روزنامه خراسان
1402/08/14
تهدید آب های زیرزمینی علیه امنیت غذایی
تقریبا همه می دانیم که ما در شمار پربرداشتترین های آب از عمق زمین و بدمصرف ترین های آن هستیم. یعنی در فرایندهای قانونی و غیرقانونی از عمق زمین آب برداشت می کنیم و در بسترهای کم بازده، صرف کشاورزی، باغداری، فضای سبز شهری و... می کنیم. اما اگر این موارد را در ساحت اعداد و آمارهای رسمی و مقایسه ای با سایر نقاط جهان ببینیم احتمالا از خودمان خجالت خواهیم کشید. چون ما در شرایطی حجم وسیعی از کشاورزی مان وابسته به آب های زیرزمینی است که اغلب دشت ها و منابع زیرزمینی را از دست داده ایم. وابستگی آب کشاورزی ایران در مقایسه با جهان آن طور که مرکز پژوهش های مجلس در گزارش اول آبان ماه خود از سلسله گزارش های پویایی شناسی چالش های کشور آورده است، اعداد عجیب و البته خجالت آوری در آن به چشم می خورد. برای نمونه شاخص وابستگی کشاورزی به منابع آبی زیرزمینی در ایران 62.1 درصد است، در حالی که میانگین این عدد در منطقه آسیا 38.5 درصد، در منطقه اروپا 29.5 درصد و در آمریکا 45.7 درصد است. این اعداد می گوید، کشاورزی ایران با فاصله ای زیاد وابستگی فراوانی به آب های زیرزمینی دارد. امنیت غذایی در خطر طبق آن چه بررسی های مرکز پژوهش های مجلس می گوید که ما آن را در جدول می بینیم، ظاهرا بخش مسئول در کشاورزی ایران، در تمامی این سال ها فقط دست روی دست گذاشته و تا آن جا که توانسته اجازه داده که کشاورزی کشور در حد اعلای خود به آب های زیرزمینی وابسته شود. از همین رو و از برایند همین نوع مدیریت بر عرصه صنعت کشت است که می بینیم متاسفانه صادرات آب مجازی ایران در رتبه نخست منطقه جای می گیرد. مرکز پژوهش ها پس از ارائه شاخص وابستگی مناطق جغرافیایی مختلف جهان این طور می نویسد: «می توان گفت که با افزایش این شاخص، تهدیدپذیری کشاورزی و به تبع آن امنیت غذایی از نوسانات منابع آب زیرزمینی بیشتر می شود. کسری مخازن دشت های کشور و شور شدن آن ها و مهاجرت مردم ساکن این نواحی و ایجاد توزیع جمعیتی نامتوازن، از مواردی است که ارتباط این شاخص را با امنیت آبی و امنیت اجتماعی نیز روشن می سازد.» 55 درصد مصارف زیرزمینی است این که برای مصارف مختلف چه میزان آب از عمق زمین می کشیم، باید به آمار وزارت نیرو مراجعه کنیم. تقی عبادی مدیرکل دفتر توسعه نظامهای فنی، بهرهبرداری و دیسپاچینگ برقآبی شرکت مدیریت منابع آب ایران، در این باره آمار داده است: در کشور به صورت سالانه نزدیک به ۹۸ میلیارد مترمکعب آب مصرف میشود که از این بین ۵۵ درصد توسط منابع زیرزمینی و ۴۵ درصد دیگر توسط منابع آب سطحی تأمین میشود. او با اشاره به وضعیت به شدت بحرانی آبهای زیرزمینی در ۱۰ استان یادآور شده است: بررسیها نشان میدهد در استانهایی مانند کرمان، یزد، خراسان جنوبی، هرمزگان، همدان، خراسان رضوی، فارس، مرکزی، قم و سمنان وابستگی به آبهای زیرزمینی نسبت به دیگر استانهای کشور به مراتب بدتر است و در این استانها بیش از ۷۵ درصد از آب مصرفی از آبهای زیرزمینی تأمین میشود. وی همچنین با اشاره به شرایط به شدت بحرانی استانهایی چون کرمان، یزد، خراسان جنوبی و هرمزگان گفته است: در استان کرمان حدود ۹۳ درصد از آب مصرفی از طریق چاههای زیرزمینی تأمین و در استان یزد نیز حدوداً ۹۱ درصد از آب مصرفی از آبهای زیرزمینی برداشت میشود. ۱۴۳ میلیارد مترمکعب کم داریم عبادی درباره نقش منفی این شرایط بر وضعیت آبی کشور آمار غم انگیزی داده است: وضعیتی که در آن قرار داریم طی یک روند صعودی سبب شده است تا اکنون با رقمی معادل ۱۴۳ میلیارد مترمکعب کسری تجمعی آب زیرزمینی رو بهرو باشیم و این روند موجب پایین رفتن سطح آب در آبخوانها و در نتیجه برداشت آب از قسمتهای عمیقتر شده است. عمق آب از 20 متر به 120 متر! شاید نمونه این میزان فاجعه در برداشت های زیرزمینی را در گفت وگوی ما با دکتر علی بیت اللهی، رئیس بخش زلزلهشناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه ، مسکن و شهرسازی بتوان دید که درباره مرو دشت استان فارس به خراسان می گوید: «این دشت یکی از 4 منطقه دارای خطر بالای فرونشست در کشور است. حدود 50 سال قبل سطح آب های زیرزمینی در این منطقه کمتر از 20 متر بوده است، اما بررسی های میدانی و اخیر بنده در سه ماه گذشته از آن منطقه نشان می دهد، اکنون سطح آب های زیرزمینی در این دشت به 120 متر رسیده و این در نوع خود یک فاجعه است.» راهکار اجرای الگوی کشت چیست؟ ما اما برای آگاهی از سیاستگذاری موضوع آب و کشاورزی در برنامه هفتم توسعه و این که قانون برای الگوی کشت و مسئله بهره وری آب چه برنامه ای دارد، به سراغ سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس رفتیم. دکتر ذبیح ا... اعظمی ساردویی به ما می گوید: آن چه را دولت در لایحه برنامه هفتم آورده بود، ما تغییر اساسی دادیم که اجازه بدهید منتشر شود و سپس درباره آن گفت وگو کنیم. سپس از اعظمی درباره الگوی کشت، می پرسم که می گوید: الگوی کشت با زور و دادگاه و بگیر و ببند موفق نخواهد شد. بلکه الگوی کشت فقط با اجرای قانون «کشاورزی قراردادی» که در مجلس مصوب شد موفق و محقق خواهد شد، چراکه با اجرای موفق طرح کشاورزی قراردادی کشاورزان به جای دغدغههای جانبی تنها در اندیشه تولید و کیفیت محصول خواهند بود.وی در این باره به ضرورت حمایت از بخش خصوصی در مسیر کشاورزی قراردادی اشاره و بیان می کند: مثلا در مشهد یک شرکت تولیدی رب با کشاورز بومی قرارداد منعقد و محصول را از او خریداری می کند چون به آن نیاز دارد اما اگر در آن جا محصولی کشت شود که کسی آن را نخرد، الگوی کشت رعایت نشده است. یا در جنوب کرمان در زمستان کشت چغندر صورت گیرد اما وقتی در این منطقه کارخانه قند وجود ندارد، کشت این محصول کار بیهوده ای است. دولت اکنون با خرید تضمینی محصولات الگوی کشت را اجرا کرده است، چون کشاورز به دنبال محصولی می رود که صرفه بهره وری بالا و خریدار داشته باشد.سخنگوی کمیسیون کشاورزی ادامه می دهد: ما در صورتی می توانیم از الگوی کشت بگوییم که «کشاورزی قراردادی» به معنای واقعی اجرایی شود و منابعی که دولت برای آن اختصاص می دهد، به صورت هدفمند در جهت تشویق و ترغیب کشاورز برای اجرای الگوهای درست باشد و مهم تر از آن نیز توجه به منابع آبی در هر منطقه است. اعظمی در این باره نمونه ای را بیان می کند: کشت تابستانه هندوانه در جنوب کرمان با آبیاری قطره ای 3هزار و 845 متر مکعب آب در هکتار می برد اما در کشت تابستانه همدان 15 هزار متر مکعب آب برای هر هکتار می خواهد. این یعنی در کشت محصولات در هر منطقه باید دقت های لازم صورت گیرد و مثلا در تابستان به کشاورز کرمانی اجازه ندهیم ذرت را به عنوان محصول پر آب بر کشت کند.او تاکید می کند، منابع آب اکنون یکی از چالشی ترین مسائل کشور است که نمونه اش را می بینیم که یک لیتر بنزین را نهایتا 3 هزار تومان و یک لیتر آب نوشیدنی را هم با همان قیمت یا بیشتر می خریم؛ این یعنی چالش آینده کشور ما، آب و امنیت غذایی است که در آن دچار مشکلات خواهیم شد.
پربازدیدترینهای روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
حماسه باشکوه و معنادار ایرانیها در یوما... ۱۳ آبان
گذرگاه خونین کاشمر؛ خسته از وعدهها
«برکان» در میدان
زندگی در میانِ خوشه و خرمن
تثبیت موازنه سابق
ایران-افغانستان آزمون یک رابطه در عصر طالبان
تهدید آب های زیرزمینی علیه امنیت غذایی
پاییز سرد سریالهای تلویزیون
رئیسی: دولت هیچ کاندیدایی در انتخابات مجلس ندارد
آرامش مسکن پس از رکوردشکنی تورمی
کابوس «گور دستهجمعی» در «داکوتای جنوبی»
راز قتل فیلم بردار مجالس عروسی !
شیر بی صرفه!