روزنامه ابتکار
1398/03/22
تاریخ در ترکیه: به مثابه دانش یا رهیافت توسعه
رسول عربخانی *- چرا در ترکیه دو دهه اخیر، تاریخ هم به عنوان یک دانش و رشته علمی اهمیت روزافزون یافته و هم به مثابه یک رهیافت در عرصه سیاست و جامعه جایگاهی شایسته نصیب خود کرده است. قفسههای کتابفروشیها پُر هستند از پژوهشهای تاریخی مربوط به حوزه عثمانی. هر روز مجموعه اسناد تازهای درباره ابعاد حیات سیاسی اجتماعی این دوره منتشر و در اختیار علاقهمندان قرار میگیرد. دانش تاریخ در دانشگاههای ترکیه به دلیلی کمی و کیفی وضعیت نسبتا مطلوبی پیدا کردهاند. با توسعه دانشگاه‌ها و ایجاد رشتههای تاریخ در غالب این دانشگاه‌ها به همراه عوامل دیگر از جمله در دسترس قرار گرفتن بیش از پیش اسناد آرشیوی از طریق مکانیزه کردن سیستم خدماترسانی آنها، حمایتهای دولت حاکم و نیز افزایش رغبت جامعه ترکیه به بازخوانی تاریخ گذشته، پژوهشهای تاریخی دستکم به لحاظ تعداد رشد قابل توجهی پیدا کردهاند. نقش سیاستهای فرهنگی دولت عدالت و توسعه و نیز رشد اقتصادی ترکیه را در افزایش محبوبیت تاریخ نمیتوان نادیده گرفت. مضاف بر اینکه از زمان تاسیس جمهوری ترکیه همواره عنایت ویژهای به عناصر هویتی و ملی وجود داشته و در راستای تقویت پژوهشهای مربوط به تاریخ و فرهنگ و زبان این کشور تلاشهای مهمی از طریق ایجاد نهادهای مستقل چون «بنیاد عالی زبان فرهنگ و تاریخ آتاتورک» و «انجمن تاریخ ترک» صورت گرفته است. رویکرد جدیدی که به موازات هم در حوزه سیاست و فرهنگ از زمان روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه آغاز شد و تمرکز آن بر احیای ارزشهای عثمانی بود منجر به یک سرمایهگذاری در حوزه تحقیقات تاریخی مربوط به عثمانی شده است. در این دوره شاهد یک تغییر جهت از تحقیقات تاریخی باستان و پیشاعثمانی به دوره عثمانی هستیم. اداره آرشیوهای عثمانی تحت حمایتهای مستقیم نهاد ریاست جمهوری بیش از پیش به روی محققان گشوده شده و سمینارها و همایشهای متعدد با هدف بازشناسی و بازخوانی میراث اسلامی و عثمانی ترکیه برپا شده است. جالب اینکه بدانیم توجه به تحقیقات تاریخ ایران نیز علاوه بر پژوهشهای مربوط به ادوار پیشاعثمانی مانند سلجوقی که از یک لحاظ تاریخ مشترک محسوب میشود و از سالهای دور هم مورد علاقه محققان ترک بوده، به تاریخ ایرانِ همعصر با عثمانی و بازشناسی ساختارهای فرهنگی مذهبی جامعه ایرانی معطوف شده است. گرایش به فرهنگ و تمدن عثمانی تنها به کتابهای تاریخی محدود نمانده و دیگر حوزههای فرهنگی از رسانههای اجتماعی و مطالب نشریات و روزنامه‌ها گرفته تا فیلمهای سینمایی و سریالهای تلویزیونی را نیز دربرگرفته است. پرخرجترین سریال تاریخ تلویزیون ترکیه با هزینه بیش از 130 میلیون لیره معادل ٧٠٠ میلیون دلار و همکاری 50 هزار عوامل اجرایی، به روایت تاریخ عثمانی تعلق دارد. این سریال که در بسیاری از کشورهای واقع در جغرافیای عثمانی پخش شد تلاش داشت چهرهای کاریزماتیک از سلیمان پادشاه عثمانی ترسیم کند و خاطره دوران طلایی و اقتدار امپراطوری را در ذهن جامعه تداعی کند. به نظر میرسد دولت عدالت و توسعه رجوع به تاریخ و فرهنگ عثمانی را به عنوان مبنای حرکت به سوی توسعه پذیرفته است. به تعبیر دیگر، ایجاد و تقویت آگاهی تاریخی و نوسازی هویتی جامعه بر اساس مدل عثمانی اساس پیشرفت ترکیه قلمداد میشود. سیاستهایی که طی دو دهه اخیر از سوی دولت در حوزه فرهنگ عمومی برنامهریزی و اجرا شدهاند از قبیل آموزش خط و زبان عربی و عثمانی در کنار زبانهای غربی در مدارس و دانشگاه‌ها، تغییر محتوای کتابهای درسی از جمله کتابهای تاریخ و ادبیات، نامگذاری بناها و سازههای بزرگ به نام مشاهیر عثمانی، اعطای بورسیههای تحصیلی به کشورهای واقع در جغرافیای عثمانی، تقویت نهاد سنتی وقف و بهویژه سوق دادن این نهاد به حمایت از آموزش، اهتمام در معرفی و رواج فرهنگ و هنر و معماری عثمانی، تاکید بر رفتارهای دینی مانند لغو حجاب اجباری و ساخت مساجد، همه نشانگر این است که حزب حاکم، بازگشت به سنت را پیشزمینهای فرهنگی برای پیشبرد گفتمان سیاسی اقتصادی خود که از آن با عنوان «نوعثمانیگری» یاد میشود انتخاب کرده است. جغرافیای سیاسی فرهنگی پهناور عثمانی این امکان را برای رهبران این کشور فراهم می‌کند تا بتوانند آن را به عنوان تابلویی برای حرکت در مسیر اهداف استراتژیک و بلندمدت مدنظر قرار دهند. آنها راهبرد نوعثمانیگری را برای حفظ نفوذ سیاسی و تقویت قدرت اقتصادی در منطقه و جهان ضروری تلقی میکنند. اینکه رجوع به تاریخ و جغرافیای گذشته، میتواند راه ترکیه را در مسیر پرپیچوخم توسعه هموار کند و یا اینکه برعکس، خود به مانعی در این راستا تبدیل شود، باید منتظر ماند و قضاوت را به آینده سپرد. مهم دانستن این نکته است که امروز در این کشور تاریخ عنصر مهمی در تلقی از پیشرفت محسوب میشود و گذشته موقعیت خود را به سان پلی برای رسیدن به آینده همچنان حفظ کرده است. حضور فعالانه سیاسی نظامی در حوزه جغرافیای عثمانی، سرمایهگذاریهای تجاری اقتصادی در خاورمیانه و شمال آفریقا، گسترش روابط با همسایگان، افزایش آمار گردشگران عرب و بالابردن درآمدهای صنعت توریسم، هجوم پناهندگان از عراق و سوریه به این کشور، چالش با ناتو و ناامیدی از الحاق به اتحادیه اروپا همه بخشی از پیامدهای مثبت و منفی انتخاب رهیافت مذکور بوده است.*استاد تاریخ
سایر اخبار این روزنامه
بازگشت نزار زاکا به لبنان با وساطت سیدحسن نصرالله انجام شد
آزادی زاکا برمحور حسن‌نیت و نزدیکی ملت‌ها
ژوبین صفاری
عواقب یک انحصارطلبی خطرناک
آیا عملکرد جریان‌های سیاسی باعث رشد دوباره عوام‌گرایی میشود؟
خطر پوپولیسم بیخ گوش انتخابات
پس از وزیر خارجه آلمان، نخست وزیر ژاپن امروز به تهران می‌آید
مسابقه میانجی‌گری غرب و شرق
«ابتکار» از تلاش برای بازگرداندن اعتماد عمومی به مسئولان و شفاف‌سازی از اموال‌شان گزارش می‌دهد
نگرانی‌ها از کاهش تراز آبی دریاچه ارومیه پس از تولد دوباره آن به واسطه سیلاب‌ها شدت گرفته است
برخی از گالری‌‌های هنری هفته آتی تهران مرور شد
هفته گرم هنرهای تجسمی
«ابتکار» از بازار فروش موی سر در ایران گزارش می‌دهد
دو تار مو دارم، می‌خری؟
برخی در اروپا علاقه‌مند به نقض برجام از سوی ایران هستند
«ابتکار» دغدغه اتحادیه قهوه‌خانه‌داران و سفره‌خانه‌داران سنتی را بررسی می‌کند
چوب قوانین لای چرخ قهوه‌خانه‌ها، اقدامات رئیس اتحادیه در رفع موانع
شینزو آبه؛ مفسر تفاهم
تاریخ در ترکیه: به مثابه دانش یا رهیافت توسعه
