روزنامه ابتکار
1395/12/03
نگاهی به نوشتن به زبان مادری گنجینه زبانی ایران زمین
گروه فرهنگ و ادب ـ الهام عدیمی: امروز برابر با ۲۱ فوریه از طرف یونسکو به عنوان روز جهانی زبان مادری نامگذاری شده است؛ ایران به لحاظ حضور زبان‌ها و گویش‌ها یکی از غنی‌ترین سرزمین‌ها به‌شمار می‌آید. فارسی، آذری، گیلکی، مازندرانی، کردی، عربی، بلوچی، ترکمنی و لری تنها بخشی از زبان‌های رایج در ایران هستند، با این حال همواره و هر گاه بحث زبان مادری و آموزش آن مطرح شد، با برخوردهای نامناسبی کنار گذاشته شد. اگر چه در سال‌های اخیر، مساله آموزش زبان‌های مادری در دانشگاه‌ها مورد بررسی و حتی در برخی شهرها به مرحله اجرا رسید اما مشکل از جایی شروع شد که کسانی که تمام طول زندگی خود، تنها به یک زبان خوانده و نوشته‌اند، نمی‌توانند زبان مادری‌شان را تنها در یک واحد درسی بیاموزند. این امر در بحث انتشار کتاب هم مورد توجه است، چرا که بسیاری از داستان‌ها و آثار مکتوب گذشتگان، نمی‌تواند منتشر و در اختیار تمامی مردمانی قرار بگیرد که زبان دیگری غیر از فارسی دارند.زبان هر منطقه میراث آنجاست
اکبر رییسی، نویسنده بلوچ که یکی از اولین رمان‌های قوم بلوچ به نام «نیلگ» را به فارسی نوشته است، به دو نظریه مطرح در این زمینه اشاره می‌کند و به «ابتکار» می‌گوید: نگاه ملی به زبان که معتقد است باید از زبان‌های محلی و قومیتی به منظور توجه به زبان اصلی صرف‌نظر کرد. نظریه دیگر این است که زبان‌های مادری را گنجینه‌ای باارزش می‌دانند. اگر چه تکنولوژی عملا زبان‌ها را یکی کرده است. این نویسنده با بیان این‌که مکتوب نشدن زبان‌ها و نبود آموزش باعث شده تا نسل‌های دوم و سوم، نتوانند به زبان بلوچی صحبت کنند، توضیح می‌دهد: زبان بلوچی از ریشه زبان فارسی باستان است که پیش از فارسی دری وجود داشته است. سه کشور ایران، پاکستان و افغانستان و اقلیتی در عمان و ترکمنستان وجود دارد و کتابت در این کشورها به زبان بلوچی و زبان رسمی آن کشور مرسوم است. رییسی ادامه می‌دهد: زبان‌های ایرانی از شاخه هند واروپایی است که زبان‌های ایرانی شامل فارسی، کردی ، پشتو و بلوچی و تا حدودی گیلکی میشود و بقیه گویش هستند. به گفته رییسی، مردمانی که به زبان بلوچی صحبت می‌کنند، روی شعر، تاریخ و جغرافیای قومیتی تمرکز دارند و کمتر به رمان و ادبیات داستانی توجه دارند. پیش از این فردی به نام بادینی که معاون دانشگاه کویته پاکستان بوده در حوزه ادبیات داستانی کار کرده و رمان و داستان کوتاه منتشر کرده و در واقع تنها به دنبال تولید محتوا بوده است. او با اشاره به این‌که تاکنون زبان بلوچی در این استان تدریس نشده است، می‌گوید: اخیرا همزمان با ترم بهمن‌ماه امسال دو واحد در دانشگاه سیستان و بلوچستان در حال تدریس است با این حال تاکنون این اقدامات رسمی نبوده‌اند. نویسنده «نیلگ» به نبود فضای شناخت مردم دیگر شهرها از کتاب‌های دیگر قومیت‌ها اشاره و بیان می‌کند: در شهرهای دیگر و حتی تهران، به کتاب‌های دیگر قومیت‌که از زبان آنها به فارسی برگردان شده یا داستانی از زندگی آنهاست کمتر توجه میشود و این باعث شده تا فضای این مردم برای دیگر هموطنان ناشناس و غریبه بماند. برای همین نیاز است تا نخست در این زمینه تغییر نگاه ایجاد شود و زبان‌های هر منطقه مانند یک میراث فرهنگی مورد حمایت و صیانت قرار بگیرد.
کتاب‌های بلوچی از پاکستان وارد میشود
رییسی با اشاره به انتشار کتاب به زبان بلوچی در پاکستان و ورود آنها به ایران توضیح می‌دهد: در پاکستان کتاب‌های زیادی به زبان بلوچی منتشر میشود و تا پیش از این وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اجازه ورود آنها را از مبادی رسمی نمی‌داد با این حال کتاب‌هایی وارد ایران میشود. در روزهای گذشته هم که نمایشگاه کتاب استانی در سیستان و بلوچستان برپا شده بود، حضور کتاب‌های شعر به زبان بلوچی داشتیم که بی‌سابقه بوده است. متاسفانه در منطقه بلوچستان، فرهنگ کتابت که رابطه مستقیمی دارد با شاخص فرهنگی، پایین است و در این میان تنها مردمی که علاقه‌مند به زبان مادری خود هستند، آن را می‌دانند و به فرزندانشان می‌آموزند اما معمولا این آموزش‌ها شفاهی است و کمتر به صورت مکتوب انجام میشود. او اعتقاد دارد، زبان رسمی و زبان مادری، در تضاد با یکدیگر نیستند و این زبان‌ها مانند صندوقی است که می‌تواند به غنای زبان رسمی کمک کند و علاقه‌مندی بیشتری میان مردم ایجاد کند. اما این مساله نیازمند مکتوب شدن آثار، نوشتن و خواندن به آن زبان است. در حال حاضر بنیادهای بسیاری وجود دارد که در زمینه زبان فارسی فعالیت می‌کنند اما هیچ بنیادی در خدمت زبان مادری یا محلی نیست. از سوی دیگر شخصیت‌هایی که بتوانند شاخص و نماینده استان سیستان و بلوچستان در مرکز باشند، نداریم. در حوزه موسیقی بلوچی در این سال‌ها فعالیت‌هایی انجام گرفته است اما هنوز درباره زبان مادری کاری از پیش نبرده‌ایم.
زبان مادری نیازمند نشر است
اما مساله زبان مادری محدود به زبان بلوچی نیست، در هر گوشه‌ای قومیتی با زبانی متفاوت در گستره سرزمینی ایران ساکن هستند. اما به گفته بسیاری از آنان، حتی نمی‌توانند یک پیامک به زبان خودشان برای هم بفرستند چرا که چگونگی نوشتن آن (رسم‌الخط) را نمی‌دانند. اگر چه در برخی مناطق مانند کردستان آثار کردی به خوبی فروش می‌روند. این را عبدالرحیم محمودی، مدیر انتشارات کردستان می‌گوید و ادامه می‌دهد: با این‌که ادبیات کردی بازار خوبی دارد اما وقتی فردی از کودکی تا بزرگسالی، زبان مادری نخوانده، روزنامه و مجله به زبان مادری ندارد و زبان را به صورت اساسی و قانونمند یاد نگرفته، چه اهمیتی دارد که سالانه 40 نفر در دانشگاه این زبان را بیاموزند؟ به گفته این ناشر کردزبان، در دانشگاه، نه کتاب استاندارد و نه استادی وجود دارد که بتواند فضای خالی به وجود آمده در این سال‌ها را پر کند. در واقع اگر دولت به دنبال حرکتی جدی و اساسی درباره زبان مادری است، باید هم معلم تعیین شود و هم کتاب‌های درسی برای بچه‌ها به صورت کارشناسی تدوین شود. در این حوزه کتاب‌ها و کلاس‌های انگشت‌شماری وجود دارد اما تنها درصد کمی از مردم می‌توانند از آنها بهره‌مند شوند. به طور مثال پنج سال است کتابی برای آموزش کردی سورانی است که در دوهزار نسخه منتشر شده اما هنوز چاپ آن تمام نشده است. در واقع کمتر کسی می‌تواند با این روش‌ها زبان مادری یاد بگیرد. محمودی هم نسبت به وضعیت مجوزدهی به آثاری با زبان کردی انتقاد دارد و می‌گوید: کتاب‌های بسیاری منتشر کرده‌ایم که به اقیلم کردستان در عراق می‌فرستیم و فروش خوبی دارند. این کتاب‌ها در حوزه ادبیات کردی، عرفان و شعر است اما در ایران، بیشتر مخاطبان ما به دنبال کتاب‌های ادبی و سیاسی کرد هستند اما متاسفانه کتاب‌های سیاسی هم که به زبان فارسی ترجمه کرده‌ایم اجازه انتشار ندارند یا کتاب‌هایی که مجوز می‌گیرند، حذفیات زیادی دارند. به هر حال به نظر می‌رسد، توجه به زبان مادری در ایران، نخست نیازمند بسترسازی است. جایی که می‌تواند به وفاق ملی و همدلی هموطنان در جای جای ایران منجر شود.
سایر اخبار این روزنامه
رهبر معظم انقلاب اسلامی با اشاره به مسائل دشوار خوزستان:
وظیفه قطعی حکومت هاست که به فکر مردم باشند
چالش‌ها بر سر انتخاب نامزد ریاست‌جمهوری در میان اصولگرایان کماکان ادامه دارد
دلواپسیبا اسم رمز بهار
رئیس قوه قضاییه:
بلایای طبیعی نباید ابزار سیاسی علیه دولت شود
علیرضا صدقی
چون تهران نبود
برگ تازه ای از بزرگ ترین اختلاس های تاریخ ایران در دولت قبل رو شد
دوباره 3 هزار میلیارد
آموزش در مناطق دوزبانه همزمان با روز جهانی زبان مادری بررسی شد
همه سختی های احیای یک اصل
وزیر دفاع آمریکا به عراق سفر کرد
موصل در لبه آزادی و ویرانی
نگاهی به نوشتن به زبان مادری
گنجینه زبانی ایران زمین
سخنگوی وزارت خارجه:
صبرمان در برابر ترکیه حدی دارد
مردم از روزهای بدون اکسیژن در خوزستان می گویند
از ترکش تا نفس
لاریجانی در دیدار با رئیس مجمع عالی خلق کره شمالی:
آمریکا همواره به دنبال فشار آوردن بر کشورهای مستقل است
اسامی برندگان نهایی سومین دوره‌ی جایزه بهرام صادقی معرفی شدند
از «نگاه بی‌قرار و چشمان سرگردان» تا «زمستان شغال»
کمیته انضباطی فدراسیون فوتبال اعلام کرد
جریمه مالی استقلال اهواز و نساجی مازندران
