آخرين تلاش‌ها؛اين بار فرمول فرانسوی-ژاپنی

آرمان ملي - محمدحسين لطف‌الهي: ديرزماني از بازگشت رئيس‌جمهور از سفر نيويورک و موج نااميدي‌ها از کمرنگ‌تر شدن احتمال رفع تحريم‌ها نگذشته اما استقامت و ديپلماسي فعال ايران سبب شده تا کشورهايي که برجام را توافقي لازم براي صلح جهاني مي‌دانند، تلاش کنند تا به هر نحو ممکن اين توافق بين‌المللي را زنده نگه دارند. پيشتر ژاپن و فرانسه هر يک به تنهايي کوشيده بودند تا با ارائه بسته‌اي پيشنهادي به جمهوري اسلامي، مسئولان ايراني را قانع کنند تا از ادامه روند کاهش تعهدات دست بردارند و به آنچه در برجام متعهد شده‌اند بازگردند اما ناکامي اين کشورها در اجرايي کردن طرح‌هاي پيشنهادي‌شان، تهران را وادار به برداشتن سه گام در راستاي کاهش تعهدات برجامي کرد. شواهد موجود نشان مي‌دهد توکيو و پاريس به رغم ناکامي در اقناع ايران، هنوز از تلاش دست برنداشته‌اند و اين بار تصميم دارند با ارائه طرحي مشترک از جمهوري اسلامي بخواهند تا در ازاي منافع اقتصادي به تعهدات برجامي خود بازگردد. روز يکشنبه شبکه خبري اردوپوينت پاکستان از ارائه طرحي خبر داد که بر اساس آن فرانسه و ژاپن متعهد مي‌شوند مبلغ 4/18 ميليارد دلار به ايران براي جبران آسيب ناشي از تحريم پردازند. اين کشورها در مقابل از ايران مي‌خواهند تا از گام‎هاي کاهش تعهدات خود عقب بنشيند و به قول آن‌ها به برجام بازگردد؛ طرحي که اجرايي بودن آن با توجه به سوابق طرح‌هاي قبلي و دلايلي که باعث شکست آن طرح‌ها شد، هنوز در هاله‌اي ابهام قرار دارد.
چرايي ناکامي طرح‌هاي قبلي
دليل ناکامي طرح‌هايي را که در گذشته از سوي ژاپن و فرانسه ارائه شد، مي‌توان در موضوع «مخالفت آمريکا» خلاصه کرد. ايالات متحده از ابتداي خروج از برجام در ارديبهشت 1397، تصميم گرفت تا با اتخاذ راهبرد «فشار حداکثري» عليه جمهوري اسلامي ايران، تهران را به پذيرش محدوديت‌هاي بيشتر در پرونده هسته‌اي، عقب نشيني در مسأله موشک‌هاي بالستيک و پايان همکاري‌هاي منطقه‌اي با محور مقاومت وادارد. در همين راستا کاخ سفيد تلاش کرد تا اعمال تحريم‌هاي جديد از جمله تحريم‌هاي بي‌سابقه در حوزه نفتي و بانکي، راه ورود ارز به ايران را ببندد و از اين طريق گلوي اقتصاد ايران را بفشارد. هدف آمريکا از اين اقدام سخت‌تر و پرهزينه‌تر کردن مقاومت براي ايران بود و البته اين کشور توانست با مانع تراشي براي صادرات نفت ايران و به تبع آن کاهش جدي فروش نفت، شرايط اقتصادي کشور را در مرز بحران قرار دهد. تلاش اروپا براي دور زدن اين تحريم‌ها از طريق اينستکس تا امروز به جايي نرسيده و حميد بعيدي نژاد سفير ايران در انگليس مي‌گويد: «تهران ديگر اميدي هم به اينستکس ندارد». از سوي ديگر اما دو کشور ژاپن و فرانسه که از حاميان جدي برجام محسوب مي‌شوند، ترجيح دادند با ارائه طرح‌هايي از فروپاشي اين توافق جلوگيري کنند. طرح فرانسه که شباهت زيادي به طرح فعلي داشت و بر اساس آن با پرداخت 15 ميليارد دلار به ايران و تضمين فروش نفت، از جمهوري اسلامي مي‌خواست که به برجام متعهد بماند، با واکنش مثبت تهران همراه شد. ظريف در فاصله دو روز دو بار به فرانسه سفر کرد و طي مذاکراتي فشرده با پاريس توافقاتي نيز حاصل شد. با اين وجود وزارت خزانه‌داري آمريکا با اعطاي خط اعتباري 15ميليارد دلاري به ايران مخالفت کرد. حال اما طرح دوباره اعطاي خط اعتباري که اين بار 4/18 ميليارد دلاري است يا به معني جلب موافقت آمريکا از سوي توکيو و پاريس است يا اين که اين طرح را نيز همچون دو طرح قبلي بايد شکست دانست.
هراس اروپا از گام چهارم


يکي از دلايلي که اروپا تلاش مي‌کند برجام را حفظ کند، هراس سران قاره سبز از گام چهارم کاهش تعهدات ايران است. اروپايي‌ها هشدار داده‌اند که اگر جمهوري اسلامي گام چهارم را بردارد آن‌ها از توافق هسته‌اي 2015 خارج خواهند شد و مسئوليت اين خروج را بر عهده ايران مي‌دانند. ايران نيز اعلام کرده اروپا در عمل به تعهدات خود برجام ناتوان بوده و تا زماني که اقدامي عملي از سوي کشورهاي عضو برجام صورت نگيرد، بر اساس بند 36 توافق هسته‌اي ايران به کاهش تعهدات خود ادامه خواهد داد؛ اقدامي که خطر فعالسازي مکانيسم ماشه از سوي کشورهاي اروپايي عضو برجام را در پي دارد. رئيس دفتر رئيس‌جمهوري ايران گفت: «گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌اي ايران با بررسي ابعاد مختلف اجراي اين طرح از سوي کميته مربوط در دست بررسي است.» محمود واعظي عصر پنجشنبه 25 مهر در گفت‌وگو با خبرنگاران در حاشيه نشستي در سمنان افزود: «اکنون کميته‌اي در کشور در حال بررسي اقدام‌هاي طرف مقابل با اجراي گام سوم کاهش تعهدات هسته‌اي است و اگر خواسته‌هاي ايران از طرف‌هاي مقابل محقق نشود، گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌اي انجام مي‌شود.» حسن روحاني، رئيس‌جمهوري ايران نيز پيشتر از احتمال کاهش بيشتر تعهدات برجامي جمهوري اسلامي خبر داده بود. آقاي روحاني گفته بود: «متاسفانه 3 کشور اروپايي پاي تعهد خودشان نايستادند و از ارديبهشت سال 98، کاهش تعهدات را آغاز کرديم و در اين مسير گام سوم را نيز که تحول بسيار بزرگي بود برداشته‌ايم ولي اگر آنها به تعهدات‌شان در اين فرصت برگردند، مي‌توانيم به تعهدات کامل‌ برگرديم و اگر آنها همين مسير را ادامه دهند گام‌هاي بعدي را در اين زمينه برخواهيم داشت.» سه روز پس از اظهارات روحاني، رئيس دفتر او تأکيد کرد: «از کشورهاي طرف مقابل به خصوص اروپايي‌ها انتظار مي‌رود که نسبت به اجراي تعهدات خود در ارتباط با برجام اقدام کنند.»