روزنامه خراسان
1397/10/15
«خراسان»؛ قدیمی ترین روزنامه همچنان فعال ایران
گروه اندیشه info@khorasannews.com آیین بزرگداشت انتشار 20 هزارمین شماره روزنامه خراسان، پنج شنبه گذشته، با حضور اهالی مطبوعات، کارکنان و مدیران مؤسسه فرهنگی هنری خراسان و همچنین، مهمان ویژه مراسم، دکتر جواد ظریف، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، در سالن همایش های ورزشگاه امام رضا(ع) مشهد برگزار شد. به گزارش خراسان، یکی از بخش‌های این مراسم پرشکوه، رونمایی از کتابی بود که شاید برای نخستین‌بار و البته به صورت مستند، تاریخ یکی از جراید قدیمی ایران را مورد بررسی قرار می‌داد؛ «خراسان‌نامه»، روایتی متفاوت از تاریخچه تأسیس روزنامه خراسان، دیرپاترین روزنامه همچنان فعال کشور است. پژوهش‌های جدید نشان داد که خراسان جدید، یعنی روزنامه‌ای که روز اول تیرماه سال 1328، در «چاپخانه نسبی خراسان»، جایی در فلکه جنوبی حرم مطهر، به چاپ رسید، پیوندی معنوی و بلکه مادی با جریده خراسان عصر مشروطه دارد؛ پیوندی که حلقه‌های گمشده آن، به روایت جواد نوائیان رودسری، در کتاب مستطاب «خراسان‌نامه» آورده شده است. این کتاب، نخستین کتاب از مجموعه‌ای سه جلدی است که بنا دارد تصویری تاریخی از روزنامه ریشه‌دار مشهدی‌ها را به نمایش بگذارد. نویسنده کتاب درباره چرایی و چگونگی این اتصال تاریخی می‌گوید: ممکن است برخی بگویند که به دلیل تغییر مدیریت یا صاحب امتیاز روزنامه، باید خراسان عصر مشروطه را از خراسان انتشار یافته در سال 1328، متفاوت بدانیم؛ اما نباید فراموش کرد که خراسان عصر مشروطه، به دلیل انتشار مخفیانه در دوره استبداد صغیر، اصولاً فاقد امتیاز، به معنای امروزی آن بود و اگر بنا باشد تغییر مدیریت را هم به معنای پایان حیات یک روزنامه بدانیم، آن‌وقت بسیاری از روزنامه‌های ریشه دار این مرز و بوم، سابقه خود را از دست خواهند داد؛ ضمن این‌که بررسی‌ها نشان می‌دهد، بین کسانی که خراسان را در آن دوره منتشر کردند، روابط کاری، اعتقادی و حتی خانوادگی وجود داشت. او می‌افزاید: منابع مورد استفاده در تهیه مستندات کتاب را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد؛ کتاب‌ها، آرشیو روزنامه و تاریخ شفاهی. وی تصریح کرد: بخش مربوط به تاریخ شفاهی این مجلد از کتاب، به همت دفتر پژوهش مؤسسه فرهنگی هنری خراسان تهیه شد که نقشی مهم در تداعی شرایط فعالیت روزنامه، بین سال‌های 1328 تا 1332 ایفا کرد. آرشیو روزنامه که چند سال قبل و به همت مؤسسه، به صورت دیجیتال درآمد و نمایه شد هم، منبعی ذی قیمت برای تهیه مستندات بوده است. همچنین، برخی آثار و تحقیقات تاریخی، مانند کتاب «تاریخ مطبوعات خراسان»، اثر زنده‌یاد دکتر حسین الهی، استاد فقید دانشگاه فردوسی هم، به عنوان منبع علمی، در متن کتاب مورد استفاده قرار گرفت. با این حال، «خراسان نامه» تنها درصدد بازسازی تاریخ و تلاش برای پاسخ به شبهات و ایرادهای احتمالی نیست؛ بخش مهمی از این کتاب، روایتی مستند از فعالیت‌های جریده‌ای است که ملک‌الشعرای بهار، در جلد نخست کتاب «تاریخ مختصر احزاب سیاسی»، آن‌را جایگاه نخستین تکاپوهای روزنامه‌نگاری خود می‌داند. طلوع ستاره تابناک «خراسان» 110 سال پیش ، روز 27 اسفند ماه سال 1287 بود که چشم مردم مشهد، به جمال جریده معظّم «خراسان» روشن شد؛ جریده‌ای که قرار بود هفته‌ای دوبار، آن هم به صورت مخفیانه، به همت میرمرتضی موسوی، در دارالطباعه طوسِ بالاخیابان منتشر شود و محلی باشد برای انتشار اخبار و اخلاق آزادی خواهی در عصر اختناق محمدعلی‌شاهی. این‌که چرا سید حسین اردبیلی، مؤسس جریده، نام «خراسان» را برای آن برگزید، به تحقیق معلوم نیست؛ اما می‌دانیم که خراسان، از همان روز نخست، فریادگر صدای فروخفته ملت بود که از بیداد استبداد به جان آمده بودند. «خراسان» نور امید را در دل مردم روشن نگه می‌داشت که بخت، به امید خدا، بیدار است و زوال استبداد صغیر نزدیک. قلم تند و تیز سید حسین اردبیلی و اشعار نغز ملک‌الشعرای بهار، خراسان را به یکی از جراید پرطرفدار مشهد در آن دوره تبدیل کرد. با چاپ شعر مستزاد «کار ایران با خداست»، اثر بهار، خراسان آتشی در شمال شرق کشور به پا کرد. این شعر که در بهار سال 1288، در شماره هفتم خراسان به چاپ رسید، حاوی پیش بینی‌هایی بود که بعدها در میان آزادی خواهان مشهور شد و ادوارد براون، شرق شناس معروف انگلیسی نیز، در کتاب «انقلاب مشروطیت ایران» آن را یکی از اشعار بسیار تأثیرگذار در جنبش مشروطه دوم دانست. زنده‌یاد ملک‌الشعرای بهار، خود در مقدمه کتاب «تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران»، به موضوع چاپ این شعر تاریخی در روزنامه خراسان و نیز، چگونگی انتشار این روزنامه نیمه مخفی اشاره کرده است. خراسان، آغاز روزنامه‌نگاری بهار بود. او بعدها روزنامه‌هایی در مشهد و تهران منتشر کرد. بقای در خفا خراسان پس از انتشار 24 شماره، جای خود را به طوس داد؛ روزنامه‌ای فاخر که برخی از دست‌اندرکاران آن، مانند شیخ احمد بهار، پیشتر در خراسان نیز قلم زده بودند. اما طوس را نیز، دوامی نبود و پس از پایان دوره دوم مشروطه، اواسط دهه 1290 خورشیدی، شیخ احمد بهار و دوستانش، نوبهار را که میراث دار روزنامه‌نگاری ملک‌الشعرا در خراسان و طوس بود، راه‌اندازی کردند و در کنار آن، چاپخانه ساختند که به یاد ستاره پرفروغ و امیدبخش در تاریکی عصر اختناق، «چاپخانه خراسان» نامیده شد. نوبهار، با روزنامه نگاران خراسانی‌اش، تا سال 1314 دوام آورد؛ برخی از برجسته‌ترین نویسندگان و ادیبان ایران، در همین روزنامه پرورش یافتند؛ افرادی مانند زنده‌یاد، استاد حسن عمید، نخستین سردبیر دوره جدید روزنامه خراسان در سال 1328. اما «چاپخانه خراسان» و روزنامه نوبهار نیز، در سال 1314 به تعطیلی کشیده شد. واقعه قیام خونین مسجد گوهرشاد، به دست عوامل رضاشاه بهانه داد تا هر کسی را که با آن ها سرِ همراهی ندارد، از میدان به در کنند. با بسته شدن نوبهار و چاپخانه خراسان، روزگار بر صاحب آن، شیخ احمد بهار، سخت گرفت؛ به تهران مهاجرت کرد تا از نو شروع کند، اما ممکن نشد. مشکلات عدیده مالی، اطرافیان را بر آن داشت تا چاپخانه را از او بخرند. پسر خاله‌های شیخ احمد بهار، پسران محمدکاظم تهرانیان، قصد خود را به بهار اطلاع دادند و او پذیرفت که عطای چاپخانه را به لقایش ببخشد. حالا چاپخانه خراسان، که کارکنانش، دست‌اندرکاران و نویسندگان تربیت یافته نسل نخست روزنامه‌نگاران خراسانی بودند، با مدیریت جدید به کارشان ادامه دادند؛ اما دیگر از انتشار روزنامه خبری نبود. باید شش سال سپری می‌شد تا آتشی که دیکتاتور به جان اصحاب مطبوعات انداخته بود، با فرار و تبعید او در شهریور 1320، خاموش شود. اما باز هم خراسانی‌ها از راه‌اندازی دوباره روزنامه، واهمه داشتند تا این‌که فضای باز اواخر دهه 1320 فرا رسید. سیل روزنامه‌های رنگارنگ در مشهد جاری شد. برخی از آن ها، مواجب و کاغذشان را از دولت‌های خارجی می‌گرفتند و تعدادی دیگر نیز، به دنبال کوبیدن یا تقویت یک جریان سیاسی بودند. در چنین شرایطی، فکر باز تولید روزنامه در چاپخانه نسبی خراسان به ذهن تعدادی از قدیمی‌ها رسید. آورده‌اند که ملک‌الشعرای بهار یا شاید پسرعمه‌اش، شیخ احمد بهار، در تقویت این موضوع نقش ویژه داشته‌اند و نامی که آنان برگزیدند، همان نامی بود که ایام درخشان مبارزه با استبداد را در ذهن تداعی می‌کرد: خراسان! به این ترتیب، نخستین روزنامه از سری دوم خراسان، در اول تیرماه سال 1328، متولد شد. خراسانِ پس از تیرماه سال 1328 هم، روزنامه‌ای مردم‌گرا بود؛ در واقع بیش از آن‌که به دنبال خط و ربط سیاسی باشد، می‌خواست نظرات مردم را منعکس کند. این بخش از تاریخ روزنامه خراسان که تا کودتای 28 مرداد سال 1332 ادامه دارد، در بخش‌هایی از جلد نخست کتاب «خراسان‌نامه»، بررسی شده است. ضمایم پرمحتوا کتاب دارای سه ضمیمه بسیار خواندنی است. دو ضمیمه نخست، گزارش‌های مفصل خبرنگاران روزنامه از سفر به اقصی نقاط استان خراسان بزرگ است؛ سفرهایی که در تابستان 1328 و بهار 1329 انجام گرفت و در آن ها، شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهرهای مختلف خراسان، با دقتی فوق‌العاده، منعکس شده است. ضمیمه بعدی، گفت‌وگویی تاریخی با شهید نواب صفوی است که در بهار سال 1332، توسط خبرنگار خراسان، در مهدیه مرحوم عابدزاده صورت گرفته است. هر سه ضمیمه، اسنادی مهم در تاریخ معاصر خراسان محسوب میشود که برای نخستین بار در مجلد نخست «خراسان‌نامه» به طبع رسیده است. این کتاب به زودی روانه بازار نشر خواهد شد. خبر مرتبط فردا در همین صفحه منتظر انتشار صفحه نخست اولین شماره روزنامه خراسان باشید؛ روزنامه ای که در تاریخ 27 اسفند 1287 منتشر شد.
سایر اخبار این روزنامه
بخت آزمایی های تلویزیونی
لزوم نقد انقلاب در «عمار»
آغاز ساخت 2120 مسکن ارزان قیمت در حاشیه مشهد
فاصله ظاهری و واقعی بین مردم و مسئولان برداشته شود
شرط شرکت پدیده برای واگذاری تیم پدیده
خطاب ظریف به جوانان
ظریف گفته های «ظریف» در خراسان
نماز جمعه «ویترین» است!
انتقال کارمندان به تهران آزاد شد
کنگره جدید، دنیای جدید!
«خراسان»؛ قدیمی ترین روزنامه همچنان فعال ایران
چرا دخل و خرج ؟
جزئیات حذف 85 درصدی کنکور
