ارتباط بی‌اعتمادی با رشد شایعه

جامعه ایران همواره در طول تاریخ به‌خصوص درگذشته که هیچ گونه رسانه‌ای نیز نبوده، شایعه پراکنی و انتقال پیام از طریق دهان به دهان توانسته منشا به‌وجود آوردن برخی تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی در ایران شود. بنابراین جامعه ایرانی به این طریق روزگار سپری کرده است. در گذشته تاریخی این مرز و بوم شایعه پراکنی یکی از ابزارهای انتقال پیام در جامعه ایرانی بوده است. در حال حاضر نیز به دلیل آنکه اعتماد عمومی مردم تا حدودی دچار افت شده است که علت آن نیز به عوامل متعددی باز می گردد. فرانسیس فوکویاما از دو نوع اعتماد تحت عناوین افقی (مردم با مردم) و عمودی (مردم با مسئولان) نام می‌برد. بنابراین با توجه به آنکه تا حدودی به اعتماد عمودی (مردم با مسئولان) آسیب وارد شده است، به همین دلیل بازار شایعه پراکنی در شرایط کنونی داغ شده است. جامعه شناسان شایعه را همانند آب دریا می دانند. به عبارت دیگر انسان با نوشیدن هر چه بیشتر آب دریا تشنه‌تر خواهد شد. لذا جامعه به دو لایه ظاهری (بیرونی) و باطنی (داخلی) تقسیم بندی می شود. در ابتدا لایه‌های باطنی (داخلی) پس از آنکه با عوامل مختلف تحریک شد شایعه از شکل نهفته و باطنی، شکل عیان و ظاهری به خود می‌گیرد. فضای مجازی به دلیل استفاده نادرست، یکی از ابزارهایی است که در حال حاضر سبب داغ شدن شایعات در فضای کشور شده است. از نظر جامعه شناسی تاریخی به دلیل ویژگی‌های خاص جامعه ایرانی در گذشته، متاسفانه شایعه پراکنی زمینه بسیار مساعدی برای رشد و گسترش داشته و دارد. بازار شایعه تحریک کننده و در عین حال تخریب کننده است. شایعه به گونه‌ای است که واقعیات جامعه را وارونه جلوه داده و اصطلاحا یک کلاغ، چهل کلاغ می‌شود. جامعه شناسان بزرگ دنیا صراحتا مطرح می کنند که اعتماد عمومی بزرگترین سرمایه اجتماعی یک کشور است. با کاهش اعتماد عمومی و عمودی مردم، زمینه برای سوءاستفاده فراهم می شود. به گونه‌ای که رسانه‌های حریف و رقیب با سوءاستفاده از فضای موجود کشور در پی اهداف خودشان بوده و سعی می‌کنند نارضایتی مردم را در جهت اهدافشان و به اصطلاح با استفاده از فضای مجازی و جنگ روانی مدیریت کنند. همچنین رسانه‌های حریف و رقیب بیگانه با استفاده از سریال‌ها، برنامه‌های کودک، فیلم‌ها و همچنین فضای مجازی سعی در سوءاستفاده از فضای به‌وجود آمده در جهت اهداف شوم کشورهای استعمارگر و دشمنان مردم ایران دارند. رسانه‌های بیگانه از در و دیوار به‌صورت مرتب شایعه‌پراکنی و تبلیغات سوء می‌کنند. بنابراین ما نیز در داخل کشور باید بکوشیم اعتماد و آگاهی عمومی را که سرمایه اجتماعی کشورمان بوده ترمیم و بالا برده تا زمینه ایجاد و گسترش شایعات را از بین ببریم. مردم ما نیز باید بدانند هیچ رسانه بیگانه‌ای به دنبال تامین منافع مردم ایران نبوده و نیست. تمامی رسانه‌های بیگانه در جهت تامین منافع خودشان اقدام و عمل می کنند.
* استاد دانشگاه - جامعه شناس