد.مقام ارشد وزارت امور خارجه گفت: ما به محض دریافت این ایده‌ها، پاسخ و ملاحظات اولیه خود را به ایشان منتقل کردیم، اما طبیعتا این موارد نیازمند بررسی جامع هستند و ما نظرات و ملاحظات تکمیلی خود را به هماهنگ‌کننده و سایر طرف‌ها منتقل خواهیم کرد.
وی افزود: بدون تردید اصل اساسی برای ما حراست از حقوق و تأمین منافع ملت ایران است. احقاق این حقوق و تامین منافع و تضمین اجرای پایدار تعهدات طرف مقابل و جلوگیری از تکرار رفتارهای غیرقانونی آمریکا دغدغه جدی تیم مذاکره‌کننده است.
متن نهایی توافق وین ارائه شده است
از سوی دیگر توییتر رسمی خبرگزاری فرانسه روز دوشنبه در خبری فوری به نقل از یک مقام اروپایی نوشت که اتحادیه اروپا «متن نهایی» مذاکرات هسته‌ای با ایران را به طرف‌های مذاکرات ارائه داده است. شبکه الجزیره نیز در این باره به نقل از یک مقام اروپایی نوشت: پیشنهاد اروپا آخرین و بهترین متن برای بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای با ایران است. اتحادیه اروپا متن نهایی توافق هسته ای با ایران را ارائه کرد.
هیأت مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی ایران به تهران بازخواهد گشت
بالاخره دیروز غروب وزارت خارجه اعلام کرد با پایان این دور از گفت و گوها، هیأت مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی ایران ساعاتی دیگر به تهران بازخواهد گشت. رایزنی‌ها و تماس‌ها باهماهنگ‌کننده و طرف‌های دیگر ادامه خواهد داشت.
