روزنامه ابتکار
1397/09/24
شواری همکاری خلیج فارس در لبه سقوط
راضیه هاشمی*- نشست سالانه شورای همکاری خلیج فارس در نهم دسامبر ماه جاری در شهر ریاض از جهات مختلف قابل ارزیابی است. نخست اینکه این نشست آزمونی برای عربستان جهت گردهم آوردن دوباره اعضای شورا زیر رهبری خود است. از سوی دیگر با توجه به رسانه‌ای شدن قتل جمال خاشقجی روزنامه نگار سعودی‌تبار واشنگتن‌پست و انگشت اتهام‌ها به سوی محمد بن سلمان، نشست اخیر ریاض می‌توانست فضایی جدید برای دولت سعودی جهت به حاشیه راندن ماجرای خاشقجی باشد، از این منظر که سعودی‌ها با برگزاری این نشست و تلاش برای ایجاد وحدتی دوباره در میان اعضای شورا، به دنبال این مسئله بودند که قدرت‌های عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس پشت عربستان هستند و این کشور کماکان محور و مرکز ثقل سیاست در جهان عرب است. اما نتیجه و اتفاقات خلاف انتظارات بن سلمان به وقوع پیوست. قطر مهمترین قدرت عربی خاورمیانه در سطح وزارت خارجه در نشست ریاض شرکت کرد و این امر با توجه به درخواست رسمی پادشاه عربستان مبنی بر حضور امیر قطر، شکست سیاسی بزرگی برای عربستان محسوب میشود. بعد از 5 ژوئن 2017 قطر در بحران دیپلماتیک با عربستان به سر می‌برد و برای همین حاضر به قرار گرفتن در سیاست‌های منطقه‌ای ریاض نیست. ریاض، دوحه را متهم به حمایت از جریان‌های افراط‌گرایی اسلامی می‌کند. اتهامی که قطر آن را نه تنها رد می‌کند بلکه عربستان را به شکلی مهمترین حامی تروریسم و برهم زننده نظم خاورمیانه می‌داند. سوای بر اختلاف و واگرایی محور دوحه و ریاض، آنچه که امروز غیر قابل انکار است اینکه سعودی‌ها بیش از هر زمان دیگر در خاورمیانه تنها مانده‌اند و در یارکشی‌های منطقه‌ای، حامی و پشتیبان قوی چه در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی ندارند. این کشور که خود را محور مقابله با فعالیت‌های منطقه‌ای ایران می‌داند، امروز از سوی خود آمریکا به خصوص اعضای کنگره، تحت فشار است و اینکه با آغاز جنگ در یمن، بزرگترین بحران انسانی را در منطقه رقم زده و بیش از 70 هزار شهروند یمنی را کشته و زخمی کرد است. پیدایی این شرایط سعودی‌ها را بسیار مضطرب و نگران کرده و اینکه شواری همکاری خلیج فارس که دیر زمانی رسالت مقابله با ایران را رهبری می‌کرد، امروز به خاطر اختلاف‌نظر‌های جدی از هدف تاسیسی‌اش دور شده است. قابل ذکر است که شورای همکاری خلیج فارس در سال 1981 یعنی دو سال پس از انقلاب اسلامی و پس از جنگ میان ایران و عراق متولد شد. این شورا بیشتر با نام شورای همکاری دولت‌های عرب خلیج فارس شناخته شده است و به دلیل برخورداری از جایگاه استراتژیک در خاورمیانه، جبههای مهم در جهان عرب محسوب میشود و تصمیماتش بر روند جریانات مختلف تاثیرگزار است.در سال 1984 این سازمان جهت بهره‌برداری بهتر یک نیروی نظامی با عنوان «سپر شبه‌جزیره» تشکیل داد که البته در سال 1990 در برابر اشغال سه ساعته کویت توسط عراق ناکار آمد پیش رفت ولی در سال 2011 در جریان موسوم به بهار عربی در بحرین تظاهرات گسترده شیعیان علیه دولت را سرکوب کرد.
این سازمان متشکل از عربستان سعودی، امارات متحده عربی، کویت، بحرین، قطر و عمان است. اهداف این سازمان تشکیل شده است از: گسترش مناسبات میان کشورهای عضو، اتحاد در سیاست‌های کلان اقتصادی، مالی، تجاری، آموزش و قانونگذاری، ارتقای سطح علم و فناوری در کشورهای عضو، ایجاد یک سازمان دفاعی مشترک.
برای کشورهای عضو شورا بیش از هر چیز مسائل نظامی و امنیتی اهمیت دارد و ضعف خود را در وسعت کم سرزمین و جمعیت می‌دانند و همچنین ناکام ماندن طرح سلیمان قابوس یعنی تشکیل نیروی صدهزار نفری مرکب از اعضای شورا و ناکار آمدی سپر جزیره، اعضای این شورا را برآن داشت تا پیامان‌های امنیتی با آمریکا، انگلیس، فرانسه و چین منعقد کنند و همین پیمان‌ها باعث شد که محور بین‌المللی بر دیگر محورهای قید شده در اساسنامه این شورا (توانایی بومی، شورای عربی و بین‌المللی) ارجع شود و سایه افکند. از دیگر ضعف‌های این شورا می‌توان به رقابت آنها در حوزه سیاسی اشاره کرد یعنی اختلاف ارضی و مرزی، اختلاف در نگاه به همسایگان و همچنین موضوعات منطقه‌ای و ... دولت‌های عضو اغلب در موارد سیاسی و اقتصادی حاکمیت خود را حفظ و در نتیجه حاصل آن میشود عدم اجماع در اتخاذ یک استراتژی هماهنگ و واحد در برابر موضوعات پیرامونی که می‌توان به عنوان مثال به نگرانی از هیمنه عربستان بر شورا و اختلاف در نگاه به ایران را اشاره کرد. البته این پادشاهی‌ها از همان ابتدا انقلاب 1357 ایران را تهدیدی علیه خودشان می‌دانستند.
کشورهای عضو شورا خواهان حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای در خلیج فارس هستند زیرا معتقدند امنیت باید به دست همه کشورهای منطقه صورت گیرد و این در تعارض با منافع جمهوری اسلامی ایران است. شایان ذکر است که روابط ایران و شورا در گرو روابط و مناسبات ایران با مهمترین عضو یعنی عربستان سعودی است و تاریخ نشان داده که هر زمان این ارتباط بهبود یافته، روابط بین شورا و ایران بهتر شده است. از میان اعضای شورا، قطر به دلیل حمایت از ایران و حزب‌الله از شورا کنار گذارده شده و عربستان و هم‌پیمانانش (مصر- امارات- بحرین) از ژوئن 2017 به دلیل همسو نبودن دوحه با جریان عربی به رهبری ریاض روابط دیپلماتیک خود را با قطر قطع و علاوه بر تحریم، مرزهای زمینی، دریایی و هوایی خود را بر روی این کشور بستند. در همین راستا در سی و نهمین نشست شورای همکاری خلیج فارس سران قطر و عمان از غایبان اصلی نشست ریاض بودند و دلیل اصلی و انتقاد خود را بر بیانیه پایان نشست اینگونه اعلام کرده‌اند که نگاه سطحی نگرانه داشته و مشکلات حقیقی این شورا و منطقه را توصیف و چاره جویی نکرده است. از این رو باید گفت که مرگ سیاسی شورای همکاری خلیج فارس به سر رسیده است و سعودی‌ها که در تلاش برای محور قرار دادن ایران در برنامه‌های شورا بودند، امروز خودشان به تهدید اصلی در منطقه از نگاه کشورهای منطقه و جهان تبدل شده اند.
*کارشناس مسائل بین‌الملل
سایر اخبار این روزنامه
پیام ظریف به اصلاح‌طلبان و دلواپسان
سیاست خارجی حوزه تقابل جناحی نیست
محمدعلی وکیلی
شکایت از قلب مفاهیم ارزشی به کجا بریم؟!
مشکلات سد راه صنعت میشود؟
صادرات در پیچ و خم تعرفه‌ها
« ابتکار» از نشست شورای امنیت سازمان ملل در خصوص قطعنامه 2231 گزارش می‌دهد
پاسخ برجامی شورای امنیت به آمریکا
نگاه جامعه به جریان‌های سیاسی چگونه است؟
راه مبهم سوم
«ابتکار» از توصیه‌های دغدغه‌مند بزرگان نظام برای اصلاح بودجه 98 در دولت و مجلس گزارش می‌دهد
در اولین روز کنفرانس تغییرات اقلیم چه گذشت؟
مچ‌اندازی روی زمین محتضر
سنای آمریکا با دو قطعنامه عربستان را محکوم کرد
هشدار جدی به ترامپ
مدیر رادیو ایران در گفتوگو با «ابتکار»:
نباید از نقد هراس داشته باشیم
شواری همکاری خلیج فارس در لبه سقوط
