روزنامه همدلی
1398/03/19
دین عمومی و اتوریته عامه
رضا بابایی- جز چند پیام کوتاه و کلی و چند برنامه عبادی ساده، دیگر اجزا و باورهای منسوب به دین، مخلوطی از تاریخ دین و تاملات بشری و فرهنگ زمانه و اجتهاد عالمان و ظنون است. دین در بهترین حالت، پدیده‌ای الهی - بشری یا به گمان من، بشری - الهی است. دین آسمانی، به این معنا که از صدر تا ذیل آن نسبتی روشن با آسمان و خدا داشته باشد، وجود خارجی ندارد. از همین‌رو است که عالمان عمیق و متقی، تسامح و تواضع بیشتری دارند و کمتر دیگران را به نادانی یا دشمنی متهم می‌کنند؛ چون می‌دانند که حقیقت چندان آشکار نیست که بتوان در هیچ مسئله‌ای به جزم و یقین رسید و مخالف را به نادانی و کوری یا سرسپردگی به بیگانگان متهم کرد.«اما» گرایش مردم عادی و عامی همواره به سوی کسانی است که با جزم و قطع بیشتری سخن می‌گویند و تصویری روشن‌تر ارائه می‌دهند و بر آن پافشاری می‌کنند. این میل و گرایش، دلایل جامعه‌شناختی و فرهنگی دارد و البته در منابع دینی نیز می‌توان گزاره‌هایی در تایید آن یافت؛ اگرچه با روح دینداری و بدیهیات دینی و «شریعت سهله و سمحه» نمی‌سازد.
از پیامبر اسلام(ص) چندین روایت نقل شده است که فرموده‌اند در دین «تعمق» نکنید: «ایاکم والتعمّق فی الدّین فان الله تعالی قد جعله سهلاً؛ از سخت‌گیری در دین بپرهیزید که خدا دین را بر شما آسان کرده است.» (کنز العمال، ج۳، ص۳۵). به عبارت دیگر، باریک‌بینی و نازک‌اندیشی و خیال‌پردازی و تعمیم در دین ممنوع است. اما در نظر دینداران عامی، عالمان سخت‌گیرتر، مقدس‌تر و پرهیزگارترند و عالمانی که تساهل و تسامح بیشتری دارند و کمتر احتیاط می‌کنند، سزاوار تقلید و تقدیس نیستند.
از همین‌رو است که اقتدار اجتماعی و منابع مالی جامعه دینی، بیشتر به سوی عالمان سخت‌گیرتر می‌رود و آنان جایگاهی بلندتر می‌یابند و دست بالا را دارند. در مقابل، عالمان آسان‌گیر و اهل مدارا به حاشیه می‌روند و از قداست کمتری برخوردارند و گاه به بی‌مبالاتی و اباحی‌گری در دین متهم می‌شوند.
قدرت و ثروت در نزد عامه مردم است و استقبال آنان از فهم و قرائتی خاص از دین، تعیین‌کننده است. اگر مرجع تقلیدی در قم مانند آیت‌الله صانعی، به‌رغم آسان‌گیری در فتوا، مقلدان کمتری دارد، از همین‌رو است.
اگر نام عالمانی همچون سیدمحمدجواد غروی اصفهانی و آقارحیم ارباب و استادش سیدمحمدباقر درچه‌ای اصفهانی و شیخ‌هادی نجم‌آبادی و سیدمرتضی جزائری که اعتقادی به حجاب مشهور نداشت و هیچ‌یک از آثار قلمی او اجازه نشر نیافته‌اند، کمتر بر سر زبان‌هاست، از همین‌رو است.
اگر دقت‌های ریاضی‌وار و عجیب و غریب و احتیاط‌های گیج‌کننده شیخ‌مرتضی انصاری الگوی اجتهاد شیعی شد و اکنون کتاب‌های او درسنامه‌های حوزوی است، از همین‌رو است. بسیار بسیار مهم است که بدانیم آنچه روایتی را از دین بر روایت‌های دیگر غالب می‌کند، کم‌وکیف استقبال مردم عامی است، نه منطق درونی آن. هر روایت و فهمی از دین که زمینه اجتماعی بیشتری دارد، صدرنشین میشود و عالمانی که به هر دلیلی به آن روایت وفادارترند، اقبال بیشتری می‌بینند.
در عهد قاجار، مردم روستایی که همه آنان مقلد مرجع تقلیدی در نجف بودند، شخصی را به نجف فرستادند تا آقا را زیارت کند و وجوهات سالانه آنان را به ایشان تحویل دهد. نماینده روستا در یکی از روزهای ماه رمضان، هنگام اذان ظهر، آقا را در بیت او ملاقات می‌کند؛ اما در کمال تعجب می‌بیند که آقا سیگار می‌کشد و به جای اقامه نماز در اول وقت، با شاگردان و مراجعان به گفت‌وگو نشسته است.
مرد روستایی بدون هیچ گفت‌وگویی به روستا برمی‌گردد و به هم‌ولایتی‌های خود می‌گوید: «وای بر ما، تا امروز از کسی تقلید می‌کردیم که نه نماز می‌خواند و نه روزه می‌گیرد. من دیگر از او تقلید نمی‌کنم. مردم نیز یک‌صدا مرجع پیشین خود را لعن کردند.» در نظر مردم آن روستا، خواندن نماز در اول وقت واجب بود و دود سیگار، مفطر روزه.
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
«همدلی» از فقدان اندیشه سیاسی در ایران و معایب آن گزارش میدهد ضرورت اصلاحات در اصلاح‌طلبان
«همدلی» در گفت‌وگو با نایب رئیس اتاق ایران و چین، حاشیه‌های سیاست ارزی یکسال گذشته در اقتصاد را ارزیابی کرد
بازخوانی روایت داریوش شایگان از شاعرانگی ایرانیان
استاد دانشگاه آالابامای جنوبی: ترامپ ثابت کند سیاستش مقابل ایران یک بام و دوهوا نیست
علیرضا شریفی یزدی درگفت‌وگو با «همدلی» : نه تنها عذرخواهی نمی‌کنیم، قیافه اپوزیسیون هم به خود می‌گیریم
تقی آزاد ارمکی در گفت وگو با همدلی مطرح کرد: بروز و ظهور جریان سوم در انتخابات
علی بیگدلی در گفت و گو با همدلی: شینزو آبه نباید دست خالی تهران را ترک کند
چرا ژاپن میانجی گری می کند؟
چه کسی جانشین بطحایی می شود ؟
دین عمومی و اتوریته عامه
