روزنامه شرق
1396/12/14
وعده‌های بی‌سرانجام سانحه ای‌تی‌آر
1- سردرگمی و معطلی چندروزه بعد از بروز حادثه سقوط هواپیمای تهران-یاسوج و از آن بدتر، ناتوانی دستگاه‌های ذی‌ربط در پیداکردن محل حادثه و امدادرسانی، نشان داد که ظاهرا مسئولان فضایی ایران نیز شناخت درستی از توانایی سامانه بین‌المللی ردیابی و نجات ماهواره‌ای «کاسپاس-سارست» ندارند و به‌همین‌دلیل نتوانسته‌اند کاربردهای عملی آن را به دیگر دستگاه‌ها منتقل کنند. به طور مثال در هیچ‌یک از خبرهای منتشرشده، به برنامه بین‌المللی نجات ماهواره‌ای کاسپاس-سارست اشاره نشده است؛ در‌صورتی‌که این سامانه دقیقا برای چنین حوادثی به وجود آمده است.2- برنامه بین‌المللی نجات ماهواره‌ای کاسپاس-سارست یک تشکیلات غیرانتفاعی بشردوستانه با عضویت کشور و سازمان‌هایی است که در زمینه حوادث هوایی و دریایی فعالیت دارد و به ردیابی هواپیما یا کشتی‌های دچار مشکل می‌پردازد و اطلاعات آنها را به مؤسسات حوادث غیرمترقبه انتقال می‌دهد. این سازمان از یک شبکه ماهواره‌ای استفاده می‌کند که تمام نقاط زمین را پوشش می‌دهد. هشدارها بدون هزینه به بیش از 200 کشور ارسال می‌شوند. طبق موافقت‌نامه‌ای که در سال 1979 میان کشورهای شوروی، آمریکا، فرانسه و کانادا امضا شد، از نخستین سال‌های دهه 1980 میلادی، ماهواره‌هایی در مدار قرار گرفتند که از آنها برای نجات مسافران هواپیماها و کشتی‌هایی که در نقاط مختلف جهان دچار اشکال می‌شوند، استفاده می‌کنند. همچنین مراکزی برای تماس با این ماهواره‌ها فراهم آمد. این ماهواره‌ها امواج رادیویی کشتی یا هواپیمای آسیب‌دیده را گرفته و به مرکز مربوطه گزارش می‌دهند. به‌این‌ترتیب در ردیابی و یافتن این گمشده‌ها همکاری می‌کنند. شوروی ماهواره‌ای با نام کاسموس شماره 1383 در سوم ژوئن 1982 به فضا پرتاب کرد که این وظیفه را بر‌عهده گرفت. در سال‌های بعد ماهواره‌های دیگری هم به این ناوگان نجات پیوستند. این سامانه در نخستین سال موفق شد 12 نفر را از مرگ نجات دهد و همین امر باعث تشویق دیگر کشورهای صاحب فناوری ماهواره‌ای شد تا فعال‌تر وارد این موضوع شوند. بین سال‌های 1982 تا 2015، سیستم کاسپاس-سارست برای نجات حداقل 41هزارو 750 نفر در 11هزارو 788 رویداد کمک کرد. در سال 2014 تعداد دو‌هزارو 354 و در سال 2015 تعداد دو هزارو 185 نفر در حوادث هوایی و دریایی با بهره‌گیری از سامانه نجات کاسپاس-سارست نجات پیدا کردند.
3- گرچه در سال اول تنها شوروی، آمریکا، فرانسه و کانادا در این تشکیلات فعال بودند؛ اما از‌آنجا‌که سامانه نجات ماهواره‌ای، سازمانی بین‌المللی با اهداف خیرخواهانه به شمار می‌رود، در سال‌های بعد، به جز اعضای اولیه کشورهای آرژانتین، اسپانیا، استرالیا، آفریقای‌جنوبی، آلمان، امارات، اندونزی، انگلستان، ایتالیا، برزیل، ترکیه، پاکستان، پرو، تایلند، تایوان، تونس، الجزایر، چین، دانمارک...
...ژاپن، سنگاپور، سوئد، سوئیس، شیلی، صربستان، عربستان، فنلاند، قبرس، قطر، کره‌جنوبی، لهستان، مالزی، نروژ، نیجریه، نیوزیلند، هلند، هند، هنگ‌کنگ، ویتنام و یونان به سامانه کاسپاس-سارست پیوستند.
4- کاسپاس-سارست با سازمان‌های وابسته به سازمان ملل متحد مانند سازمان بین‌المللی هوانوردی بین‌المللی (ایکائو)، سازمان بین‌المللی دریایی (IMO) و اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) همکاری می‌کند تا خدمات هشدارهای کاسپاس-سارست با نیازها، استانداردها و توصیه‌های قابل اجرای جامعه جهانی هماهنگ شود.
5- از حدود شش، هفت سال پیش مسئولان مختلف سازمان فضایی روی توانایی مرکز پایش ماهواره ایران در مرکز فضایی البرز ماهدشت کرج مانور می‌دهند و مدعی هستند این مرکز با بهره‌گیری از دو ماهواره آمریکایی NOA و Terra و همچنین ماهواره چینی Fengyun می‌توانند برحسب نیاز سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی و غیردولتی، خدمات تصاویر ماهواره‌ای تهیه کنند. البته باید خاطرنشان کنم که هر سه این ماهواره‌ها در رده ماهواره‌های هواشناسی و حداکثر تحقیقات زمین‌شناسی و جوی قرار دارند. مضاف بر آنکه دو ماهواره آمریکایی از پایگاه پرتاب‌های واندنبرگ وابسته به وزارت دفاع آمریکا پرتاب شده است و گرچه ظاهرا برای خدمات علمی به کار گرفته می‌شوند؛ اما با توجه به سابقه کار، مسلما وزارت دفاع آمریکا بهره‌برداری‌های خود را از این سامانه می‌برد. در‌هر‌حال باید از سازمان فضایی سؤال شود اگر وعده‌های بهره‌گیری از این ماهواره‌ها واقعیت دارد، چرا در جریان این فاجعه بزرگ از تصاویر آنها استفاده نشد؛ به‌طوری‌که یافتن محل حادثه، حدود سه روز طول کشید.
