گروه صنعت و تجارت: در حالی که برخی از مقامات اقتصادی کشور از امکان تجارت 40 میلیارد دلاری با عراق در بلندمدت خبر می‌دهند داده‌های واقعی حاکی از این است که تجارت ایران با عراق در بلندمدت احتمالا در مسیر کاهشی خواهد بود و پایه‌ای برای افزایش تجارت با عراق با توجه به حضور قدرتمند سایر کشورها وجود ندارد.
به گزارش «تجارت»، بحث تجارت ایران با عراق به عنوان دومین شریک تجاری ایران بعد از چین اهمیت زیادی دارد به ویژه اینکه عراق همسایه ایران است و ظرفیت قابل توجهی برای تجارت با ایران دارد. اما طی سال‌های گذشته تحریم ایران به روند تجارت ایران با این کشور همسایه آسیب زده و از همه مهمتر اینکه چشم‌انداز و برنامه‌ریزی برای افزایش تجارت نیز تقریبا با توجه به شرایط کنونی از دست رفته است. این مهم زمانی اهمیت پیدا می‌کند که سایر کشورهای منطقه از جمله ترکیه و چین و امارات روز به روز نفوذ تجاری خود را هم در بخش مرکزی عراق و هم در اقلیم کردستان افزایش داده‌اند و به نوعی جای پای ایران در این کشور همسایه را پر کرده‌اند. اما در همین راستا رئیس سازمان توسعه تجارت ایران سخنانی ایراد کرد که البته دست کم با واقعیت‌های کنونی تجاری ایران همخوانی ندارد. «مهدی ضیغمی» در دومین همایش مشترک بازرگانی ایران و عراق اعلام کرد از طرف وزارت صمت و دولت ایران حمایت همه‌جانبه برای توسعه صنعتی کشور عراق را تا سال ۲۰۳۵ اعلام می‌کنیم. وی تاکید کرد: مهمترین موضوع در کمیته مشترک بازرگانی ایران و عراق بررسی برنامه‌ها، زیرساخت‌ها و راهکارهای توسعه تجاری کشور و دستیابی به تجارت ۲۰ میلیاردی و رسیدن به تجارت ۴۰ میلیارد دلاری در بلندمدت است. البته پیش از این یحیی آل اسحاق رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق گفته بود: «سال گذشته حدود ۱۰ میلیارد و پانصد میلیون دلار به کشور عراق صادرات داشته‌ایم و در ۵ ماهه ابتدای امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۸.۵ درصد رشد صادرات داشته‌ایم. رئیس اتاق مشترک ایران و عراق تصریح کرد: «با توجه به فضای موجود امکان رسیدن به تجارت ایران و عراق به ۲۰ میلیارد دلار فراهم است و بازار عراق برای ایران و کشورهای همسایه تا ۱۵ سال آینده یک بازار مهم به شمار می‌رود». دی ماه سال گذشته مرکز پژوهش‌های اتاق ایران در گزارشی تأکید کرد که تحقق تجارت 20 میلیارد دلاری با عراق مستلزم مجموعه اقداماتی از جمله استفاده از مطالبات دولت ایران نزد عراق به عنوان منبع فاینانس پروژه‌های شرکت‌های ایرانی است. این در حالیست که با توجه به تحریم‌های پولی و بانکی ایران از طرف آمریکا منابع ایران در عراق که البته بخشی از آنها به عمان منتقل شده نه تنها در قالب فاینانس قابل استفاده نیست بلکه تنها مصرف بشردوستانه دارد. صادرات ایران به عراق در سال گذشته طبق گفته رئیس اتاق مشترک ایران و عراق حدود 10 میلیارد دلار است. نگاهی به سبد صادراتی ایران به عراق نشان می‌دهد که بخش عمده این 10 میلیارد دلار یعنی رقمی بیش از 4 میلیارد دلار مربوط به صادرات گاز ایران است. نکته اساسی این است که دولت عراق در شرایط کنونی در حال سرمایه‌گذاری برای کاهش فلرینگ و تزریق گاز بیشتر به شبکه توزیع است و این موضوعی است که وزیر انرژی عراق نیز بر آن تأکید داشته است. در واقع تحریم‌های آمریکا بر نقل و انتقال پول گاز ایران مشکلات زیادی ایجاد کرده و به همین دلیل دولت عراق در صدد است تا وابستگی به گاز ایران را تا حد امکان کاهش دهد و در همین راستا حرکت‌هایی برای جذب سرمایه انجام داده است. بنابراین دورنمای صادرات گاز ایران به عراق احتمالا کاهشی خواهد بود. همچنین چندی پیش دولت عراق واردات چندین محصول کشاورزی خود را از ایران قطع کرد که یقینا در میزان مبادلات ایران و عراق تاثیر خواهد داشت و از جانب همین محصولات کشاورزی ایران حدود 200 میلیون دلار از ارزش صادرات خود به عراق را از دست خواهد داد. بخش صنایع معدنی – فلزی ایران نیز سهم چندانی در سبد صادراتی ایران به عراق ندارند. در واقع به غیر از گاز که سهمی نزدیک 5 میلیارد دلار از کل تجارت 10 میلیارد دلاری ایران به عراق دارد بقیه محصولات صادراتی به تنهایی ارزشی زیر یک میلیارد دلار دارند.

تغییر رویکرد عراق از واردات به تولید
سبد ناامیدکننده تجارت ایران با عراق لزوم تغییرات سریع در رویکرد تجارری ایران با عراق را ایجاب می‌کند و طبق گفته «جهانبخش سنجابی شیرازی» دبیر کل اتاق مشترک ایران و عراق قطعا چشم‌انداز تجارت با عراق یک چشم‌انداز نگران‌کننده است. وی همچنین می‌گوید اگر با همین دست فرمان در تجارت با عراق حرکت کنیم، قطعا در تجارت با این کشور توسعه‌ای نخواهیم داشت و در نهایت با این تفکر بازار عراق را از دست خواهیم داد. وی همچنین به حضور رقبا در بازار عراق اشاره می‌کند و می‌گوید: «در حال حاضر گوی تجارت در بازار عراق را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ به کشورهای امارات، چین و ترکیه باخته‌ایم و بعدها ممکن است، به برخی از کشورهای دیگر مانند اردن و عربستان هم این گوی تجارت را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ببازیم». شیرازی در بخش دیگری از سخنان خود خاطرنشان می‌کند از هر 5 دلار کالایی که صادر می‌کنیم یک دلار آن صادرات ما به عراق است، بنابراین با از دست دادن صادرات به عراق، 20 درصد از صادرات خود را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ از دست می‌دهیم، لذا حفظ و توسعه صادرات به عراق بسیار حائز اهمیت است و از دست دادن بازار عراق، به منزله کاهش 20 درصدی حجم تجارت خارجی ما است. این صحبت‌‌های شیرازی زمانی اهمیت پیدا می‌کند که به به صحبت‌های «کاظم جواد یاسین» رئیس اتاق صنایع کربلا در همایش راهکارهای توسعه تجارت پایدار ایران و عراق در افق 2025 توجه کنیم. وی گفت: «در عراق قانونی در خصوص حمایت از تولیدکنندگان وجود دارد که بر اساس این قانون از تولید کنندگان انواع کالاها مانند سیمان مواد غذایی و بلوک آجر حمایت می‌شود تا در این زمینه‌ها به خودکفایی دست یابیم، لذا تمایل برای واردات این کالاها را نداریم، اما می‌توانیم در این زمینه‌ها همکاری و سرمایه‌گذاری مشترک داشته باشیم». این صحبت‌ها به وضوح حاکی از تغییر رویکرد عراق از کشوری وارد کننده به تولیدکننده دست کم در بخشی از کالاهاست و این کشور در حوزه‌هایی مانند تولید سیمان و مواد غذایی سرمایه‌گذاری کرده، در حالی که سیمان تا چند سال پیش یکی از مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به عراق بود و مواد غذایی نیز اکنون از مهم‌ترین کالاهای صادراتی ما به عراق به شمار می‌رود. بنابراین در آینده باید انتظار کاهش حجم صادرات سیمان ایران به عراق نیز باشیم. در حال حاضر با توجه به گفته‌های دبیر کل اتاق مشترک ایران و عراق سهم ایران در بازار عراق 14 درصد است و قابلیت افزایش به 20 درصد را دارد البته به شرطی که ایران تغییر رویکرد تجاری با عراق بدهد. سهم 20 درصدی از بازار عراق به معنی صادرات 18 میلیارد دلاری به این کشور است یعنی رقمی حدود دو برابر اکنون. شیرازی پیشنهاد می‌دهد که در تجارت با عراق باید به سمت تجارت ترجیحی و متناسب‌سازی تجارت که وی از آن به «تجارت طلایی» تعبیر می‌کند حرکت کرد که این خود می‌تواند وسیله حفظ، ثبات و توسعه تجارت بین ایران و عراق باشد. در هر صورت آنچه که اکنون می‌توان گفت این است که رسیدن به تجارت 20 میلیارد دلاری در شرایط کنونی و با این رویکرد تجاری با عراق بسیار دشوار است به ویژه اینکه کشورهای رقیب در حال جولان در بازار عراق هستند؛ اما تجارت 40 میلیارد دلاری با عراق طبق گفته رئیس سازمان توسعه تجارت آن هم با این وضعیت بیشتر شبیه یک رویاست تا واقعیت.