روزنامه ابتکار
1397/11/08
حدیث یارانه‌های کور!
احسان جعفری *- «از مجموع درآمد حاصل از هدفمندی یارانه‌ها، بیش از ۱۳۰ درصد در قالب یارانه نقدی و به همه افراد جامعه پرداخت شد که این نحوه پرداخت مشکلات زیادی را برای کشور به وجود آورده است. بر اساس قانون هدفمندی یارانه‌ها، مقرر شده بود که از محل منابع هدفمندی، ۵۰ درصد آن به تامین اجتماعی داده شود و از این ۵۰ درصد، بخشی به صورت نقدی به مردم پرداخت شود اما این بخش از قانون رعایت نشد. قرار بود ۲۰ درصد از منابع هدفمندی به بخش صنعت و کشاورزی داده شود اما آیا دولت‌ها حتی یک ریال هم به این بخش‌ها تخصیص دادند؟!» اینها سخنان نایب‌رئیس مجلس شورای اسلامی است. سخنانی که نشان می‌دهد در‌مجموع تا‌چه اندازه از قانون هدفمندی یارانه انحراف صورت گرفته است.در حال حاضر مطابق آخرین آمار‌های موجود، بیش از ۷۶ میلیون نفر در هر ماه یارانه نقدی دریافت می‌کنند. این تعداد بالغ بر ۹۵درصد جمعیت ایران را در‌بر می‌گیرد.
به گزارش ایسنا، در حالی تعداد یارانه‌بگیران و پرداخت غیرهدفمند یارانه نقدی بزرگ‌ترین معضل اجرای این قانون به شمار رفته و همواره موجب ایجاد کسری در عملکرد مالی آن میشود که طی هفت سالی که از کلید خوردن قانون هدفمندی یارانه‌ها گذشته، همواره بیش از ۷۵ میلیون نفر دریافتی دارند.
گفتنی است براساس تبصره 14 قانون بودجه سال 97، منابع هدفمندسازی یارانه‌ها در سال جاری ۹۸ هزار و ۸۳۴ میلیارد تومان بود. بر این اساس در لایحه بودجه سال آینده، منابع هدفمندسازی یارانه‌ها حدود ۴۳ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان افزایش یافت که افزایشی بالغ بر ۴۴ درصد را نشان می‌دهد.
طبق قانون بودجه ۱۳۹۷ دولت مکلف بود با حذف سه دهک بالای درآمدی، منابع ۳۰ هزار میلیارد تومانی پیش‌بینی‌شده برای توزیع نقدی را به باقی‌‌مانده یارانه‌بگیران در لیست سازمان هدفمندی یارانه‌ها پرداخت کند اما اجرای قانون هدفمندی در پنج ماه ابتدایی امسال نشانی از تحقق این قانون ندارد و همچنان انحراف در آن دیده میشود، همان‌طور که از ابتدای اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها از سال ۱۳۸۹ تا‌کنون نیز اینگونه بوده است. این در حالی است که طبق قانون بودجه امسال فقط ۳۰ هزار میلیارد تومان برای پرداخت نقدی در نظر گرفته شد که در این حالت در هر ماه دولت امکان پرداخت ۲۵۰۰ میلیارد تومان یارانه را دارد و با ثابت ماندن ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان برای هر نفر می‌توانست به حدود ۵۴ میلیون نفر یارانه نقدی پرداخت کند.
اما عملکرد قانون در این مدت نشان می‌دهد که در پنج ماه اول سال جاری حدود ۱۷ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان بابت یارانه‌های نقدی پرداخت شده است. محاسبات بیانگر آن است که دولت در هر ماه حدود ۳۵۶۰ میلیارد تومان برای یارانه نقدی پرداخت کرده است و این رقم نسبت به ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی که باید برای توزیع نقدی اختصاص پیدا کند، برای حدود ۷۸ میلیون و ۲۴۰ هزار نفر پرداخت شده است که در مقایسه با جمعیت حدود ۷۷ میلیون نفری که در سال گذشته اعلام شده بود یارانه دریافت می‌کنند، افزایش نشان می‌دهد. بخشی از این افزایش البته می‌تواند ناشی از اضافه شدن کودکان متولد شده در سال جاری باشد.
از سوی دیگر مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در گزارشی یادآور شده که دولت برای پنج ماه اول امسال گزارشی درمورد حذف سه دهک بالایی ارائه نکرده است، در عین حال که در مدت اخیر هم پاسخی در مورد نحوه حذف یارانه‌بگیران پر‌در‌آمد از سوی مسئولان مربوطه دریافت نشده است.
نگاهی به سمت‌وسوی آمار و ارقام یارانه‌ای زمانی ناگوار میشود که سازمان برنامه و بودجه طی یک گزارش تفصیلی نکته بسیار مهمی را استخراج کرده است، این گزارش در توضیح نسبت میان توزیع یارانه‌های آشکار و پنهان و سطح رفاه جامعه خاطر نشان می‌کند که: وجود فساد و رانت در تخصیص دستوری منابع نه‌تنها چهره نابرابری را تخفیف نداده بلکه عملا منجر به ارائه تصویری خشن‌تر از شکاف توزیع درآمد در جامعه شده است. برای اثبات این ادعا می‌توان از ۳ قرینه بهره گرفت. نخست آنکه با‌وجود تخصیص منابع هنگفت در بودجه‌های سنواتی برای تعدیل شکاف درآمدی و توزیع یارانه‌های آشکار و پنهان، نه‌تنها این هدف تامین نشده بلکه بر شدت آن نیز افزوده شده است چراکه مطابق دادههای رسمی در طول دهه ۹۰، ضریب جینی از سال ۹۲ روند افزایشی را پیش گرفته است. قرینه دوم این است که اعطای یارانه‌ها به نظر بیشتر از آنکه در حمایت از اقشار ضعیف باشد، به نفع اقشار برخوردار تمام شده است.
دادههای ارائه‌شده در گزارش سازمان برنامه و بودجه حکایت از این دارد که نسبت مخارج دهک دهم (ثروتمندترین) به دهک اول (فقیرترین)، در یک جاده افزایشی در طول سال‌های گذشته حرکت کرده و در سال ۹۶ به بیش از ۶/۱۳ برابر رسیده است. یعنی تخصیص یارانه‌های گوناگون، نه‌تنها قدرت خرید دهک پایین درآمدی را تقویت نکرده بلکه نسبت مخارج خانوارهای فقیر را در برابر خانوارهای غنی، کوچک‌تر نیز کرده است.
قرینه سوم ناکارآمدی سیاست‌های دستوری توزیع منابع، سیاست تخصیص دلار ۴۲۰۰ تومانی برای واردات کالاهای اساسی است. سیاستی که با هدف حمایت از دهک‌های پایین، بیش از ۵۸ هزار میلیارد تومان را به واردات کالاهای اساسی اختصاص می‌دهد که به سپری برای اقشار کم‌درآمد در برابر تورم تبدیل شود. اما در عمل به گفته رئیس‌جمهوری موجب سوءاستفاده‌های گوناگون واقع شده است در نتیجه این سیاست دستوری نیز توزیع رانت و تعمیق شکاف درآمدی را به‌بار آورده است. کارشناسان سازمان برنامه و بودجه می‌گویند: برای اصلاح این چرخه اقدامات متعددی باید صورت گیرد. حذف یارانه نقدی خانوارهای با درآمدهای بالا اولین گامی است که در سال ۹۸ باید برداشته شود. به هر حال از نظر این کارشناسان داده‌ها نشان می‌دهد که با همه تخصیص‌های کلانی که طی این سال‌ها با عنوان «یارانه» به جامعه تزریق شده است، در نهایت نتوانسته سطح رفاه جامعه را به ابتدای دهه ۹۰ برساند (شاخص رفاه اجتماعی به‌رغم ۴ سال افزایش متوالی، در سال ۹۶ بیش از ۱۳ درصد کمتر از سال ۹۰ گزارش شده است)؛ از این جهت می‌توان به یارانه‌های تخصیصی لقب «یارانه کور» را داد که در تشخیص گروه هدف عاجز مانده است.
نکته بسیار مهم اینکه نه‌تنها دولت نباید در دام‌های سیاسی عوامفریبانه که بعضا افزایش چندبرابری یارانه‌ها را ممکن و رافع درد‌های اقتصادی می‌داند بیفتد بلکه با توجیه افکار عمومی سیاست‌های درست و کارشناسانه را در پیش گیرد حتی اگر در ابتدا انتقادها را دامن بزند و به برخی نارضایتی‌ها بینجامد. دیر یا زود جراحی‌های اقتصادی باید انجام شوند تا جامعه ما در راه هموار توسعه اقتصادی قرار بگیرد. جراحی‌هایی که تاخیر در انجام آنها تنها به سنگینی اعمال محتوم خواهد رسید و عوارض‌شان را بیشتر خواهد کرد.
*کارشناس اقتصادی
سایر اخبار این روزنامه
خطای پزشکی، بداخلاقی، فرار مالیاتی و عدم نصب کارت‌خوان از‌جمله نقدهای جامعه به سپیدپوشان هستند
علیرضا صدقی
تدبیرِی برای تدبیرسازان
معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست از تلاش‌ها برای تشکیل ستاد ملی احیای تالاب‌ها خبر داد
روسیه و چین مانع صدور بیانیه آمریکا درباره بحران سیاسی ونزوئلا شدند
یارکشی مسکو و واشنگتن در آمریکای لاتین
سه خواننده سنتی از شرکت در جشنواره موسیقی فجر، انصراف دادند
شروع حاشیه، پیش از آغاز
«ابتکار» از تکثر عددی احزاب ایران در آستانه انتخابات‌ها گزارش می‌دهد
احزاب فصلی
«ابتکار» از تلاشهای مجلس برای شیشه‌ای شدن فضای حقوق و دستمزد مدیران ارشد گزارش می‌دهد
رهبر انقلاب در دیدار مسئولان دفتر تبلیغات اسلامی:
حوزه علمیه برای ابهام‌ها و مشکلات دینی راه‌حل داشته باشد
زینب تبریزی از کارگردان‌های حاضر در جشنواره فیلم فجر در گفت‌وگو با «ابتکار»:
مسئولان جشنواره از مستند می‌ترسند!
حدیث یارانه‌های کور!
پاسخ سازمان برنامه‌و‌بودجه در رابطه با انتشار مطلب «تخصیص بودجه؛ ابزار تنبیهی و تشویقی در دستان نوبخت» در روزنامه «ابتکار» به تاریخ 7/11/1397
