روزنامه آرمان امروز
1398/02/16
بالاترین عبادات (۱)
مرحوم کلینی در کافی روایتی را با سند معتبر از حضرت رضا(ع) نقل می‌کند، در این حدیث، حضرت می‌فرمایند: «لَيْسَ الْعِبَادَةُ كَثْرَةَ الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ إِنَّمَا الْعِبَادَةُ التَّفَكُّرُ فِي أَمْرِ ا... عَزَّوَجَلَّ». (عبادت به نماز و روزه بسیار نیست، عبادت تنها و تنها به تفکر در امر خدای عزیز و بزرگ است). این مطلب در روایات دیگری هم مورد توجه ائمه اطهار بوده است. به عنوان مثال از امام صادق نقل است که: «كَانَ أَكْثَرُ عِبَادَةِ أَبِي ذَرٍّ رَحْمَةُ ا... عَلَيْهِ خَصْلَتَيْنِ اَلتَّفَكُّرَ وَ اَلاِعْتِبَارَ»، (بیشترین عبادت ابوذر فکر کردن و پند گرفتن بود) و همچنین از ایشان منقول است که «أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ إِدْمَانُ التَّفَكُّرِ فِي ا... وَ فِي قُدْرَتِهِ». در همین مضمون از امیرالمومنین نیز روایت شده است: «اَلتَّفَكُّرُ فِي مَلَكُوتِ اَلسَّمَوَاتِ وَ اَلْأَرْضِ عِبَادَةُ اَلْمُخْلَصِين». (عبادت انسان‌های مخلص، تفکر در ملکوت آسمان‌ها و زمین است) و همچنین: «التَّفَكُّرُ في آلاءِ ا... نِعمَ العِبادَةُ» (تفکر درباره نعمت‌های خدا، عبادت خوبی است) درباره این حدیث نکاتی را لازم است مورد توجه قرار دهیم؛
نکته اول: این روایت در برخی از کتاب‌های روایی به امام هادی(ع) نیز نسبت داده شده است، چنانکه در برخی دیگر به امام عسکری(ع) منسوب شده است ولی مطابق اکثر نقل‌های روایی، این روایت از کلمات حضرت رضا(ع) است. چنانکه علاوه بر کلینی در کافی، مرحوم مجلسی در بحار، فیض کاشانی در وافی و صاحب وسائل آن را به امام رضا نسبت داده‌اند.
نکته دوم: راوی این حدیث از امام رضا، شخصیت جلیل القدری به نام معمّر بن خلاّد بن ابی خلاّد بغدادی است که از اصحاب امام رضا(ع) بوده است، این بزرگوار در کتاب‌های رجالی شیعه توثیق شده و علاوه بر امام رضا(ع)، از امام کاظم(ع) نیز روایت کرده است و به این جهت از اصحاب هر دو امام همام برشمرده شده است. معمّر کتابی درباره «زهد» نوشته بود که توسط احمد بن محمد بن عیسی اشعری نقل شده و احتمالا این روایت نیز از محتویات همان کتاب است. اشعری نیز از بزرگان شیعه در قم بوده و از شأن و جایگاه بزرگی در میان شیعیان برخوردار است. با توجه به آنچه گفتیم روشن است که سند مرحوم کلینی در این روایت، بی‌اشکال است و روایت در اصطلاح اهل فن، صحیحه می‌باشد. ضمن اینکه لازم است توجه کنیم که این روایت اصطلاحا «عالی السند» هم هست، یعنی در سلسله اسناد آن راویان بسیاری وجود ندارند تا احتمال خطا در آن زیاد شود و لذا از این جهت نیز روایت از اشکال مبرّی است.
نکته سوم: «انّما» در ادبیات عرب، از کلماتی است که برای بیان حصر به کار گرفته میشود. معنای این سخن آن است که اگر می‌گویند «إِنَّمَا الْعِبَادَةُ التَّفَکُّرُ» باید از آن چنین فهمید که: «عبادت تنها و تنها تفکر است و چیزی غیر از تفکر عبادت نیست». طبیعی است که چنین مطلبی باعث سوالی میشود که آیا جز تفکر هیچ چیز دیگری عبادت نیست؟ مخصوصا با توجه به اینکه حضرت قبل از آن می‌فرمایند که عبادت به زیادی نماز و روزه نیست. مرحوم مجلسی در پاسخ به چنین سوالی است که معنای روایت را از ظاهر اولیه‌اش به معنای دیگری برمی‌گرداند. ایشان می‌نویسند: مراد از «لَیسَ الْعِبَادَةُ کَثْرَةَ الصَّلَاةِ» آن است که عبادت، منحصر در نماز و روزه نیست و مراد از «إِنَّمَا الْعِبَادَةُ التَّفَکُّرُ» آن است که «عبادت کامل جز با تفکر نیست». در اینجا لازم است اشاره کنیم که آنچه از روایات دیگر هم قابل استفاده است، آن است که تفکر، کامل کننده عبادت و یا کامل‌ترین عبادات است، به عنوان مثال از امیرالمومنین(ع) نقل است که: «لَا عِبَادَةَ كَالتَّفَكُّرِ فِي صَنْعَةِ ا... عَزَّوَجَلَّ»، (عبادتی همانند تفکر در صُنع خدا نیست) و یا از امام صادق(ع) روایت است که: «فْضَلُ الْعِبَادَةِ إِدْمَانُ التَّفَكُّرِ فِي ا... وَ فِي قُدْرَتِهِ.»، (بالاترین عبادت‌ها، اندیشیدن مداوم درباره خدا و قدرت اوست). پس می‌توان گفت تعبیر ابتدای روایت که می‌فرماید: «لَيْسَ الْعِبَادَةُ كَثْرَةَ الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ» با توجه به اینکه متضمن عبارت «کثرت» است، بدان معنی است که به واسطه نماز و روزه زیاد، «عبادت کامل» حاصل نمی‌شود. بلکه عبادت کامل در اثر تفکر حاصل میشود. البته ممکن است بتوان پاسخ دیگری هم به سوال مطرح شده داد که فردا درباره آن سخن می‌گوییم.
------------------------------------
1. كلينى، ابو جعفر، محمد بن يعقوب، الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص55. 2. بحار الانوار، ج71، ص323. 3. [از مادر ابوذر نقل شده است که وی تمام روز را از مردم کناره می‌گرفت و به اندیشیدن می‌پرداخت. تنبیه الخواطر، ج1، ص250. ] 4. كلينى، ابو جعفر، محمد بن يعقوب، الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص55. 5. غرر الحکم، 1794. 6. غرر الحکم، 1147. 7.
تحف العقول، 488. بحار الانوار، ج68، ص325. 8. ج68، ص322. 9. ج4، ص394. 10. ج15، ص196. 11. امالی طوسی، ص146. 12. كلينى، ابو جعفر، محمد بن يعقوب، الكافي (ط - الإسلامية)، ج2، ص55.
سایر اخبار این روزنامه
اين بار هجوم به خوراكي ها
ناكارآمدها راه‌حذف كارآمدها و حفظ قدرت را يادگرفته‌اند
سفره‌هاي زيرزميني دوره احمدي‌نژاد خالي شد
عامل فاصله اصلاح طلبان با دولت، دفتر روحانی بود
وكيل شدن فقط با ليسانس فاجعه بار است
هيچ يك از اعضاي شورا نامزد مجلس نمي شوند
مطبوعات در حال جان دادن هستند!
دل‌ها در انتظار ربناي شجريان
بالاترین عبادات (۱)
آمریکا درپی تحریک خروج ایران از برجام است
مطبوعات در حال جان دادن هستند!
تاب‌آوری اقتصادی نیاز امروز کشور
استیضاح فرهنگی وزیر ورزش
توقیف ۶ هزار گوشی تلفن همراه
