روزنامه اعتماد
1397/07/12
دادگاه لاهه به نفع ايران راي داد
سارا معصومي
«ايران يك – ايالات متحده امريكا صفر.» نتيجه جدال حقوقي تهران – واشنگتن در ديوان بين‌المللي دادگستري با استناد به عهدنامه مودت 1955، با صدور قرار موقت به نفع تهران تمام شد. دولت ايران در اواخر تيرماه سال جاري از دولت امريكا به دليل وضع مجدد تحريم‌هاي هسته‌اي يكجانبه در تاريخ 8 ماه مه، به ديوان بين‌المللي دادگستري شكايت برد. روز گذشته قريب به سه ماه پس از نخستين روزي كه ايران ادله‌هاي خود را به ديوان ارايه كرد، ديوان بين‌المللي دادگستري قرار موقت خود را به اتفاق آرا صادر و طي آن، ضمن احراز صلاحيت علي‌الظاهر (prime Facie) خود براي رسيدگي به اين دعوا و اينكه قرار صادره الزام‌آور و لازم الاتباع بوده و موجد تعهدات بين‌المللي براي مخاطبين آن است، بايد و نبايدهايي را براي امريكا تعيين كرد.
اعتراف رسانه‌هاي جهان به پيروزي ايران
جلسه روز گذشته ديوان بين‌المللي دادگستري در داخل ايران به شكل زنده دنبال شد و اين در حالي بود كه راي ديوان با توجه به فضاي تنش‌آميز ميان ايران و امريكا در مقطع فعلي، بازتاب بسياري در رسانه‌هاي بين‌المللي پيدا كرد و نكته قابل توجه اين بود كه برخلاف رسانه‌هاي فارسي‌زبان فعال در خارج از كشور كه ترجيح دادند در تيترهاي خود به اهميت پيروزي حقوقي و سياسي ايران اشاره‌اي نداشته باشند در رسانه‌هاي مطرح بين‌المللي وضع به گونه‌اي ديگر بود كه تيترهاي زير چند نمونه از آنها است:
فاكس‌نيوز: ديوان بين‌المللي دادگستري به امريكا دستور داد برخي تحريم‌هاي ايران را لغو كند
ان بي‌سي: امريكا از سوي ديوان بين‌المللي دادگستري موظف به لغو برخي تحريم‌هاي ايران شد
بي بي‌سي: ديوان بين‌المللي دادگستري در مساله تحريم‌هاي ايران، عليه امريكا راي داد
تايمز: پيروزي براي ايران با راي ديوان بين‌المللي دادگستري
نيويورك‌تايمز: ديوان بين‌المللي دادگستري به امريكا دستورداد كه برخي از تحريم‌هاي ايران را بردارد
شكست‌هاي پياپي براي ترامپ
هرچند كه راي روز گذشته ديوان بين‌المللي دادگستري آغاز راهي طولاني و پرحادثه براي پرونده شكايت ايران از امريكا برپايه عهدنامه مودت 1955 است اما آنچه اهميت اين راي را بيشتر مي‌كند فضاي سياسي است كه ميان تهران و واشنگتن در چندماه گذشته در جريان بوده است. زماني كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا در تاريخ 8 ماه مه از برجام خارج شد هيچگاه گمان نمي‌كرد كه تبعات سياسي اين تصميم براي واشنگتن بسيار بيش از تبعات اقتصادي آن براي تهران باشد.
بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي (ثانويه) ايران از ماه جولاي آغاز شد و در نخستين روزهاي ماه نوامبر هم دور جدي‌تري از اين تحريم‌ها كليد مي‌خورد اما ايران برخلاف روياي رييس‌جمهور امريكا در تار و پود انزوايي كه تيم ترامپ به خيال خود براي ايران بافته بودند، نيفتاد. درست از همان نخستين ساعات خروج امريكا از برجام، حمايت‌ها از اين توافق هسته‌اي و تاييد پايبندي ايران به آن با سخنان فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا آغاز شد و اين روند در چندهفته اخير تسريع هم شده است. بازماندگان در برجام نه تنها به درخواست امريكا براي همراه شدن با كاخ‌سفيد عليه ايران در حوزه برجام توجهي نكردند بلكه در مسيري كاملا معكوس اراده سياسي خود براي حفظ توافق و تداوم اجراي آن را به نمايش گذاشتند. اروپا، چين و روسيه از هر فرصتي براي حمايت سياسي از توافق هسته‌اي با ايران استفاده كردند و همزمان تدابير اقتصادي براي حفظ ايران در برجام در نظر گرفته شد.
درحالي كه تيم سياست خارجي امريكا در چندماه گذشته هيات‌هايي را به بيش از 20 كشور فرستاده و به همگي آنها ماموريت داده كه كشورهاي ميزبان را وادار به كاهش سطح تجاري با ايران كنند، بازماندگان در برجام هم بيكار ننشسته‌اند و يك روز از احياي قوانين مسدود‌كننده براي ايمن‌سازي كمپاني‌هاي خود از تحريم‌هاي امريكا سخن مي‌گويند و روز ديگر در قلب امريكا يعني نيويورك در حاشيه مجمع عمومي خبر شكل‌گيري حساب كاربري ويژه‌اي را مي‌دهند كه قرار است در سايه آن دلار از معامله‌هاي ايران با اروپا و سايرين حذف و جايگاه يورو در آن تقويت شود.
وين، نيويورك و حالا لاهه
ساعت شني بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي ايران آغاز به كار كرده و در حالي كه دولت ترامپ در اين چندهفته باقي مانده طلايي به حمايت اروپا، چين و روسيه بيش از پيش نياز دارد، كارت برنده‌هاي ايران در حال افزايش است. در حقيقت مي‌توان گفت كه راي ديوان بين‌المللي دادگستري به نفع درخواست تهران يك تكه ديگر از دومينوي موفقيت‌هاي ايران در چندهفته گذشته بود.
دونالد ترامپ ايران را به نقض تعهدهاي خود در برجام متهم مي‌كند و اين در حالي است كه قريب به دو هفته پيش در جريان شصت و دومين مجمع عمومي سالانه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، كشورهاي عضو اين نهاد ناظر هسته‌اي متفق القول از اجراي برجام حمايت و 12 گزارش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را نشانه محكمي بر پايبندي ايران دانستند.
هرچند كه برجام توافقي هسته‌اي در حوزه منع اشاعه است اما نه رسيدن به اين توافق و نه اجراي آن بي‌تاثير از بازي‌هاي سياسي در صحنه بين‌المللي نبوده و از اين پس نيز نخواهد بود. هرچند كه دونالد ترامپ ادله‌هاي فني را براي عيب‌گذاري بر برجام مطرح مي‌كند اما يك سال و نيم پس از حضور وي در قدرت در كاخ سفيد براي همه مشخص شده كه رييس‌جمهور امريكا اندك نگراني در حوزه منع اشاعه ندارد و تنها به دنبال مانور سياسي پيرامون خروج از برجام و بازگرداندن تحريم‌هاي ايران است.
در چنين شرايطي تنها چند روز پس از حضور علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي در وين براي شركت در نشست سالانه آژانس، حسن روحاني، رييس‌جمهور و محمدجواد ظريف، وزير خارجه به منظور شركت در نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد راهي نيويورك شدند. حضور امسال تيم ايران در نيويورك با موفقيت‌هاي چشمگير سياسي براي ايران همراه بود. حسن روحاني در سخنراني خود در مجمع، صداي حقانيت ايران در مساله توافق هسته‌اي را به گوش جهان رساند و همزمان از امريكا خواست كه اگر به دنبال مذاكره با ايران است به قطعنامه 2231 شوراي امنيت بازگردد. حسن روحاني از تريبون شوراي امنيت، امريكا را ناقض قطعنامه اين شورا خواند و تاكيد كرد كه ايران تا اين لحظه هم به مفاد برجام پايبند بوده و هم قطعنامه 2231 را رعايت كرده است. جدا از مجمع عمومي، نمايش ترامپ در شوراي امنيت نيز به شكستي براي وي تبديل شد. در جلسه شوراي امنيت به رياست رييس‌جمهور امريكا كه قرار بود به گمان ترامپ تريبوني براي همصدايي عليه ايران باشد تمامي اعضاي دايم و غيردايم مستقيم يا غيرمستقيم امريكا را مسوول متزلزل شدن جايگاه برجام خواندند و البته تاكيد كردند كه بدون امريكا هم اين توافق راه خود را براي اجرا پيدا خواهد كرد.
بنابراين مي‌توان گفت كه پس از يك «پيروزي فني» براي ايران در نشست مجمع سالانه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، يك«پيروزي سياسي» در مجمع عمومي سازمان ملل متحد و نشست شوراي امنيت روز گذشته «پيروزي حقوقي» ايران در صحن ديوان بين‌المللي دادگستري در كاخ صلح لاهه رقم خورد.
هزينه‌هاي اعتياد به تحريم
امريكا بايد اعتياد به تحريم براي تحميل اراده خود به ساير كشورها را ترك كند. اين جمله بارها از زبان محمد جواد ظريف، وزير خارجه كشورمان شنيده شده است. وزير خارجه از زماني كه با آغاز به كار دولت حسن روحاني در سال 1392، مسووليت مذاكرات هسته‌اي ايران را برعهده گرفت همواره تاكيد داشت كه برخلاف ادعاي امريكا اين تحريم نبود كه ايران را پشت ميز مذاكره آورد چرا كه هدف تحريم‌هاي همه‌جانبه امريكا، اروپا و سازمان ملل متوقف كردن فعاليت‌هاي صلح‌آميز هسته‌اي ايران بود كه بهترين نشانه براي رد اين سياست تعداد سانتريفيوژهاي ايران پيش و پس از آغاز تحريم‌ها بود. پس از خروج امريكا از برجام و دستور ترامپ به بازگشت تحريم‌هاي هسته‌اي ايران نيز ظريف بارها با استناد به مفاد برجام و قطعنامه 2231 امريكا را به قلدربازي در عرصه بين‌المللي و تحميل ظالمانه تحريم‌ها عليه ايراني كه به همه تعهدهاي سياسي و فني خود پايبند بوده متهم كرد. اصلي‌ترين علت مراجعه اخير ايران به ديوان بين‌المللي دادگستري امريكا در پرونده بازگشت تحريم‌هاي امريكا با استناد به عهدنامه مودت 1955 نيز همين مبارزه با تحريم‌هاي فرامرزي و يكجانبه امريكا بود. تيم حقوقي وزارت خارجه ايران در نزديك‌ترين فاصله ممكن پس از 8 مه، ادله‌هاي حقوقي خود را در اختيار ديوان بين‌المللي دادگستري قرار داد و زيركانه از تنها بستر موجود براي پيشبرد ادعايش كه عهدنامه مودت بود استفاده كرد. ايران با طرح اين مساله كه دور دوم تحريم‌هاي امريكا نيز در ماه نوامبر بازخواهد گشت از ديوان خواست كه حكم موقت خود را مبني بر توقف اجراي اين تحريم‌ها از سوي امريكا صادر كند كه اين مساله منجر به درج قيد نياز به بررسي فوري بر پيشاني پرونده ادعايي ايران عليه امريكا در ديوان شد. در نهايت نيز هرچند ديوان با تمام درخواست‌هاي ايران در راي روز گذشته پاسخ مثبت نداد اما از طرفين خواست از مبادرت به هر اقدامي كه ممكن است - تا صدور راي نهايي - مناقشه بين دو كشور را تشديد كند خودداري كنند. بنابراين براساس اين راي امريكا بايد از وضع تحريم‌هاي نفتي و ساير تحريم‌هاي هسته‌اي كه قرار است در 13 آبان كليد بخورند، خودداري كند.
هرچند كه راي روز گذشته ديوان بين‌المللي دادگستري تازه ابتداي راه حقوقي براي ايران و امريكا در اين پرونده است و مفاد راي ديروز نيز با وجود الزام‌آور و لازم‌الاجرا بودن از ضمانت اجرايي به دليل جايگاه امريكا در شوراي امنيت برخوردار نيستند اما تلاش‌هاي تيم حقوقي امريكا در جلسات استماع نشان از اهميت اين پرونده و حذر از شكست در آن براي كاخ سفيد داشت. راي ديوان بين‌المللي دادگستري مشروعيت تحريم‌هاي فرامرزي امريكا را زير سوال برده و به گواه كارشناسان اهل فن با اين راي، موضوع تحريم‌هاي فرامرزي از طرف ديوان بين‌المللي دادگستري در لاهه به چالشي تاريخي كشيده شد. استدلال‌هاي حقوقي ايران در اين پرونده براي محكوم كردن تحريم‌هاي امريكا به اندازه‌اي محكم و مستدل بود كه راي نهايي حاصل اجماع قضات بود و حتي قاضي چارلز براور، قاضي اختصاصي امريكا در ديوان لاهه كه كشورش طرف دعوا بود نيز به نفع استدلال حقوقي ايران راي داد و اعلام كرد كه امريكا بايد موانع اقلامي كه بشردوستانه توصيف شده را براي صدور به ايران بردارد.
پيروزي دوم حقوقدان‌هاي ايراني
راي ديوان بين‌المللي دادگستري پس از برجام دومين سند توانايي حقوقدان‌هاي ايراني در برابر حقوقدان‌هاي امريكايي به حساب مي‌آيد. دونالد ترامپ برجام را بدترين توافق ايالات متحده در تاريخ خواند و همچنان هم تاكيد دارد كه ميزان امتيازهاي امريكا در اين توافق به اندازه‌اي ناچيز بود كه عملا راهي براي دولت وي جز خروج از آن باقي نمانده بود. راي روز گذشته ديوان بين‌المللي لاهه در حالي كه تيم امريكا تا دندان مسلح به حقوقدان‌هاي خبره بود نشان از توانمندي بالاي تيم ايران بود.
هرچند كه برخي منتقدان عدم اجرايي شدن اين حكم از سوي امريكا را دليلي براي كاستن از ارزش راي روز گذشته مي‌دانند اما اين راي و پيروزي حقوقي ايران يكي ديگر از نشانه‌هاي پويايي دستگاه ديپلماسي ايران و استفاده وزارت خارجه از تمام ابزارهاي سياسي و حقوقي در اختيار براي احياي حق ايران و مقصر نشان دادن امريكا است. تا پيش از توافق هسته‌اي، ايران در نگاه افكار عمومي كشورهاي غربي، عضو خلافكار آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بود كه برنامه هسته‌اي خود در ابعاد نظامي را مخفي كرده بود و البته به قطعنامه‌هاي شوراي حكام آژانس و شوراي امنيت سازمان ملل نيز وقعي نمي‌نهاد. با برجام و وفاي به عهد ايران به تمام تعهداتش، اندك اندك پروژه ايران‌هراسي كه امريكا و متحدانش براي تحت فشار قرار دادن ايران طراحي و پيش برده بودند، كمرنگ و كمرنگ‌تر شد و ايران در افكار عمومي به بازيگري قاعده‌مند كه به توافقي چندجانبه پايبند مانده تبديل شد. هرچند كه امريكا پس از خروج يكجانبه از برجام انتظار داشت ايران نيز ترك اين توافق را به ادامه اجراي تعهداتش ترجيح داد اما تصميم هوشمندانه و منطقي ايران هزينه‌ها را براي امريكا افزايش داد. ايران نه‌تنها در زمين از پيش طراحي شده امريكا بازي نكرد بلكه با فاصله گرفتن از بازيگري منفعل و واكنشي به عضوي فعال و كنشگر در جامعه بين‌المللي تبديل شد كه نه با منطق قدرت بلكه با قدرت منطق امريكا را متهم به نقض قوانين بين‌المللي كرده و از آن طلبكار شده است. ايران در زمين بازي كه امريكا آن را چمن‌كاري كرد با مهارت تمام بازي مي‌كند و اين دروازه تيم ايالات متحده است كه يك به يك ميزبان پاس گل‌هاي تيم سياسي و حقوقي ايران مي‌شود. ناگفته نماند كه برخي از اين پاس گل‌ها را هم تيم امريكايي به ايران در چندماه اخير داده است.
پيروزي براي حاكميت قانون
ديوان بين‌المللي دادگستري دستور داد كه امريكا بايد به تعهداتي كه با تحريم مجدد مردم ايران پس از خروج از برجام نقض كرده متعهد بماند. يك شكست ديگر براي حكومت معتاد به تحريم امريكا و پيروزي براي حاكميت قانون. ضروري است جامعه بين‌المللي با يكجانبه‌گرايي مخرب امريكا به صورت دسته‌جمعي مقابله كند.
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
دادگاه لاهه به نفع ايران راي داد
پنجشنبه روز آخر نيست
بازگشت روسيه به دوران شوروي
امروز رهبر انقلاب در ورزشگاه آزادي با بسيجيان ديدار مي كنند
بهره‌برداري از حكم لاهه
اجماع در جبهه مودت
وزير خارجه امريكا: از پيمان مودت با ايران خارج مي‌شويم
گزارشي از ديدار روحاني با اصلاح‌طلبان
از روسيه انتظار داشته‌باشيم؟
اتهام مبهم فساد في‌الارض
كردها در عكس دسته‌جمعي عراق
ضرورت گفت‌وگو
