تماس مستقيم!

گزارش يكشنبه روزنامه شهروند با عنوان «با «هات‌لاين» تماس بگيريد» درباره دادن خدمات و مشاوره رايگان به مردم در مورد بيماري ايدز و بيماري‌هاي رفتاري است و ميزان مراجعه به «باشگاه ياران مثبت» نشان‌دهنده تقاضاي روزافزون مردم به اين نوع خدمات مشاوره‌اي است. هر چند نمي‌دانيم كه چرا از عنوان «هات‌لاين» استفاده شده و طبعا بايد از كلمات معمول در زبان فارسي مثل خط يا تماس مستقيم يا ويژه و يا حتي گرم استفاده شود، ولي گذشته از اين نكته كه قدري توي ‌ذوق مخاطب مي‌زند و ممكن است ارتباط بخش‌هايي از جامعه را كه با اين اصطلاحات آشنا نيستند با اين مركز دچار مشكل كند، ولي این گزارش يك نكته كليدي براي سياست‌گذاري اجتماعي در اختيار مسئولان قرار مي‌دهد.
بسياري از بيماري‌هاي رفتاري ازجمله ايدز مي‌تواند به صورت تصاعدي افزايش يابد و هزينه‌هاي كلاني را بر جامعه بار كند. هنگامي كه يك نفر دچار ايدز مي‌شود، برحسب اين‌كه در چه مرحله‌اي متوجه بيماري شود، نه ‌تنها عوارض روحي و رواني و رفتاري براي خودش دارد، بلكه براي اطرافيان او نيز چنين عوارضي بار مي‌شود. حداقل در مرحله فعلي جامعه ايران اين هزينه‌ها سنگين است. از سوي ديگر هزينه‌هاي درمان آنان هم گران است و از همه بدتر اين‌كه امكان انتقال بيماري به سايرين نيز به صورت فزاينده‌اي وجود دارد. ضمن آن‌كه در مراحل پيشرفته‌تر فرد بيمار را از گردونه توليد و اقتصاد خارج مي‌كند. طبيعي است كه همه اينها هزينه‌هاي سنگیني را بر جامعه بار مي‌كند. در برخي از كشورهاي آفريقايي گسترش فقر و كاهش توان توليدي جامعه ناشي از گسترش ايدز و در همين چارچوبي كه گفته شد، رخ داد. تجربه همه این کشورها نشان داد که درمجموع تأمين هزينه‌هاي درمان كمرشكن است؛ در حالي‌ كه با هزينه‌هاي به مراتب كمتري مي‌توان پيشگيري كرد يا عوارض بيماري را كاهش داد. درواقع اگر صد واحد سرمايه داشته باشيم و بتوانیم آن را صرف درمان يا صرف پيشگيري کنیم، سودآوري آن در حالت پيشگيري ده‌ها برابر هنگامي است كه صرف درمان مي‌شود؛ ولي ساختارهايي وجود دارند كه ترجيح مي‌دهند سرمايه‌ها و بودجه‌هاي رسمي صرف درمان شوند و در عمل براي پيشگيري و مشاوره و راهنمايي ارزش چنداني قايل نمي‌شوند و تنها زماني به ياد اين راه مي‌افتند كه بيماري در سطح وسيعي شيوع يافته و دیگر بودجه‌ای برای درمان بیشتر باقی نمانده است.
فرض كنيم از هر 1000 تماسي كه با اين مراكز مشاوره گرفته مي‌شود، فقط يك موردش منجر به پيشگيري شود، هر چند اين رقم خيلي بدبينانه است و به‌طور قطع تعداد بيشتري از تماس‌گيرندگان از خدمات مشاوره بهره‌مند خواهند شد، ولي حتي اگر از هر 1000 مورد يكي موثر باشد، باز هم به لحاظ اجتماعي و اقتصادي مقرون به صرفه است. اگر يك مركز مشاوره فقط بتواند هفته‌اي يك نفر را از ابتلا به ايدز كم كند، سالانه 52 نفر مي‌شود كه بسيار خوب است. فراموش نكنيم كه اين رقم بسيار قابل توجه است و در غياب مركز مشاوره طي چند‌ سال مي‌تواند به صورت تصاعدي تعداد بيماران را افزايش دهد.
پس چرا سرمايه‌گذاري در اين زمينه‌ها كمتر از سرمايه‌گذاري در درمان است؟ نه فقط در ايدز كه در ساير اختلالات رفتاري و حتي مشكلات ديگر مثل طلاق و اعتياد نيز همين‌گونه رفتار مي‌كنيم. شايد براي احداث يك طرح عادي مثل تعريض يك جاده كه خوب هم هست، ميلياردها تومان سرمايه تخصيص داده شود ولي هنگامي كه به توسعه مراكز مشاوره‌اي مي‌رسيم، دچار خِسَّت و اصطلاحا ناخن‌خشكي مي‌شويم! پاسخ؛ نگاه كلي مدیران جامعه ما در اولويت‌دادن به سخت‌افزار به جاي نرم‌افزار است. سخت‌افزار ديده مي‌شود. مي‌توان يك جاده را تعريض كرد و براي افتتاح آن نوار و قيچي هم آماده كرد. مي‌توان اجراي آن را به مناقصه گذاشت و احتمالا در اين ميان منتفع نيز شد. ساخت يك جاده يا يك ساختمان يا كارخانه يا پارك هميشه جلوي چشم است؛ ولي نتايج خدمات مهم مشاوره‌اي را چگونه مي‌توان در تاريخ ثبت و ضبط كرد؟ اگر مشاوره به كاهش ايدز و طلاق و اعتياد منجر شود، چگونه مي‌توان آن را محصول خدمات مشاوره‌اي خود معرفي كرد؟ همه مي‌دانند، راه‌آهن را چه كسي ساخت، فلان سد در دوره چه كسي احداث شد، فلان برج را چه هنرمند يا مهندسي ساخت يا حتي فلان مدال را در ورزش چه كسي به دست آورد ولي كيست كه يادي كند از كساني كه خدمات مشاوره‌اي به جامعه خود دادند كه اگر نمي‌دادند، امروز وضع بسيار بدي داشتيم؟ به علاوه ميزان سوءاستفاده و فساد احتمالي در اين خدمات را مقايسه كنيم با حوزه‌هاي ديگر، آيا اصولا قابل قياس است؟
اگر بخواهيم خلاصه بگوييم بايد گفت كه ذهنيت عمومي جامعه ما ذهنيت سخت‌افزاري است و پیشرفت جامعه از نظر اغلب مدیران ما در پیشرفت سخت‌افزار خلاصه مي‌شود؛ در حالي كه اين نرم‌افزار اجتماعي است كه از اين سخت‌افزار بايد استفاده كند و تا هنگامي كه نتوانيم دانش، فرهنگ و بينش مناسب را در مواجهه با پديده‌ها به مردم خود منتقل كنيم، قادر به استفاده درست از سخت‌افزار موجود نخواهيم بود. خدمات مشاوره‌اي در هر زمينه‌اي يكي از مهمترين خدمات نرم‌افزاري است كه بايد رايگان در اختيار همه قرار گيرد.