نشست هماهنگی در دمشق

قاسم محبعلی
مدیرکل سابق خاورمیانه وزارت خارجه

سران ایران، روسیه و ترکیه در حالی چند روز دیگر در تهران درباره موضوع سوریه به گفت‌وگو می نشینند که مقام‌های دیپلماتیک کشورمان رایزنی‌های فشرده‌ای را برای نزدیک کردن و هماهنگ ساختن هر چه بیشتر دیدگاه جمهوری اسلامی با دولت سوریه به جریان انداخته‌اند.


در جریان مذاکرات جاری پیرامون سوریه مهم‌ترین و فوری‌ترین موضوع، مسأله ادلب است. استان ادلب که در شمال غربی سوریه و در مرز ترکیه واقع شده است، از سال 2015 تحت کنترل نیروهای مورد حمایت ترکیه است. دولت سوریه این عناصر را از شاخه‌های گروه‌های تروریستی می‌داند. برخی گروه‌های تروریستی از جمله جبهه النصره  که میان این سه کشور بر سر تروریستی بودن آنها اتفاق نظر وجود دارد، هم  در ادلب حضور دارند. در حال حاضر ارتش سوریه و نیروهای مقاومت در تدارک آماده‌سازی و ارسال تجهیزات برای آغاز یک عملیات گسترده به منظور آزادسازی ادلب از کنترل تروریست‌ها هستند. با توجه به اینکه ارتش ترکیه هم در ادلب حضور دارد اگر دولت سوریه بخواهد این منطقه را به قلمرو سوریه بازگرداند چالش‌هایی بین ارتش سوریه و ترکیه به وجود می‌آید.
مسأله مهاجرین و غیرنظامیان و همچنین تفکیک گروه‌های تروریستی از گروه‌های غیر تروریستی که می‌توانند در پروسه سیاسی سوریه ایفای نقش کنند، از دیگر موضوعاتی است که باید بین طرفین اصلی اختلاف یعنی ترکیه و دولت دمشق حل و فصل شود. همچنین ترکیه باید تصمیم بگیرد که بدون هیچ واکنشی نیروهایش را از آن منطقه خارج کند و در مقابل ارتش سوریه قرار ندهد. در کنار اینها چالش‌های دیگری هم مطرح است از جمله آنکه هم سازمان ملل و هم دولت‌های اروپایی، امریکا و همچنین برخی کشورهای عربی نسبت به این عملیات نگرانی‌هایی دارند. نگرانی‌هایی که دولت‌های سوریه و روسیه باید برای انجام عملیات جدید از طریق گفت‌وگو و هماهنگ کردن اقدامات خود نسبت به رفع آنها بکوشند در غیر این صورت این مسائل می‌تواند چالش تازه‌ای بر سر راه کشورهای درگیر بحران سوریه ایجاد کند. این در حالی است که بین ایران و روسیه پیرامون موضوع ادلب خیلی اختلاف دیدگاه وجود ندارد اما مشکل اصلی از سوی ترکیه است که اینجا در جبهه مخالف قرار گرفته است. اینها موضوعاتی است که طبیعتاً از مهم‌ترین مسائل مورد بحث در نشست سه‌جانبه تهران خواهد بود. سفر آقای ظریف به دمشق و دیدارهایی که با مقام‌های سوریه انجام داده است در چارچوب هماهنگ کردن بیشتر مواضع دولت جمهوری اسلامی با دولت دمشق پیش از رایزنی‌های سه‌جانبه در تهران است.
پیش از این سه کشور ایران، ترکیه و روسیه مذاکراتی را در شهر آستانه قزاقستان آغاز کردند که هدف آن حل بحران سوریه از طریق گفت‌وگوی دولت و معارضین و تدوین قانون اساسی جدید در این کشور بود. این روند با برقراری آتش‌بس‌های محلی در مناطق مختلف سوریه آغاز شده و اکنون در مسیر حل سیاسی بحران حرکت می‌کند. اجلاس سه‌جانبه ایران، ترکیه و روسیه نیز که روز 16 شهریور در تهران برگزار می‌شود در امتداد مذاکرات آستانه است.
در حالی که به نظر می‌رسد  ترکیه در شرایط کنونی مناسبات خوبی با امریکا ندارد و با دولت ترامپ دچار چالش جدی شده است. بنابراین ضروری است که درخصوص روند دیپلماتیک حل موضوع سوریه با ایران، روسیه و سوریه، نقش مؤثر و سازنده‌ای ایفا کند و بتواند روابطش را با تهران و مسکو حفظ کند.