روزنامه ابتکار

کوروش کبیر، پادشاه ظاهر و باطن ایستاده در غبارِ غلو و تقصیر

گمان مبر که به اخر رسید کار مغان
هـزار بـاده ناخورده در رگ تـاکست
گروه اندیشه ـ سهراب گنجی‌مراد: متاسفانه راجع به کوروش کبیر پادشاه ظاهر و باطن، با انبوهی از مطالبی مواجه هستیم که پر از کج‌روی و افراط (غلو و بزرگ‌نمایی) و تفریط (تقصیر و کوچک شمردن) است. کوروش کبیر، اوشیدر مزدیسنا، لوقرانیم تورات و ذوالقرنین قرآن است. او نماد فرهنگ پیچیده و سمبلیک ایران باستان می‌باشد؛ نمادی که بدون شناخت جو و فضای حاکم بر این فرهنگ، شناخت او غیر ممکن و محال است. به‌علت توجه نکردن به مطلب فوق، ما در شناخت این نماد بزرگ با انبوهی از نظراتی مواجه می‌شویم که یا غلو و بزرگ‌نمایی کرده‌اند یا در درک عظمت او فرومانده و حق مطلب را ادا نکرده‌اند. به پاره‌ای از آنها اشاره می‌کنم.
غلو و بزرگ‌نمایی


برخی با اسیر شدن در دام ایدئولوژی ملی‌گرایی (ناسیونالیسم) و قوم‌گرایی (راسیسم) از او بتی ساخته‌اند و در برابر آرامگاهش سجده می‌کنند. عده‌ای او را پیامبر ایرانِ باستان دانسته‌اند. برخی دیگر، منشور کوروش را در مقابل عهدنامه مالک اشتر امام علی (ع) قرار داده و ما را بی‌نیاز از تعالیم اسلام می‌دانند و با همین دید، در بررسی علل اسلام‌آوردن ایرانیان، شمشیر اعراب را عَلَم کرده و نتوانسته‌اند بین فرهنگ منحط اعراب جاهلی و تعالیم والای مبتنی بر وحی دین اسلام تفکیک قائل شوند. آنها حتی پا را از این هم فراتر گذاشته و خاتم انبیا، محمد مصطفی و امیرمومنان را به صرف منشا ظهور آنها: عربستان، متعلق به همان جغرافیا و آنها را غیر قابل پذیرش دانسته‌اند، بدون اینکه به تعالی ماورای زمان و مکان آنها که از وحی نشات می‌گرفته، توجه کنند. جالب اینجاست که با این تفاسیر و امور غیر واقع، همچنان در تفسیر عشق سوزان این مردم به ائمه اطهار فرو مانده‌اند. عشق و انتخابی آگاهانه که با نظریه شمشیر اعراب، کاملاً ناسازگار است. البته در تفسیر مسائل فوق، باید متوجه این نکته بود که قائلان به این نوع نگاه، بخشی از عظمت فرهنگ و تاریخ ایران باستان را درک کرده‌اند اما بر اثر عدم تعادل و فقدان وسعت اندیشه و فقر روش پژوهش، در تفسیر آن دچار اشتباه شده‌اند.
تقصیر و حقیر شمردن کوروش
برخی دیگر از آن طرف بام فروافتاده‌اند. عده‌ای با شنیدن اسم کوروش فوراً به یاد جشن‌های دوهزار و پانصد ساله محمدرضا پهلوی و اسراف و ولخرجی‌های آن افتاده و در ذهن خود ده‌ها رئیس‌جمهور از اقصا نقاط عالم را در حال تماشای رژه سربازان هخامنشی تصور می‌کنند. رژیم پهلوی از آن سکه اصل، سکه‌ای تقلبی ساخته بود. سوء‌استفاده شاه مخلوع از این شخصیت بزرگ نباید دستاویزی برای مقارن دانستن این دو، باشد. پرداختن به فرهنگ متعالی ایران باستان هیچ‌گاه به‌معنای زنده‌کردن حکومت ستمشاهی پهلوی نیست.
برخی دیگر، زرتشتیان را آتش‌پرست دانسته و به کوروش کبیر به‌علت تسامح در برخورد با تعالیم مذهبی بابلیان، به دید بت‌پرست نگاه می‌کنند. در این بین، بسیاری از افراد که با کوته‌نظری با سایر آیین‌ها و فرهنگ‌ها بر خورد می‌کنند، به‌علت فقر روش، توانایی درک محتوای کاملاً نورانی و موحدانه فرهنگ ایران باستان (چه قبل و چه بعد از زرتشت) را ندارند. پاره‌ای از این افراد از نقل این مطلب که علامه طباطبایی ذوالقرنین قرآن را کوروش کبیر دانسته است و در این امر قلم‌فرسایی کرده به‌شدت ابا داشته و آن را به دید نتیجه‌گیری کاملاً استثنایی دانشمندی دینی نگاه می‌کنند.
نکته بسیار تعجب‌آور اینکه در میان این عده، انبوه شرق‌شناسان غربی و محققین بزرگ داخلی ـ که از آنها تبعیت کرده‌اند ـ را هم می‌بینیم.
شرق‌شناسان غربی
قبل از پرداختن به مقوله فوق، لازم است به مطلب فوق‌العاده مهم و لطیفی اشاره کنم: طیف عظیم شرق‌شناسان غربی، خدمات فراوانی به فرهنگ این مرز و بوم کرده‌اند، تقدیر نکردن از این خدماتی که آنها عمری را صرف آن کرده‌اند کمال ناسپاسی است. اما نکته لطیف و ظریف این است که آنها راه‌های بسیار را گشوده و راه‌های فراوانی را هم مسدود کرده‌اند، واقعیتی است بسیار مهم که متاسفانه بسیاری از محققین داخلی از آن غافل بوده‌اند. غفلتی که باعث شده آنها همان اشتباهات و خبط‌های عظیم مستشرقین غربی را تکرار کرده‌اند. حوزه این اشتباهات فوق‌العاده وسیع است. فقط به یک نمونه کاملاً آشکار اشاره می‌کنم. در میان این طبقه دو نفر به وسعت اندیشه و انصاف در قضاوت‌ها مشهور هستند: مری بویس و ریچارد فرای. اما این خصوصیت، مانع از انتقادهای مبنایی و اصولی از کارهای آنها نیست. مری بویس در جلد دوم کتاب «تاریخ کیش زرتشت( هخامنشیان)»، تسامح کوروش در کشورهای اتباع هخامنشیان و عدم تحمیل دین بر آنها و آزاد گذاشتن آنان در امور دینی و زبان و اعتقادات را با تسامح بریتانیا در مستعمراتش مقایسه می‌کند. قیاسی مضحک که از عدم درک منشا تسامح در اندیشه کوروش کبیر نشات گرفته است. این عدم درک از کجا ناشی می‌شود؟ پاسخ دادن به این مهم بسیار مشکل است. برای پاسخ به این سوال که گریبان بسیاری را گرفته، به نقل قولی شایان توجه از دانشمند فرزانه، استاد بابک عالیخانی که حق مطلب را ادا کرده، اکتفا می‌کنم:
«درباره هخامنشیان و مخصوصاً موسس تمدن هخامنشی از دیدگاه جاودان‌خرد کمتر سخن گفته شده است. مورخان و باستان‌شناسان و زبان‌شناسان قادر نبوده‌اند که طرح بزرگ کوروش را به‌درستی بشناسند، چراکه این طرح جنبه ازوتریک (باطنی) داشته است و ازوتریک از حوزه صلاحیت دانشمندان نامبرده بالاتر بیرون است. واقعاً می‌توان پرسید که اندیشه تاسیس اولین امپراتوری جهانی چگونه در ذهن و ضمیر کوروش پدید آمد؟ برای پاسخ‌دادن به این سوال باید به مغان و آموزش‌های معنوی آنان و راز و رمزهای گاهان و خم و چم داستان‌های فرهمندان باستان، به‌ویژه کی‌سیاووش و کی‌خسرو وقوف یافت. بدون اطلاع از حکمت خسروانی و اسرار گاهانی، دم‌زدن از اینکه آیا ذوالقرنین همان کوروش است یا نیست؛ ره به‌جایی نخواهد برد. همچنین استفاده ابزاری از نام کوروش و آثار او (مثلاً منشور حقوق او) کاری است غیر موجه و مردود».
بله مورخ، زبان‌شناس و باستان‌شناس فقط می‌توانند تکه‌ای از پازل فرهنگ ایران باستان را درک کنند نه کل آن و نه روح و ضرباهنگ آن را. با زبان‌شناسی و بدون درک ضرباهنگ ایران باستان: حکمت مغانی، مری بویس هرگز قادر به درک شخصیت باطنی، خضر و اردیبهشتی‌ترین مرد جهان باستان نشد.
قصور محققین داخلی
در بالا به تبعیت محققین داخلی از شرق‌شناسان غربی اشاره کردم. استاد ذوالفنون عبدالحسین زرین‌کوب که گستره آثار و عمق مطالعاتش بر کس پوشیده نیست، در کتاب تاریخ مردم ایران، تصویری بسیار سطحی و ناقص از پادشاه ظاهر و باطن ارائه می‌دهد و او را در سه صفت خلاصه می‌کند: لیاقت نظامی و سیاسی فوق‌العاده و جوانمردی. این نوع نگاه به انسانی باطنی، حتی یک صدم فضایل او را هم منعکس نمی‌کند: «آنچه در باب وی برای مورخ جای تردید ندارد، قطعاً این است که لیاقت نظامی و سیاسی فوق‌العاده در وجود وی با چنان انسانیت و مروتی درآمیخته بود که در تاریخ سلاله‌های پادشاهان شرقی پدیده‌‌ای به‌کلی تازه به‌شمار می‌آمد».
علی‌رغم تجلیل ظاهری که در وهله اول به چشم می‌خورد، تصویری که ارائه شده تصویری فوق‌العاده ناقص و مخدوش از پادشاه ظاهر و باطن است، چطور می‌توان بدون شناخت ضرباهنگ ایران باستان: حکمت مغانی (که در کتاب ایشان اصلاً به آن اشاره هم نشده است)، به شخصیت انسانی باطنی که تحت تربیت مربیان والای خود: مغان باستان پرورش یافته دست پیدا کرد. حکمت مغانی همان حکمت خسروانی که سهروردی آن را احیا کرده و لسان‌الغیب با احیای پیر مغان و حکمت و عرفان ازلی و ابدی او، بقای آن را برای همیشه تضمین کرد:
گفتم این جام جهان‌بین به تو کی داد حکیم
گفت آن روز که این گنبد مینا می‌کرد
در کتاب زرین‌کوب فقط شرح فتوحات کوروش را می‌بینم، نه شرح زندگانی نماد فرهنگ ایران باستان را که در میوه تعادلی است که آن فرهنگ به آن دست یافته است. همان تعادلی که نماد آن را در وسط تمامی قالی‌های ایرانی می‌تواند دید: ستاره 8 پر. در پایان زندگی‌‌‌نامه کوروش، به این نتیجه‌گیری هولناک بر می‌خوریم:
«با این همه، حاصل این تسامح کوروشی را که می‌بایست مسالمت بین اقوام و امت‌ها باشد جنگ‌های پایان‌ناپذیر او بر باد می‌داد و به‌جای آنکه آبادانی و آزادی بهره خلق کند ویرانی و اسارت به آنها هدیه کرد».
امیدوارم پس از این آشنای نسبی با افراط و تفریط در حق کوروش کبیر و آشنایی با فقر روش محققین در بررسی انسانی باطنی و چند ساحتی بتوانیم در یاداشت‌های آتی، با قدم گذاشتن بر فَرق ملی‌گرای، قوم‌گرایی و تحقیقات ناقص و عقیم شرق‌شناسان غربی، با روش متعالی «جاودان خرد» آشنا شویم و با راهنمای پیران ره‌شناس ایران باستان در راهی سر راست و مستقیم، فرهنگ متعالی و سمبلیک ایران باستان و یکی از مهم‌ترین نمادها و مربیان آن: کوروش کبیر را بشناسیم.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
به امید دیدارِ «یسنا» (شهروند) آمریکا با آتش بازی نکند؛ سلاح‌هایی در اختیار داریم که فکرش را هم نمی‌کنید (کيهان)خوشا شیراز و وضع بی‌مثالش (خراسان) شهردار نیویورک: صد‌ها دانشجو را دستگیر کردیم تا این فتنه خارجی را بخوابانیم! (جوان)
سایر اخبار این روزنامه
وزیر کار تاکید کرد لزوم بازنگری در قوانین دورکاری وزیر کار تاکید کرد لزوم بازنگری در قوانین دورکاری شهردار تهران: وزارت خانه های کشور، کار و راه در حادثه پلاسکو مسئولند فرار به جلو دادگاه استیناف رای قاضی فدرال علیه رئیس جمهور را تایید کرد ترامپ بازنده شهردار تهران: وزارت خانه های کشور، کار و راه در حادثه پلاسکو مسئولند فرار به جلو موضوع تخریب خانه شهر کرمان در حال بررسی است خانه زیبای 70 ساله زیر تیغ تخریب دادگاه استیناف رای قاضی فدرال علیه رئیس جمهور را تایید کرد ترامپ بازنده کوروش کبیر، پادشاه ظاهر و باطن ایستاده در غبارِ غلو و تقصیر موضوع تخریب خانه شهر کرمان در حال بررسی است خانه زیبای 70 ساله زیر تیغ تخریب با برتری 3 بر صفر مقابل تراکتورسازی تبریز در دیدار وزیر اطلاعات با علمای مشهد مقدس مطرح شد آمارهای علوی از رصد کانال‌های تلگرامی کوروش کبیر، پادشاه ظاهر و باطن ایستاده در غبارِ غلو و تقصیر کارشناسان سیاسی تاثیر تعدد نامزدهای اصولگرایان بر انتخاب روحانی را بررسی کردند چند کاندیدایی خوب یا بد؟ با برتری 3 بر صفر مقابل تراکتورسازی تبریز در دیدار وزیر اطلاعات با علمای مشهد مقدس مطرح شد آمارهای علوی از رصد کانال‌های تلگرامی نشست پرحاشیه فیلم «قاتل اهلی» در جشنواره فیلم فجر برگزار شد جنجال های یک فیلم نه چندان اهلی محمدصادق جنان صفت راه ورود تحریم‌های دوباره را محکم ببندیم کارشناسان سیاسی تاثیر تعدد نامزدهای اصولگرایان بر انتخاب روحانی را بررسی کردند چند کاندیدایی خوب یا بد؟ نشست پرحاشیه فیلم «قاتل اهلی» در جشنواره فیلم فجر برگزار شد جنجال های یک فیلم نه چندان اهلی محمدصادق جنان صفت راه ورود تحریم‌های دوباره را محکم ببندیم