روزنامه ابتکار
1398/02/22
نقش تصاعدی قطر و عربستان در جهان عرب
افشار پارسافر- پس از تحولات جهان عرب موسوم به بهار عربی در کشورهای عربی و شمال آفریقا، پوستاندازی و دگردیسیای در نظامهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی این کشورها به وقوع پیوست و نقش کلیدی بعضی از این کشورها ازجمله قطر و عربستان در دید جهانیان بیش از پیش آشکار و روشن شد. در این میان، اتحادیه عرب بر گستره و دامنه تحرکات خود افزود و در مدتی کوتاه توانست بازیگری خویش را در کشورهای در حال تحول عرب ارتقا بخشد. اما این ارتقای نقش؛ فراگیر نبود بلکه جانبدارانه و بنا بر اولویتهای برخی اعضای پرنفوذ اتحادیه عرب صورت گرفت. در راس این نیروها، کشورهای شورای همکاری بهویژه قطر و عربستان سعودی قرار داشته و دارند و این نقشآفرینی در لیبی، سوریه، بحرین و اکنون در یمن توسط دولت کودککش ریاض و نسلکشی و آپارتاید انسانی و کشتار شیعیان آشکار شده است. البته سعودیها هنوز هم حرکت در سایه را به زیر نور بودن ترجیح میدهند و شایعات زیادی در مورد تامین مالی-تسلیحاتی معارضین بنیادگرا توسط آنها وجود دارد. ولی در مورد قطر که کشوری کوچک و با جمعیتی اندک است بههیچوجه در برابر موج خیزشهای مردمی خاورمیانه احساس تهدید وجود نداشت و در نتیجه برخلاف بسیاری کشورهای عربی، تحولات خاورمیانه نگرانی عمدهای در دوحه ایجاد نکرد. آنچه قطر را نسبت به سایر کشورهای عربی ایمنتر میکرد صرفاً جمعیت کم این کشور نبود؛ بلکه رضایت اقتصادی اکثریت قطریها از شرایط رفاهی خویش و امنیت مناسب کشورشان بود. در نتیجه، قطر در مقایسه با سایر کشورهای عربی از امتیاز نسبی قابل توجهی برای بهرهگیری از شرایط متحول خاورمیانه برخوردار بوده است. در حالی که سنگینوزنهای جهان عرب نظیر مصر، سوریه، عراق و حتی تا حدودی عربستان سعودی در سالهای گذشته مشغول مسائل عمدتاً داخلی خود بودند و قطر به عنوان آلترناتیو و برای پرکردن این گسل و شکاف رهبری وارد شد. افزون بر فقدان تهدید، قطر از ابزارهای فراوانی برای کنش فعال در خاورمیانه نوین برخوردار بوده و هست. ازجمله مهمترین ابزارهای قطر؛ شبکه خبری الجزیره است که در شکلدهی به نگرش جوانان انقلابی و نیز در جهتدهی به نگاه غرب به تحولات خاورمیانه و سیر آنها، اثرگذاری کمنظیری داشته است. این شبکه با حداقل زمان تامل بعد از قیام تونس، اخبار آن را تحت پوشش قرار داد و در دورههایی از قیامها و اعتراضات به منبع اصلی اخبار تحولات برای انقلابیون تونسی و بعد مصری تبدیل شد. در کنار تاثیر رسانهای الجزیره، قطر ذخایر گازی بسیار زیادی به نسبت جمعیت خود دارد و این موقعیت به دوحه امکان تبدیلشدن به یکی از قدرتهای مالی نوظهور در خاورمیانه را داده است. قطر با بهرهگیری از این قدرت مالی دست به تحرکاتی گسترده در کشورهای دستخوش تحول خاورمیانه زده است. اگرچه دوحه مستقیما در تونس و مصر مداخله نکرد؛ اما یکی از طرفهای تاثیرگذار در سرنگونی قذافی بود. گزارشهای زیادی نیز از کمکهای فراوان قطر به مخالفان نظام سوریه منتشر شده است. در جریان کودتای نظامی در مصر هم شبکه الجزیره خشم بسیاری از حامیان کودتا را برانگیخته بود و مشخصا تاثیرگذار بود. سومین نکته در تبیین بالاگرفتن نقش قطر در چارچوب اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس، بلندپروازی و خواست رهبری سیاسی این شیخنشین، عموما تا قبل از تغییر جدید در رهبری این کشور است. ریاست قطر بر اتحادیه عرب و نقش فعال آن در شورای همکاری خلیج فارس در کنار زیرکی شیخ حمد، قطر را به محوری در دیپلماسی خاورمیانه تبدیل کرده بود. پیش از تحولات مردمی خاورمیانه، قطر تحت حکمرانی حاکمان جوانش، نقش خود را در خاورمیانه فرامحوری تعریف و پیگیری میکرد و به همین دلیل توانست روابطی خوب با اکثر کشورهای منطقه برقرار کند و از تنشها دور شود. افزون بر این نباید نقش غرب، بهویژه ایالت متحده را در بالاگرفتن نقش قطر در قالب اتحادیه عرب فراتر از آن نادیده گرفت. واشنگتن در خدشهدار شدن رابطه ویژهاش با ریاض در نتیجه حادثه۱۱سپتامبر،که در انتقال پایگاه نظامیان آمریکایی از خاک عربستان به العدید قطر نمودار شد، قطر را به عنوان محور اصلی اتحاد و پیشبرد سیاستهای عربی خویش در خلیج فارس برگزید. این نقش در دوره نوین و در سایه خیزشهای عربی که اکثر کشورهای عربی، از جمله عربستان را با تهدید روبهرو کرد اما تاثیری بر قطر نداشت، از حوزه خلیج فارس نیز فراتر رفته است و از جمله در اتحادیه عرب دنبال میشود. البته این به معنای پشتکردن واشنگتن به ریاض نیست و در دوره ترامپ حیاطخلوت آمریکا در خاورمیانه و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و گاو مطمئن شیرده آنهاست که بر قتل جمال خاشقچی روزنامهنگار منتقد دولت ریاض با همین بهانه سرپوش گذاشتند. حمایت واشنگتن از نقش قطر در ریاست اتحادیه عرب و مجمع عمومی سازمان ملل در سالهای اوج خیزشهای عربی، نشاندهنده نگرش مثبت واشنگتن به رویکردهای نوین دوحه است.* دندانپزشک و روزنامهنگار
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» دلایل کاهش نرخ ارز را بررسی می‌کند
عقب‌گرد دلار
جهانبخش‌محب‌ینیا
جایگاه ایران کجاست؟
همزمان با پیشروی ارتش سوریه در جنوب ادلب، روسیه مانع از صدور بیانیه در شورای امنیت شد
در هفته‌ای که گذشت
شاخص بورس از نفس افتاد
ماده ۸ قانون هوای پاک با درخواست پلیس تعلیق و اصلاح میشود
قانون هوای پاک اسیر چالش‌های اقتصادی
«ابتکار» از حضور برخی چهره‌های سیاسی در جلسات گفت‌وگوی ملی رمزگشایی می‌کند
دیدارهای انتخاباتی یا گفت‌وگوی ملی
انتقادها از تبلیغات و برنامه‌های تبلیغی موسسات کنکور در صداوسیما به نتیجه می‌رسد؟
معاون سیاسی وزیر خارجه:
از صحبت‌هایم در مورد اتباع افغان، سوء‌برداشت شده است
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام:
اگر یکپارچه باشیم، دسیسه‌های دشمن بر ما اثر نخواهد کرد
عضو کمیسیون فرهنگی:
کمیسیون فرهنگی با جدیت برای تنظیم بازار کاغذ ورود پیدا می‌کند
نقش تصاعدی قطر و عربستان در جهان عرب
