آمارها نشان می‌دهد که سهم صادرات صنعتی از صادرات غیرنفتی تنها 15 درصد بوده است و حتی صادرات کالاهای غیرنفتی به چند کشور که تعداد آن به انگشتان دو دست هم نمی‌رسد، محدود شود؛ از طرفی بسیاری از کشورها توانسته‌اند با بسیاری از کالاهای ایرانی مانند زعفران، فرش، پسته و ... که سال‌ها در کشورهای دیگر آن را با برند ایرانی می‌شناختند؛ با برند خود در بازارهای جهانی بازارسازی کنند و ایران را از بازارهای جهانی حذف کنند. شرایط به نحوی پیش رفته است که کسری تراز تجاری غیرنفتی در ۱۰ سال اخیر به بالاترین میزان رسیده و یکی از مهم‌ترین دلایل این وضعیت این است که بخش عمده‌ای از صادرات غیرنفتی ایران محصولات پتروشیمی است که قیمت‌های جهانی آنها در سال گذشته کاهش داشته است.
به تازگی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی گزارشی تحت عنوان «صنایع دارای توان جهش تولیدی و صادراتی» منتشر کرده که بر اساس آن عملکرد صادرات صنعتی ایران به تفکیک رشته فعالیت‌های مختلف بررسی شده است. گزارش منتشر شده نشان می‌دهد که صنایع با قیمت واحد پایین، سهم بالایی در سبد صادرات صنعتی کشور دارند و به عنوان مثال صنایع غذایی با قیمت واحد ۰.۹۹ دلار به ازای هر کیلوگرم، حدود ۲۳.۷ درصد از ارزش سبد صادراتی صنعتی را به خود اختصاص داده است. این گزارش نشان می‌دهد صنایع با قیمت واحد (قیمت هر کیلوگرم کالای صادراتی به دلار) پایین، سهم بالایی در سبد صادرات صنعتی کشور دارند. برای مثال صنایع غذایی با قیمت واحد ۰.۹۹ دلار، حدود ۲۳.۷ درصد از ارزش سبد صادراتی صنعتی، محصولات پلیمری با قیمت واحد ۱.۲۵ دلار حدود ۲۳ درصد از ارزش سبد صادراتی و محصولات شیمیایی با قیمت واحد ۰.۴۶ دلار حدود ۱۳ درصد از ارزش سبد صادراتی را به خود اختصاص داده‌اند.

چه میزان از کالاهای صادراتی غیرنفتی است؟
با استناد به صحبت‌های مهدی ضیغمی، معاون وزیر صمت و رئیس سازمان توسعه تجارت که سال گذشته اعلام کرد، حدود 70 تا 75 درصد صادرات کشور به صورت خام و یا نیمه‌خام است و حدود 80 درصد صادرات کشور به 5 کشور چین، عراق، ترکیه، امارات و هند محدود می‌شود. او ورود دشوار به بازارهای صادراتی به واسطه موانع و تحریم و وجود بازار تضمین‌شده داخلی را عاملی دانست که باعث شده، صنایع رغبت چندانی برای صادرات نداشته باشند. اما آیا عدم صادرات محصولات با دانش فنی و فناورانه به همین دلایلی که معاون وزیر صمت عنوان می‌کند، محدود می‌شود؟ مقاصد و کالاهای صادراتی اندک ایران منجر به این شده است که آمار تجارت کشور در سال‌های اخیر تنها محدود به چند کالا و مقصد صادراتی محدود باشد؛ برای مثال در سال‌های اخیر چین مهم‌ترین مقصد صادراتی ایران بوده است به‌طوری‌که در این میان ۱۰ کالای عمده صادراتی ایران به چین در سال ۱۴۰۲، حدود ۸۲ درصد از کل ارزش صادرات ایران به این کشور را تشکیل می‌دهد که نشان‌دهنده تنوع پایین اقلام صادراتی به این کشور است.‌ با این وجود تراز تجاری ایران با چین به عنوان مهم‌ترین شریک تجاری بدون احتساب نفت منفی 2 میلیاد دلار است. اگر بخواهیم تراز تجاری ایران و چین را با احتساب نفت در نظر بگیریم که در حال حاضر بزرگترین خریدار نفت ایران است، مثبت خواهد شد.

علت سهم پایین صادرات کالاهای دانش‌بنیان و فناورانه چیست؟
آمار شش ماهه نیمه اول سال گذشته نشان از آن دارد که سهم صادرات صنعتی از صادرات غیرنفتی تنها 15 درصد بوده و در این سال‌ها صادرات از حالت خام فروشی به نیمه‌خام فروشی تغییر حالت داده است. بسیاری از کارشناسان علت افزایش سهم صادرات کالاهای با ارزش‌افزوده پایین را ناشی از تحریم، سیاست‌های انقباضی، رشد هزینه‌‌‌های تولید، کمبود نقدینگی، دشواری تامین مالی برای بنگاه‌‌‌ها، تسهیلات‌‌‌دهی ضعیف به تولید، دستورات خلع‌الساعه و ... عنوان می‌کنند، اما در عین حال تاکید دارند که فقدان استراتژی صنعتی همچنین باعث شده است تا صنایع پیشران و ارزآور به‌درستی شناسایی نشده و مورد حمایت قرار نگیرند و ساختار صنعتی کشور در مسیر توسعه صنعتی در جهت تنوع‌‌‌یابی و ایجاد صنایع با پیچیدگی و فناوری بالاتر شکل نگرفته باشد و نهایتا سبد صادراتی همچنان محدود و وابسته به محصولاتی با کمترین میزان ایجاد ارزش‌افزوده باقی بماند و کالاهای دانش‌‌‌بنیان و فناورانه که پتانسیل خلق ارزش‌افزوده بیشتر و افزایش رقابت‌‌‌پذیری صادراتی را دارند، همچنان سهم بسیار اندکی از تولید و صادرات صنعتی داشته باشند.

کالای صادراتی ارزان‌تر از کالای وارداتی