روزنامه شهروند
1397/03/03
نام‌های ماندگار و نام‌های فراموش شده
گروه گزارش| 40سال می‌گذرد اما هنوز نام مطهری برای تخت طاووس جا نیفتاده و صادقیه برای آریاشهر. در عوض کمتر کسی هنوز به آزادی می‌گوید شهیاد یا به ولیعصر می‌گوید بلوار. براساس آخرین اطلس شهر تهران، 98 مورد نام ولیعصر به تابلوی خیابان‌ها و کوچه‌ها نشسته و سعدی شانس این را داشته که بیشتر از بقیه ادیبان و هنرمندان معابر و خیابان‌ها را به نام خود و کتاب‌هایش بزند. سرگذشت نام‌ها در تهران عجیب‌اند. مردم برای بعضی‌ها تغییر را می‌پذیرند و برای بعضی نه. آنها به نام کوچه‌ها و خیابان‌ها عادت می‌کنند و با آنها مأنوس می‌شوند. خاطرات‌شان را با نام‌ها پیوند می‌زنند و گاهی سخت از نام‌ها دل می‌کنند.در جنوب تهران، جایی که امروز نامش هرندی است، قربان در مغازه گرد و خاک گرفته‌اش نشسته و می‌گوید: اصلا کی گفت که اسم این‌جا را عوض کنند؟ دروازه غار، نام یک محله بود و نام یک میدان و نام یک پارک. همه‌شان امروز شده‌اند شهید هرندی. قربان می‌گوید لااقل اسم یکی‌شان را دروازه غار نگه می‌داشتید: «نامه نوشتم برای شهرداری. گفتم اسم یکی‌شان را برگردانید به دروازه غار. ما از بچگی این‌جا را به این اسم می‌شناختیم.»
براساس اطلاعات کمیسیون نامگذاری شورای شهر، ارایه پیشنهاد برای نامگذاری یا تغییر نام معابر و اماکن عمومی به این کمیسیون آزاد است و دبیرخانه موظف است پیشنهادها را دریافت و ثبت کند، آنها را در جلسات طرح کند و نتیجه را به اشخاص حقیقی و حقوقی اطلاع دهد. قربان نامه نوشت و پیشنهادش را فرستاد: «گفتند باید استشهاد پر کنید و همه محل امضا کنند. مگر وقتی که اسمش را عوض می‌کردند از ما استشهاد گرفتند؟ مگر کسی از ما پرسید؟ الان محله دروازه شمیران و دروازه دولت که همان اسم‌های قبلی را دارند مگر مردم‌شان امضا جمع کرده‌اند؟»
در کمیسیون نامگذاری و تغییر نام، سه نفر از کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر، رئیس و مدیرکل روابط‌عمومی و امور بین‌الملل شورا و مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل شهرداری و یک نفر نماینده از فرهنگستان زبان و ادب فارسی حضور دارند و تصمیمات باید به رأی اکثریت برسد و به صحن علنی شورا برود.
در اطلس سال 92 بیش از 50درصد نام‌های معابر و اماکن عمومی و کوچه‌ها نام شهداست و از آن زمان تا سال 95 نام‌های بیشتری به نام شهدا تغییر کردند. هر چند بعضی از صاحب‌نظران فکر می‌کنند استفاده محدود و مناسب از نام شهدا آثار مثبت‌تری به جای می‌گذارد و اول باید برای این تغییرات مقبولیت اجتماعی ایجاد شود، نام شهدا نباید نامانوس باشد تا حس احترام را برانگیزد. آنها می‌گویند وضع امروز نامگذاری و تغییر اسامی معابر و اماکن عمومی در تهران، بی‌برنامه و سلیقه‌ای است.
تغییر نام‌ها از پیش از انقلاب تا سال 85
نامگذاری معابر و اماکن عمومی در کشورهای مختلف به دو شیوه انجام میشود. در پروژه «مطالعه نامگذاری اماکن و خیابان‌های تهران» که در سال 95 انجام شده، نام‌گذاری‌ها به دو دسته تقسیم شده‌اند. برخی نام‌گذاری‌ها ابزاری برای دسترسی ساده‌تر مردم به مکان‌هاست و در این شیوه نام‌گذاری‌ها منظم‌تر و دسته‌بندی شده‌اند و پیوستگی و هماهنگی بیشتری دارند. مثل نام‌گذاری‌هایی که براساس شماره‌ها و حروف الفبا انجام میشود. شیوه دوم وقتی است که نامگذاری ابزاری برای تقویت و بازتولید ارزش‌ها، باورها، سنت‌ها و اعتقادات یک مرز و بوم است. در تهران همیشه این رویکرد برای نامگذاری حاکم بوده و فقط در دوره‌های مختلف ارزش‌ها و باورها تغییر می‌کرد و نام‌ها هم همراه با آن عوض می‌شد. در دوران پیش از انقلاب سهم شخصیت‌های سیاسی داخلی و خارجی، اسطوره‌های باستانی و اسامی مکان‌ها به طرز مشهودی بالا بود. پس از انقلاب به تدریج تحت‌تأثیر حاکمیت و ارزش‌ها و باورها نامگذاری به سمت و سوی گونه مذهبی سوق پیدا کرد. سهم شهادت به‌طور بارزی افزایش داشت. گاهی خود مردم کوچه‌های‌شان را به نام شهید کوچه نامگذاری می‌کردند.
نام‌گذاری‌های جدید بعد از انقلاب، از اردیبهشت‌ماه سال 58 در شورای نامگذاری شهرداری در دولت موقت شروع شد. تا اواخر سال 59، 500 خیابان تهران نام‌شان عوض شد. خیابان‌های کریم‌خان زند، دماوند، بهارستان و راه‌آهن آنهایی بودند که توانستند نام قبلی‌شان را حفظ کنند. موج بعدی نامگذاری به خاطر جنگ و شهدای جنگ هشت ساله بود.
محمدحسین پاپلی‌یزدی در مقاله «نامگذاری کوچه‌ها و خیابان‌ها در تهران دیروز و امروز» سال‌های اول پس از انقلاب را با سال‌های پس از جنگ جدا می‌داند. در دو‌سال اول بعد از انقلاب مردم نام خیابان‌ها را آن‌طور که خودشان می‌خواستند عوض کردند. از‌سال 62 دولت در نامگذاری شهر پررنگ‌تر خود را نشان داد و نام خیابان‌ها و معابر بزرگ را از آن خود کرد. مردم هم در مقابل کوچه‌ها و بن‌بست‌ها را خودشان نامگذاری کردند. او می‌گوید وقتی دولت تصمیم گرفت نام خیابان مصدق را به نام ولیعصرعوض کند، مردم نام مصدق را بر هشت خیابان کوچکتر گذاشتند. شهرداری نام داریوش و کوروش را از خیابان‌های بزرگ برداشت و تهرانی‌ها 14 خیابان را به نام داریوش و 16 خیابان را به نام کوروش گذاشتند و مردم خواستند که 89 خیابان، میدان و کوچه به نام آیت‌الله طالقانی و 67 کوچه هم نام دکتر شریعتی را به خود بگیرند. تا سال 68 خیلی از نام‌گذاری‌ها تغییر کرد و تمام شد و دیگر در خیابان‌های بزرگ از تاریخ قبل از اسلام، غیرمذهبی و گروه‌های مبارز غیرمذهبی به جز موارد استثنا نامی نماند.
کل‌شماری تمامی اماکن و معابر عمومی شهر تهران در سال‌های 85 و 92 نشان می‌دهند که بیش از 50درصد از کل نام‌های شهر تهران اسامی شهداست و تغییر نام‌گذاری‌ها از سال 92 تا 95 نشان می‌دهد که بیش از 90درصد تغییرات در بسیاری از مناطق تهران از اسامی مختلف به نام شهدا بوده است. بین مناطق مختلف تفاوت زیادی وجود ندارد. در نام‌گذاری‌های جدید در پهنه غرب تهران رویکرد متفاوت‌تر است و تلاش شده با تکیه بر نامگذاری به نام گونه طبیعت رویه‌ای دیگر اعمال شود. 36درصد از نام‌گذاری‌های جدید در این محدوده نام‌های طبیعت است.
پس از انقلاب سهم اسامی عام زنانه و مردانه کمتر شد، این اسامی در میان اسامی جایگزین هم سهم بسیار کمی گرفتند.
در سال‌های 85 تا 92 تلاش شد تا این تغییر جبران شود؛ اما به طور کلی نام‌گذاری‌ها عمدتا بر اساس اسامی شهدا، زیرگونه‌های اسامی مذهبی و طبیعت (به‌خصوص گل و گیاه و آب و خاک) است.
قبل از انقلاب بیشتر اسامی از نوع «سایر» (اعداد، مکان‌ها، مفاهیم عام، نسبت‌ها، رنگ‌ها، نهادها و سازمان‌ها و المان‌های مکانی) بودند و اسامی سیاسی و فرهنگی و تاریخی هم رتبه دوم و سوم را داشتند. بعد از انقلاب تا سال 85 نام شهدا رتبه اول نامگذاری در تهران و اسامی مذهبی و سایر اسامی رتبه دوم و سوم هستند. طبق اطلاعات اطلس تهران که در این مقاله آمده، تا سال 85، اسامی هنرمندان هیچ سهمی در نامگذاری شهر تهران نداشت.
مقایسه نام‌گذاری‌های تهران در سال‌های 85 و 92 نشان می‌دهد که اسامی شهدا در هر دو دوره بیش از 50درصد است. بقیه نام‌گذاری‌ها تقریبا نسبت برابری دارند اما نام‌های مذهبی افزایش داشته‌اند و نام‌های اقتصادی کم شده‌اند. در هر دو دوره بعد از نام شهدا، بیشترین نام‌گذاری‌ها به نام گل و گیاه است که بیشتر از 8درصد نام‌گذاری‌های این دو دوره به این ترتیب انجام شده است. همچنان نام هنرمندان کمترین سهم را دارد؛ 0.4درصد.
تغییر نام در سال‌های اخیر
از سال 92 تا انتهای سال 95، 1000 نامگذاری جدید و تغییر نام اتفاق افتاده است. مصوبات شورای چهارم شهر تهران نشان می‌دهد که 398 مورد از نام‌ها تغییر کرده‌اند و 602 مورد هم نامگذاری جدید بوده است. 25درصد از تغییرات از آن ایستگاه‌های مترو است، 24 مورد از نام‌های‌شان در این بازه زمانی عوض شده است. در بین مناطق تهران هم، منطقه 14 رتبه اول تغییرات نامگذاری را در این دوره داشته است و 42 مورد از نام‌هایش تغییر کرده‌اند. یک مورد از اسم عام بیان به اسم موضوعات موجود در طبیعت، یک مورد از شخصیت‌های مذهبی به اسم مکان، یک مورد از اسم شهدا به مفاهیم عام و بقیه 39 مورد از اسامی مختلف به اسم شهدا تغییر کرده‌اند. در این دوره در منطقه 9 فقط یک مورد نامگذاری جدید انجام شده. در نام‌گذاری‌های جدید، 44درصد نام‌ها نام شهداست و سایر اسامی متفرقه و فصول سال و ماه‌ها هر کدام یک مورد بوده‌اند.
نام‌های جدید و رضایت مردم
هیچ‌کدام از کسبه دروازه غار بین خودشان به محله‌شان هرندی نمی‌گویند. خیلی‌ها هنوز هم خیابان شهید بهشتی را به عباس‌آباد می‌شناسند و به خرمشهر می‌گویند آپادانا. در پرسشنامه‌ای که در فاز دوم پروژه نام‌گذاری‌های تهران انجام شده، 55درصد مردم گفته‌اند که کم و خیلی‌کم پیش می‌آید از اسامی جدید استفاده کنند و 6درصد خیلی زیاد به نام‌های جدید عادت کرده‌اند. بررسی ها نشان می دهد کسانی که در طول سه دهه اخیر به تهران مهاجرت کرده‌اند بیشتر از ساکنان قدیمی تهران اسامی جدید خیابان ها و میدان ها را به کار می برند چون اساسا خاطره و ذهنیتی از نام قبلی این مکان ها ندارند.
برای 60درصد پاسخگویان اسامی خیابان‌ها و اماکن شهر خاطره‌ساز است. آنهایی که در غرب تهران زندگی می‌کنند، خاطره چندانی با اسامی اماکن ندارند. ساکنان شمال و جنوب و مرکز تهران بیشتر از بقیه ساکنان به این سوال که آیا با نام‌های موجود در شهر تهران خاطره دارید یا نه، پاسخ مثبت داده‌اند. غرب تهران نوسازتر است و طبیعی است که مردم خاطره چندانی از آن نداشته باشند. جالب است که در این پژوهش مردان بیشتر از زنان از اماکن و معابر شهر خاطره دارند. برای مردم مرکز تهران بیشتر از بقیه نامگذاری اهمیت دارد و مردم جنوب تهران بیشتر از نام‌گذاری‌های جدید و تغییر نام‌ها راضی‌اند؛ اما از رضایت آنها تا زمانی که بتوانند به نام‌های جدید عادت کنند، طول می‌کشد؛ اما مشارکت مردم در نام‌گذاری‌های جدید به‌خصوص در مواردی که جایگزین نام‌های قدیمی و خاطره‌انگیزشان میشود، می‌تواند به رواج زودتر اسامی جدید کمک کند؛ اسامی که خود مردم برای کوچه‌های‌شان انتخاب کرده‌اند.
سایر اخبار این روزنامه
در جستجوی 30 میلیارد دلار گمشده!
مسابقات ورزشی چه فرقی با سریال خارجی دارد؟
دکتر پیوندی: دست نیاز به سوی مردم و خیرین بلند می‌کنیم
باورما بود که می‌جنگید نه اسلحه‌مان
سلبریتی‌های نیم قرن پیش چه بودند چه شدند
افطار بر روی موتور!
جهانگردی دوماهه، از پاریس تا پاریس!
گمشده حرم پیدا شد
«دین و زندگی» لو رفت
صفحه شهرونگ
زاکربرگ هیچ دوستی در اروپا ندارد
نام‌های ماندگار و نام‌های فراموش شده
خیز نیم‌میلیون دلاری قلعه‌نوعی!
اولویت‌های اعطای تسهیلات توسط صندوق توسعه ملی مشخص شد
فروش زندان اوین به کجا رسید؟
هواپیماربایی در آسمان ایران
آمار خودکشی در ایران چقدر است؟
اقدام لازم براي ترميم حقوق
