روزنامه خراسان

اصرار بر سدسازی اشتباه

سال هاست که می شنویم ، سطح آب دریاچه ها به شدت کم شده، سطح آب سدها کاهش یافته و بحران کم آبی و بی آبی هر لحظه به ما نزدیک تر می شود. کارشناسان و فعالان محیط زیست هم بارها هشدار داده اند که بحران کم آبی و خشکسالی را جدی بگیریم، برخی از همین کارشناسان حتی می گویند:«کار از هشدار گذشته است و سرزمین مان و ساکنانش هر روز به سوی یک فاجعه ملی و زیست محیطی نزدیک می شوند» . در مقابل اما، نه تنها در کشور ما هنوز راهکاری منطقی برای گذر از این شرایط جایگزین نشده است بلکه گاهی شاهد اقداماتی هستیم که شرایط را بدتر، تلخ تر و وخیم تر می کند. راهکارهایی که در دیگر کشورها امتحان شده و گاهی به نتیجه نرسیده اما در کشور ما همچنان ادامه دارد.
چاه های عمیق و سد سازی های بی رویه
یکی از این راهکارهای امتحان شده بی نتیجه سدسازی است. به عبارتی امروزه سد و سد‌سازی‌ یکی از پرصدمه ‌ترین و ناپایدار‌ترین روند توسعه است که در سطح بین‌المللی در حال افول است. امروزه کشورهایی که دغدغه توسعه پایدار و سلامت محیط و حفاظت از بهداشت ملی را دارند برای تخریب و حذف سد‌های بزرگ و کوچک قدم برمی‌دارند. موضوعی که پدر علم کویر‌شناسی ایران نیز بر آن تاکید دارد و آن را بلای جان ایران معرفی می کند. پروفسور پرویز کردوانی که به توسعه بی رویه ساخت و سازها در شهرهای بزرگ انتقاد دارد معتقد است که بی توجهی به هدر رفت آب در بخش شهری و سد سازی های بی رویه، بحران آب را در چند سال اخیر تشدید کرده است. پدر علم کویر‌شناسی ایران با اشاره به این که کم آبی یکی از بحران‌هایی است که کشور را با مشکلات زیادی از جمله خشک شدن دریاچه ارومیه،زاینده رود،صدها تالاب و مهاجرت مردم به شهر های بزرگ روبه رو کرده است، اظهار کرد: متاسفانه در شهرها برای حل بحران آب هیچ کاری انجام نداده اند و این شهرها همچنان به روند قبلی ساخت و ساز خود ادامه می دهند. وی با انتقاد از توسعه بی رویه ساخت و سازها در شهرهای بزرگ افزود: اگر به بحران آب در ایران توجه نشود این مسئله به نزاع آبی و سپس بحران سیاسی اجتماعی تبدیل خواهد شد. این جغرافی دان برجسته کشور با اشاره به شهرهایی که بارش های خوبی دارند مانند همدان اظهار کرد: این گونه شهرها با توجه به بارش هایی که دارند نباید مشکل بی آبی داشته باشند اما خود مردم باید به سمت مدیریت حرکت کنند و آب های باران رادر منازل و شهر ها مدیریت کنند. کردوانی تصریح کرد: تمام توجه مسئولان به دغدغه‌های شهری است و توجهی به مصرف بی‌رویه آب ندارند و اگر هم تصمیمی در این زمینه اتخاذ شود، دیر است.
وی درباره راهکارهای خروج از این وضعیت توضیح داد: باید روش مصرف را عوض کنیم و از سوی دیگر، باید مانع توسعه بدون برنامه ‌ریزی شد، خشک‌شدن چاه‌ها، رودها و دریاچه‌ها و همچنین بیابانی ‌شدن ایران، تبعات و پیامدهای مختلفی به دنبال دارد. بی‌تدبیری و غیرکارشناسی‌بودن تصمیمات مسئولان نیز به مشکل کم‌آبی دامن زده است. کردوانی گفت: هم اکنون شاهد هشدار و ممنوعیت‌هایی از سوی مسئولان هستیم که این هشدارها، تنها برای مردم و کشاورزان است، دراین‌زمینه می‌توان گفت دشت ممنوعه فقط برای کشاورز درمانده ممنوع است، اما دیگران به ویژه دربخش صنعت از آن استفاده می‌کنند.


سابقه 900ساله سد سازی در ایران
وی خاطر نشان کرد: در استان‌های مختلف ازجمله خراسان، کرمان و یزد دشت ممنوعه وجود دارد، اما ممنوع‌بودن آن فقط برای کشاورز است و از سوی دیگر چاه‌های نیمه‌عمیق به عمیق تبدیل شده که به نوعی غارت آب صورت گرفته است. جغرافی دان مشهور ایران همچنین با اشاره به سابقه 900ساله سد سازی در ایران و این که آب سدها و منابع آبی زیرزمینی در طول زمان از بین می رود خاطرنشان کرد: برای طولانی کردن استفاده از ذخیره آب سدها نیازمند اجرای طرح های آبخیز داری، ایجاد سدهای رسوب گیر ، مدیریت سد و شست وشوی سدها هستیم. وی گفت :مسئولان باید بدانند که تنها راه حل مقابله با بحران بی آبی در ممنوع ساختن کشاورزان از مصرف بی رویه آب خلاصه نمی شود بلکه باید همه بخش های جامعه در این زمینه پاسخ گو و مسئولیت پذیر شوند.پدر علم کویرشناسی ایران با بیان این مطلب که صنعت را باید کنار آب ها برد نه این که آب را به کنار صنعت، اظهار کرد: هنوز هم چنین اقدامی انجام نمی شود و در این باره سازمان محیط زیست هیچ حرفی نمی زند. کردوانی گفت: با روند اشتباه در بخش کشاورزی در آینده کار به جایی می‌رسد که ما همه چیز را از خارج وارد کنیم و وقتی اوضاع اقتصادی هم بدتر شود دیگر نمی‌توان با واردات، غذای کشور را تامین کرد.
هشدار درباره آغاز دوباره نهضت سدسازی
اما سدسازی نه تنها وضعیت آبی کشور را وخیم می کند بلکه به نظر می رسد حتی منشأ تخریب جنگل های مناطق شمالی کشور هم شده است. این موضوع، نکته ای است که مدیر کل سازمان حفاظت محیط‌زیست استان مازندران درباره آن هشدار می دهد. حسینعلی ابراهیمی کارنامی درباره این موضوع گفت: متاسفانه هم اکنون مجموعه وزارت نیرو در استان مازندران به دنبال این هستند که به هر قیمتی آب را تامین کنند و راحت‌ترین و کوتاه‌ترین راه را سدسازی می‌بینند. وی در گفت‌وگو با ایلنا با تاکید براین که در سدسازی باید مطالعات و ضرورت‌های منطقه تعیین شود، یادآور شد: گاهی اوقات سدسازی برای تامین آب شرب است که لاجرم باید سد احداث شود، اما برای تامین آب در دیگر بخش‌ها مانند کشاورزی و صنعت باید به جای احداث سد آب را مدیریت کرد نه این که به هر قیمتی آب را تامین کرد. متاسفانه هم اکنون مجموعه وزارت نیرو در استان مازندران به دنبال این هستند که به هر قیمتی آب را تامین کنند و راحت‌ترین و کوتاه‌ترین راه را سدسازی می‌بینند. مدیر کل سازمان حفاظت محیط‌زیست استان مازندران با اشاره به مشکلاتی که براثر سدسازی ایجاد می‌شود، گفت: تاسیسات یک سد نه تنها ممکن است مستقیم بر یک منطقه اثر منفی بگذارد، بلکه غیرمستقیم و از طریق گردشگری غیرمتوازن نیز بر منطقه اثر می‌گذارد. در ساخت باید مابه‌ازای آن احیای جنگل را داشته باشیم. یک بار از مدیر آبفای منطقه پرسیدم که به ازای جنگل‌هایی که به دلیل سد‌سازی تخریب شده، چقدر جنگل احیا شده است، آن منطقه را به ما نشان دهید که متاسفانه هیچ پاسخی نگرفتم.وی ادامه داد: باید به ازای هر مقدار جنگلی که تخریب می‌شود درختانی با همان میزان سن کاشته شود، یعنی اگر درختان ۵۰ ساله را قطع می‌کنند، نباید نهال‌کاری کنند بلکه باید ما‌به‌ازای آن چه از بین رفته درخت کاشته شود، چراکه میزان کارکرد درختان در سن‌های مختلف متفاوت است، اما واقعیت این است که متاسفانه با وجود تاکیدات وزارت نیرو استان‌ها عمل نمی‌ کنند.مدیر کل سازمان حفاظت محیط‌ زیست استان مازندران با تاکید براین که بارها اعلام شده حقابه زیست محیطی بعد از شرب دومین اولویت است ، خاطرنشان کرد: متاسفانه در هیچ جایی از کشور این اولویت رعایت نمی‌شود مگر در مواقعی و به صورت موردی و آن هم به دلیل فشار افکار عمومی که اولویت محیط ‌زیست نیز باید در نظر گرفته شود. متاسفانه به دلیل تامین نشدن حقابه محیط ‌زیست در پایین دست با ده‌ها مشکل زیست محیطی مواجه می‌شویم. ابراهیمی با اشاره به رودخانه تجن در ساری گفت: به طور مثال در بالادست رودخانه تجن در ساری سد ساخته شده است، اگر حقابه زیست‌محیطی به پایین ‌دست می‌رسید ما شاهد تلف شدن این همه ماهی و زیستمندان از نوع قورباغه، مار و ... نبودیم متاسفانه هم اکنون همه آب در بالادست مهار شده و در پایین‌دست هیچ آبی نیست. همان طور که گفتم ما با تامین آب برای بخش شرب مشکل نداریم، اما وقتی قرار است آب برای کشاورزی مصرف شود باید آب را مدیریت کنیم.
با تخریب جنگل سدسازی می کنند
وی با بیان این که یک نهضت سد سازی شروع شده است، گفت: وزارت نیرو حوضه آبخیز را رها کرده و کار احیایی انجام نمی‌دهد، البته ممکن است وزارت نیرو مدعی باشد که آبخیزداری وظیفه منابع طبیعی است، اما وقتی وزارت نیرو منابع را از بین می‌برد بنابراین باید کار آبخیزداری را نیز انجام دهد یا هزینه را به منابع طبیعی بدهد تا آن ها کار آبخیزداری را انجام دهند. هم اکنون جنگل از بین رفته و قبل از این که کارهای آبخیزداری انجام شود همه خاک‌ها شسته شده و متاسفانه اکثر سدها با مشکل گل و لای مواجه شده‌اند و لایروبی سدها نیز در دستور کار نیست. معتقدم به جای این که منابع کشور را صرف سدسازی کنیم، بهتر است سدها را لایروبی کنیم تا هم منابع طبیعی و هم منابع اقتصادی کشور را حفظ کنیم. مدیر کل سازمان حفاظت محیط‌ زیست استان مازندران تاکید کرد: باید مجموعه امور آب به این درک برسند که جنگل برای تامین آب است. معتقدم برای آموزش و باور مدیران درباره این موضوع که جنگل‌ها اهمیت دارند، کم‌کاری شده است و متاسفانه برای آب به موقع فکر نشده و وقتی با بحران مواجه می‌شویم می‌خواهند با هر زوری که شده جنگل‌ها را تخریب و سدسازی کنند.
سد سازی راه‌حل بحران آب نیست
یک کارشناس و تحلیل گر مسائل آب نیز در ارزیابی وضعیت سدهای کشور با توجه به خشکسالی‌ها و همچنین میزان بارندگی اظهار کرد: بحران آب در کشور ما بحران سوء مدیریتی است و نمی تواند صرفا موضوع طبیعی و فنی باشد زیرا ما در بخش آب به لحاظ فنی مشکل چندانی نداریم اما بحران مدیریتی منابع آب داریم. کمالی تصریح کرد: اگر قرار باشد به سمت پیدا کردن راهکاری باشیم که منابع آب را در کشور درست مدیریت کنیم این راه، از طریق سد سازی نمی تواند باشد البته نباید به این مسئله به صورت صفر وصد نگاه کنیم. وی اظهار کرد: اگر می‌خواهیم مسئله آب را در کشور حل کنیم، راه حل آن سدسازی نیست و تجربه هم این مسئله را ثابت کرده است. ما باید نگاه مان را تغییر دهیم و به این موضوع فنی محور و انسانی نگاه کنیم. وی با اشاره به تاثیر منفی سدسازی بر محیط زیست توضیح داد: در مناطقی که ما شاهد سدسازی در ابعاد وسیع هستیم، پوشش گیاهی با ریشه کم‌عمق رشد نمی‌ کند و زمین رفته‌ رفته عریان می‌شود و در نهایت هم مجال برای فرسایش اعم از بادی و آبی مهیا می‌شود. مجموع این عوامل دست به دست هم می‌دهد و باعث می‌شود که باغدار و کشاورز هر کدام به نوبه خود چاه‌های عمیق‌تر در زمین‌های شان حفر ‌کنند و بالطبع با این اقدام سطح آب زیرزمینی باز هم پایین ‌تر می رود. نتیجه این کار می شود بیابان‌زایی و شکل‌گیری چشمه‌های گرد و غبار. این که ما سد را در جایی بزنیم که ارزیابی زیست‌محیطی نشده یا اگر هم ارزیابی شده صرفا به منظور توجیه بوده، حتما مشکل‌ساز خواهد بود. ناگفته نماند اگر سدی روی گسل زده شود، حتی احتمال وقوع زلزله نیز وجود دارد همان گونه که چنین موقعیتی در زلزله آذربایجان شرقی ایجاد شد.وی خاطرنشان کرد: بزرگ ‌ترین افسانه قرن ما این است که متولیان سدسازی این باور نادرست را ایجاد کرده‌اند که سدها نقش مثبتی در بهبود کشاورزی و ایجاد امنیت آب برای مردم بازی می‌کنند؛ اما تحقیقات جدید این باور را رد می‌کند. علاوه بر این اطلاعات جدید نشان می‌دهند که سد و سد‌سازی‌ در طولانی‌مدت باعث ازدست‌رفتن امنیت آب برای درصد بزرگی از مردم جهان شده و به کشاورزی صدمات شدیدی وارد می کند. وی افزود: دکتر ولدکمپ که در پژوهشکده محیط ‌زیست دانشگاه وریجه آمستردام هلند تدریس می‌کند و تحقیقاتی بر روی خشکی و کمبود آب در ابعاد محلی و جهانی داشته است، معتقد است در چند دهه گذشته دنیا حدود 2تریلیون دلار صرف ساختن سد کرده است. این روند برای20 درصد از مردم جهان آب بیشتری فراهم آورده ولی 23درصد را با کمبود آب بیشتر مواجه کرده، در نتیجه ادامه سد‌سازی‌ و استفاده از سد در سطح جهانی روزبه ‌روز آب را در دست اقلیتی متمرکز و اکثریتی را بی‌آب خواهد گذاشت. وی تصریح کرد: در این شرایط اگر ما درصدد بهبود شرایط آبی در ایران هستیم باید این واقعیت را به‌سرعت بپذیریم و از این زاویه به‌دنبال یافتن راهکارهای صحیح برای حل مشکلات آب و اقلیم مملکت خود باشیم. باید بدانیم که در ایران سد و سد‌سازی‌ بیش از کشور‌هایی مانند ترکیه، هند، چین، کانادا و آمریکا زیان‌آور است چون ایران در منطقه خشک ‌تری قرار گرفته و منابع آب ایران بسیار محدود‌تر است. این کارشناس حوزه آب افزود: امروز در ایران بسیاری از رودخانه‌ها و تالاب‌ها به‌دلیل مدیریت ناکارآمد و سودجو کاملا خشک شده‌اند. آب‌های زیرزمینی بر اثر استفاده بیش از حد یا خشک شده یا در آینده نزدیک کاملا خشک خواهند شد. استفاده بیش از حد از آب‌های زیرزمینی باعث شوری و آلودگی این آب‌ها شده است. این وقایع، مهر تایید است بر نتایج تحقیقات جدید دکتر ولدکمپ و همکارانش. وی باز هم تاکید کرد: اولویت ندادن به منافع عمومی در مدیریت آب‌ها و مخازن آبی کشور از مهم‌ترین عوامل بروز وضعیت بحرانی این روزهای ایران است و اقدامات کوچکی که برای مهار این بحران صورت می گیرد جواب گوی زیان تخریب‌ها در بعد وسیعی که در کشور ایجاد شده نیست و اقدامات وسیع‌تری برای درمان شرایط کنونی لازم است.وی درباره معضل ریزگردها که بخشی از کشور را درگیر کرده است خاطرنشان کرد: حتی یکی از راهکارهای کم ‌کردن توفان‌های ریزگرد بازکردن سد‌هاست از جمله شکستن سد‌های بی‌شماری که روی رودخانه‌های مهم ایران مانند کارون و کرخه طی 40سال گذشته احداث شده است این اقدام می تواند توفان ریزگرد‌ها را کاهش ‌دهد.
کارکردهای اصلی سد سازی محقق نمی شود
به گفته این کارشناس حوزه آب سدسازی‌های بی حساب و کتاب طی دهه های گذشته در کشور که گاهی حتی بدون ارزیابی اثرات آن احداث شده است نه تنها مشکلات آبی کشور را حل نکرده بلکه عملا باعث ایجاد تنش های آبی در کشور شده است آن هم بدون آن که کارکردهای اصلی سد سازی محقق شود .حتی در بسیاری از موارد این سدها صرفا به محلی برای ذخیره آب کلان شهرهای کشور تبدیل شده است و هیچ نکته مثبت دیگری را برای آن نمی توان متصور شد.
برنامه نداشته ایم
اما این دیدگاه که سدهای کشور عامل اصلی مشکلات کنونی آبی در ایران است مورد تایید برخی از کارشناسان نیست و این گروه از کارشناسان معتقدند که ما برای بهره برداری از این سدها برنامه صحیح نداشته ایم . یک دانشیار مهندسی آب در این باره معتقد است که یکی از اشتباهات در موضوع سدسازی این است که ما سدها را ساختیم اما به دلیل نبود برنامه صحیح، بهره‌برداری درست را از آن ها انجام ندادیم، زیرا از یک نگاه واقع‌بینانه بی‌بهره بودیم. یزدانی گفت: سدهای ما چند منظوره احداث می شوند، هم برای تامین آب شرب، هم برای تولید برق، هم برای تامین آب کشاورزی و هم برای جلوگیری از وقوع سیلاب‌ها. متاسفانه در موضوع سدسازی گفتیم می‌خواهیم علاوه بر این که به کشاورزی، آب تخصیص دهیم می خواهیم دو شهر پایین‌دشت را سیراب کنیم و هم از آن برق بگیریم و مواردی از این دست . این موضوع تنها باعث بتُنی‌شدن و ارتفاع دادن به سد شد و خلاف نتیجه ای که به دنبال آن بودیم حاصل شد.
اثرات نامطلوب اجتماعی برخی سدسازی ها
وی خاطرنشان کرد: باید این واقعیت را بپذیریم که سدسازی صرفا اقدام بدی نیست البته اگر آن را در جای نامناسب استفاده نکنیم و کاری بدون مطالعه و ارزیابی انجام ندهیم. اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم بسیاری از سدهایی که در کشور ساخته شده نه فقط از نظر زیست محیطی بلکه از نظر اجتماعی و اقتصادی نیز اثرات مطلوبی نداشته است. همان اتفاقی که درباره سد گتوند رخ داد سدی که بدون مطالعه ایجاد شد و با قرار گرفتن در محلی نامناسب به بحران تبدیل شد به نحوی که آب سدی که قرار بود حیات بخش باشد اکنون شور شده و حیات جلگه خوزستان یکی از بزرگ ترین خاک‌های حاصلخیز ایران را با تهدیدی جدی مواجه کرده است و بسیاری از روستاییان با شور شدن خاک زمین‌های شان، چاره ای جز ترک زمین‌های آبا و اجدادی و آوارگی نداشتند. وی ادامه داد: ما برای سد سازی بسیاری از روستاهای بالا دست و پایین دست را نابود کرده‌ایم و چون برنامه ‌ریزی مناسبی برای روستاییانی که زمین‌های شان نابود شده بود نداشتیم لاجرم بسیاری از آن ها به سمت شهرها مهاجرت کردند و این غیر از آسیبی است که به بخش تولید کشاورزی وارد شد  و مسائلی همچون حاشیه‌نشینی و ... را به همراه آورد.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
بي‌نياز از دشمن (اعتماد) خاک در ازای تضمین غیر ناتویی (جوان) پیش‌بینی عجیب روزنامه انگلیسی از فرجام ترامپ و دولتش (کيهان)
سایر اخبار این روزنامه
بحران آب ؛ برق را در خراسان رضوی جیره بندی کرد «بد من» یا «بتمن» آمریکا؟ موج سواری اغتشاشگران روی عطش مردم خرمشهر ضرب الاجل 15 روزه رئیس جمهور به وزیر صنعت برای معرفی متخلفان خودرویی چُرت توریست های اجاره ای و تور پاریس فقط با 25 یورو! الزامات مقابله با جنگ اقتصادی جعبه سیاه ارزی باز شد خط 3 به ایستگاه باب الجواد(ع) رسید فغانی در مسیربزرگان دور زدن تحریم نفتی از طریق بورس و بخش خصوصی اصرار بر سدسازی اشتباه اعلام شرایط جدید فرزندخواندگی ممنوعیت جذب سرباز «ژن خوب» در ادارات تب پولِ پزشکی