روزنامه ابتکار
1396/12/12
چنارهای نوپای تهران شرایط نابسامان منجر به مرگ اسلافشان را دوام می آورند؟ روزگار سخت چنارهای جوان پایتخت
زهرا داستانیتولد: 1318، مرگ: 1396، علت مرگ: سرطان رنگی. این داستان ساده زندگی درختان 78 ساله خیابان ولیعصر است؛ چنارهای سر به فلک کشیده‌ای که سراسر بلندترین خیابانِ مُشجر تهران را دربر گرفته بودند. مسئولان علت مرگ را آفت سرطان رنگی می‌دانند، آفتی که به جان خاطره نیم قرن تهران افتاده و تنها راه، تیرِ خلاصِ تبر بر پیکر چنارها است. مسئولان می‌گویند برای جلوگیری از سرایت این آفت به سایر چنارها، سوزاندن بدون استثناء کنده درختان بریده شده و تعویض خاک است. خاکی که قرار است آغوشش را به روی 400 تا 700 اصله درخت چنار جدید بگشاید. اما آیا این فرزندان جدید تهران می‌توانند زندگی بهتری از گذشتگان خود داشته باشند؟ حسین آخانی، عضو هیات علمی دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه تهران این ماجرا را با داستان پدری در می‌آمیزد که فرزندانش را به دلیل فقر و بیماری از دست داده اما تصمیم دوباره به فرزندآوری گرفته است. آیا فرزندان جدید در همان شرایط زنده می‌مانند؟
چنارها شاید امروز قدیمی‌ترین ساکنان تهران باشند، ساکنانی که این روزها یک به یک از این شهر کوچ می‌کنند و می‌روند. کسی امروز نمی‌داند که از ۶۰هزار درخت چنار ساکن تهران عمر چه تعدادی از آنها به سر رسیده و قطع شده‌اند و چه تعدادی هنوز در خیابان ولیعصر پا برجا مانده‌اند تا عابران از خنکای نسیمی که در شاخ و برگ‌های شان می‌وزد به وجد آیند. «تنها 15 هزار و 866 اصله چنار باقی مانده است»؛ این آخرین آمار از درختان چنار به جای مانده از خیابان ولیعصر است. آماری که علی محمد مختاری، مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهرداری تهران اعلام کرده است. خبرها اما حکایت از مرگ ناگهانی تعداد دیگری از درختان ولیعصر دارد. مدیرعامل سازمان بوستان ها و فضای سبز شهرداری تهران اعلام کرده که «برخی از درختان خیابان ولیعصر به نوعی قارچ با عنوان «سرطان رنگی» گرفتار شده‌اند و طبق نظر کارشناسان به منظور جلوگیری از سرایت این نوع قارچ درختان مذکور باید با درختان سالم جایگزین و حتی خاک آن قسمت نیز تعویض شود.» گرچه او تعداد دقیق درختانی که قرار است قطع شوند را اعلام نکرده اما گفته است: «در فاز اول پروژه احیاء درختان خیابان ولیعصر 400 تا 700 اصله درخت چنار جایگزین درختان آفت زده میشود» وی در ادامه گفت: فاز اول این پروژه تا پایان اسفندماه اجرایی و گونه‌های دیگری که به صورت سلیقه‌ای و توسط مناطق در این خیابان کاشته شده بود نیز به مرور با چنار جایگزین خواهد شد و تا پایان سال 97 پروژه احیاء درختان خیابان ولیعصر به صورت صددرصد اجرایی میشود.» اما سوال اینجا است که آیا درختان جدید می‌توانند در شرایط بد زیست محیطی تهران زنده بمانند؟
«چه شد که چنارها خشکیدند و بیمار شدند؟»؛ این سوالی است که باید پیش از هر سوال دیگری به آن پاسخ داد چراکه می‌توانند تسهیلگر پاسخ دیگر سوالات باشند.
حسین آخانی، عضو هیات علمی دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه تهران در این باره به «ابتکار» می‌گوید: چنارها و بخش عمده فضای سبز تهران که در امتداد خیابان‌ها و کوچه‌ها قرار گرفته به دلیل اینکه فضای رشد لازم برای آنها فراهم نیست در تنش قرار دارند. این تنش به چند عامل بستگی دارد. اکثر این درختان تا یقه توسط بتن پوشیده شده‌اند و این باعث میشود که ریشه‌های این درختان ارتباطی با بیرون نداشته باشد. به عبارتی باید در اطراف درختان چنار شعاع خاکی وجود داشته باشد که این شعاع خاکی امکان تنفس ریشه‌های درختان را فراهم کند و در عین حال این اجازه را به میکروارگانیک‌ها و قارچ‌هایی که به صورت همزیست با ریشه زندگی می‌کند بدهد. او ادامه می‌دهد: باید در امتداد خیابان‌ها، بلوارهایی داشته باشیم که این امکان را به درخت بدهند که شرایط طبیعی برای زیست داشته باشد. این در حالی است که ما در تهران شاهد هستیم که تمام جویبارهای طبیعی تهران از بین رفته‌اند و درختان با خفگی ریشه روبه‌رو هستند. این کاملا طبیعی است که وقتی ریشه، یکی از مهم‌ترین بخش‌های گیاهان از شانس طبیعی برخوردار نیست، درخت‌ها نیز در تنش قرار گیرند و زمانی که آنها در تنش قرار گیرند مستعد بیماری می‌شوند. این بیماری می‌تواند بیماری قارچی یا بیماری‌های دیگری باشد. این بیماری در شرایط فعلی مسئله اصلی نیست. در شرایطی که یک درخت از وضعیت طبیعی خود محروم است، به این آفت‌ها نیز گرفتار خواهد شد. آخانی به سایر مشکلاتی که چنارهای تهران با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، اشاره می‌کند و می‌گوید: برای نمونه ترافیک و دود خودروها بخشی از مواد آلاینده را به شکلی وارد درختان می‌کند. به این دلیل که آبی که درختان شهری با آن آبیاری می‌شوند و یا آبی که در نزدیکی این درختان جاری میشود، این آلاینده‌ها را شست‌وشو می‌کند و آلاینده‌ها از طریق ریشه به درخت منتقل میشود و سبب بیماری گیاه شوند. مشکل دیگری که در تهران وجود دارد ساخت و سازهایی است که در امتداد خیابان‌ها از جمله خیابان ولیعصر انجام شده و باعث شده رابطه طبیعی آبی گیاه که برای گسترش ریشه و استفاده از منابع آبی زیرزمینی در عمق بسیار زیادی از زمین وجود داشته، از بین برود، این موضوع می‌تواند یکی از عوامل خشکی و بیماری چنارها باشد. یکی دیگر از عوامل بلند‌مرتبه‌سازی است. گیاه احتیاج به نورخوشید دارد و وقتی این حق از گیاه گرفته میشود طبیعی است که فتوسنتز به خوبی در درختان انجام نخواهد شد. مشکلات دیگری مانند آلودگی هوا و آلاینده‌هایی که از طریق روزنه‌های برگ‌ها وارد گیاهان میشود می‌تواند مزید بر علت باشد.
آیا چنارهای نوپای تهران دوام خواهد آورد؟
شرایط زیست محیطی در پایتخت سبب شد تا برخی از چنارهای تهران در سن 78 سالگی محکوم به مرگ با تبر شوند. شرایطی که مجموعه‌ای از تمامی اقداماتی است که تفکر توسعه تهران برای آنها رقم زده است. حالا راه‌حل مسئولان برای بازگشت نوستالژی تهران کاشت دوباره درختانی است که عمری کمتر از درختان بیمار ولیعصر دارند اما آیا این چنارهای جدید می‌توانند در شرایط سخت زیست محیطی اجدادشان دوام بیاروند؟ عضو هیات علمی دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه تهران این سوال را اینگونه پاسخ می‌دهد: پدر یک خانواده به اندازه کافی توانایی تامین مواد غذایی و بهداشت را برای فرزندانش ندارد و این فرزندان در اثر بیماری، فقر و گرسنگی بمیرند. به دنیا آوردن فرزندانی دیگر اما در این شرایط نمی‌تواند تصمیمی درست باشد چرا که تضمینی وجود ندارد تا فرزندان جدید در سالهای بعد به سرنوشت دیگران یعنی مرگ مواجه نشوند. پدر خوب باید ابتدا سعی کند تا شرایطی که باعث مرگ فرزندان شده است را رفع کند و از این ماجرا ابتدا فرزندان باقیمانده سود می‌برند چرا که در شرایط مطلوب در درجه اول آنها سلامتی خود را به دست خواهند آورد. او می‌گوید: در شهرداری به دلیل فشارهای مختلف از سوی مدیران رفتارهای نمایشی بسیاری دیده‌ایم. مهم‌ترین اقدامی که سازمان بوستان‌ها و فضای سبز تهران می‌توانند انجام دهند به جای جایگزین کردن چنارهای جدید در خیابان ولیعصر این است که حق خاک و آب طبیعی درختان را به آنها برگردانند. اگر این کار را انجام دهند طبیعی است که کاشت درختان جدید نیز می‌توانند شانس موفقیت بیشتری داشته باشند. اما اگر این حق طبیعی را به رسمیت نشسناسند طبیعی است که کاشت درختان چنار جدید به بن بست می‌خورد و احتمال نتیجه بخش بودن آن زیاد نخواهد بود.
ضرورت ایجاد نگاهی نو به فضای سبز تهران
تهران در آخرین روزهای سال 96 با چنارهای 78 ساله‌اش خداحافظی می‌کند و سال 97 را با 400 یا 700 اصله چنار نوپا آغاز خواهد کرد، چنارهایی که آن طور که کارشناسان معتقدند نمی‌توانند سال‌هایی زیادتر از همنوعان شان در تهران دوام آورند. شرایط زیست محیطی تهران در سالهای آینده شاید سخت‌تر از گذشته باشد و قطعا درختان چنار رنجورتر از گذشته خواهند بود. گزاره‌هایی که ردیف کردنشان در کنار هم سبب میشود این سوال مطرح شود که آیا درختان چنار می‌توانند باز هم مناسب‌ترین درختان برای تهران باشند؟
آخانی می‌گوید: پاسخ به این سوال آسان نیست. در تهران با شرایط جدیدی مواجه شده‌ایم که محدودیت‌های بسیاری برای رشد درختان وجود دارد. درخت چنار نیاز به خاکی دارد که نیاز به زهکشی بالا دارند و به طور طبیعی آنها را در حاشیه رودخانه‌ها می‌بینیم طبیعی است که ایجاد چنین شرایطی در وضعیت فعلی تهران امکان‌پذیر نیست و متاسفانه سازمان بوستان‌ها و فضای سبز تهران با نگاه اشتباهی که تا به داشته اقدام به ایجاد فضای کاملا بتنی کرده است. نمونه بارز آن را در پارک نهج‌البلاغه و دره فرحزاد می‌بینیم که یک رودخانه زیبا با پوشش گیاهی را تبدیل به یک پارک بتنی با درختان دست‌کاشت و چمن‌هایی که بسیار آب‌بر است، کرده‌اند. سازمان فضای سبز تهران رسالت خود را به عنوان ثروتمندترین دستگاه‌ها برای حمایت از پژوهش انجام نداده است. این سازمان باید به جای اقدامات نمایشی و آزمون و خطاهایی که هربار شاهد آن هستیم و همچنین توزیع میلیون‌ها نهال در اسفندماه که اکثر آنها خشک می‌شوند، نگاه نویی به فضای سبز داشته باشد. نگاه نو باید به اصلاح و بازسازی و احیای محیط‌های طبیعی شهر تهران باشد و اگر قرار باشد این اقدام صورت گیرد باید بحث احیا را در کنار پژوهش داشته باشیم. تهران یک شهر همگون نیست و هر نقطه از تهران با نقطه دیگر متفاوت است و ما نمی‌توانیم برای سراسر تهران یک نسخه مشابه بپیچیم. ممکن است در هر جای این شهر نوعی از درخت مناسب باشد. بنابراین بهترین پاسخ این است که ما باید از معلم طبیعت بیاموزیم. معلم طبیعت به ما می‌گوید که کدام درخت برای کجا مناسب است به شرط اینکه طبیعت را دوباره بازگردانیم و حفظ کنیم.
سایر اخبار این روزنامه
رهبر انقلاب در دیدار وزیر اوقاف سوریه:
تغییر و تحولات یک سال گذشته در دانشگاه آزاد اسلامی بررسی شد
سرگردانی یک دانشگاه در تلاطم سیاست
معاون اول رئیس جمهوری:
مبنای بسیاری از تصمیمات دهه‌های گذشته حل مسائل روزمره بود
محمدعلی وکیلی
وقتی جای بازیگر،میدان بازی عوض میشود
« ابتکار» روند مناسبات داخلی و خارجی عربستان را بررسی می‌کند
سیاست های مخاطرات بن سلمان از ریاض تا قدس
آیا نام کتاب‌ها می‌توانند مخاطب را تشویق به خرید و مطالعه آنها کنند؟
تله ای برای شکار کتابخوان ها
آموزش‌های بهبود روابط زوجین از سوی رسانه ملی و کانال‌های شبکه‌های اجتماعی قرائت غالب جامعه ایران است؟
«ابتکار» نظر مخاطبان را درباره سریال «شهرزاد» بررسی می‌کند
سقوط فصل به فصل یک سریال
پس لرزه های استعفای رئیس فدراسیون کشتی بررسی شد
موضوع پیچیده رسول خادم
حواشی حضور رئیس فیفا در ایران بررسی شد
رویاهای بلند سفر کوتاه اینفانتینو
چنارهای نوپای تهران شرایط نابسامان منجر به مرگ اسلافشان را دوام می آورند؟
روزگار سخت چنارهای جوان پایتخت
کمالی در کنگره حزب مردم‌سالاری:
خجالت می‌کشیم قانون احزاب را به خارجی‌ها نشان دهیم
واشینگتن‌پست:
راهبرد ترامپ در قبال برجام شکست می‌خورد
واشینگتن‌پست:
راهبرد ترامپ در قبال برجام شکست می‌خورد
واشینگتن‌پست:
راهبرد ترامپ در قبال برجام شکست می‌خورد
