روزنامه همدلی
1398/10/02
اهواز و مشکلات بی‌پایان
مهدی قمشی- هنوز کمر خم شده مردم خوزستان از زیر بار سنگین سیلاب فروردین 98 راست نشده بود که بارش 25آذر ماه ضربه کاری دیگری بر مردم و مسئولان وارد کرد. نگارنده سعی دارد در این یادداشت به مشکل اخیر شهر اهواز که در یک بارندگی سه ساعته رخ داد بپردازد.همه می‌دانیم که وجود سیستم فاضلاب و دفع آب‌های سطحی از زیرساخت‌های اولیه هر شهر و روستا محسوب میشود. وجود مشکل در سیستم فاضلاب‌ها علاوه بر به مخاطره انداختن بهداشت و سلامت مردم، هزینه‌کردهای شهری در امور مختلف و همچنین کارهای زیباسازی را بیهوده و عبث خواهد کرد. سالیان سال است که سیستم فاضلاب و دفع رواناب سطحی در شهر اهواز به صورت معضلی نمایان شده است.
ماندن آب در خیابان‌های شهر بعد از هر بارندگی مختصر و گرفتگی سیستم فاضلاب و بالا آمدن آن در بیشتر نقاط شهر مدت‌هاست به امری عادی در اهواز بدل شده است. مردم شهر نیز از حل این معضل توسط دولت‌ها ناامید شده‌اند و مسئولان ذیربط نیز به جز حق فاضلاب که در قبوض آب هر ماه از مردم طلب می‌کنند کار اساسی دیگری برای حل مشکل فاضلاب انجام نمی‌دهند و فقط یاد گرفته‌اند که آن را به یکدیگر خوب پاس بدهند؛ آبفا به شهرداری و شهرداری به آبفا.
مشکل این است که معمولاً در همه شهرها سیستم فاضلاب خانگی و شبکه هدایت و دفع آب‌های سطحی از هم مجزاست و از نظر فانونی نیز اولی به عهده شرکت‌های آبفا و دومی به عهده شهرداری‌هاست. امّا در شهر اهواز این دو سیستم مدت‌هاست یکی شده و از هم جدا نیستند (بجز معدود شهرک‌های مربوط به نفت که این سیستم‌ها از هم جداست).
البته در زمان‌های دور بیشتر این شبکه‌ها توسط شرکت‌های توسعه شهرک‌ها ساخته شده بودند، ولی اکنون به آبفا واگذار شده و عملاً برای دفع فاضلاب خانگی به‌کار گرفته شده‌اند. عمر سیستم فاضلاب موجود نیز بیش از 45 سال است، لذا این سیستم عملاً عمر مفید خود را کرده است.
علاوه بر این، سیستم فاضلاب معیوب فعلی که زمانی برای جمع‌آوری فاضلاب خانگی منازل ویلایی یک خیابان طراحی شده بودند، اکنون با تبدیل منازل ویلایی به مجتمع‌های مسکونی باید حداقل نزدیک به ده برابر زمان طراحی، فاضلاب را منتقل کنند. بنابراین در همین حد هم سیستم‌های موجود برای انتقال فاضلاب خانگی دچار مشکل هستند و لذا اضافه شدن رواناب ناشی از بارندگی‌ها به این شبکه‌ها از توان آنها خارج است، در نتیجه با کمترین بارندگی این شبکه‌ها دچار پس‌زدگی آب به خیابان‌ها و معابر میشود و مخلوطی از آب باران و فاضلاب خانگی سطح خیابان‌ها را می‌پوشاند.
یکی بودن این سیستم‌ها (سیستم هدایت آب‌های سطحی و سیستم دفع فاضلاب) برای مردم شهر اهواز به مثل «آشپز که دوتا شد» تبدیل شده است. در موقع بحران هر کدام از متولیان بنا به دلایل تاریخی یا قانونی یا بودجه‌ای سعی در شانه خالی کردن از مسئولیت بحران دارند.
بررسی بارش روز دوشنبه 25 آذر ماه می‌تواند به ما کمک کند که فارغ از اختلاف در مالکیت سیستم موجود آیا سیستم موجود برای دفع رواناب ناشی از بارش‌ها مناسب است یا خیر. مقدار کل بارش روز 25 آذر در اهواز 74 میلی‌متر و حداکثر شدت آن حدود 60 میلی‌متر در ساعت بوده است. این مقدار بارش از نظر مقدار روزانه بارشی معمول به‌حساب می‌آید امّا از نظر شدت (مقدار حداکثر بارش در یک ساعت) از نظر تاریخی جزء بارش‌های نادر محسوب میشود (هر چند در سال 1383 حداکثر شدتی به اندازه 90 میلی‌متر در ساعت نیز به ثبت رسیده است). اگر این بارش (74 میلی‌متر در روز) را بخواهیم به عنوان بارش طرح نیز به‌حساب آوریم (که میشود 3 میلی‌متر در ساعت و عددی منطقی نیز است) در این صورت با توجه به سطح شهر اهواز (تقریبا 200 کیلومتر مربع) برای تخلیه حجم آب ناشی از آن حدوداً 600000متر مکعب در ساعت آب باید از سطح شهر تخلیه شود.
چنانچه این مقدار آب بخواهد از طریق 40 خط لوله از قسمت‌های شرقی و غربی اهواز تخلیه شود، در این صورت قطر تقریبی لوله‌ها به بیش از 2متر خواهد رسید. در حالی که هم اکنون لوله‌های اصلی فاضلاب که باید هر دو پساب را دفع کنند قطر بسیار بسیار کمتری دارند (زیر نیم‌متر). بنابراین شبکه فعلی حتی برای دفع فاضلاب خانگی نیز کفاف نمی‌دهد چه رسد به اینکه بخواهد آب‌های سطحی را نیز هدایت کند. علاوه بر این باید توجه داشت که رواناب ناشی از بارندگی‌ها می‌تواند مستقیماً به رودخانه تخلیه شوند در حالی که فاضلآب‌های خانگی باید به تصفیه‌خانه‌های فاضلاب (که متاسفانه تا این لحظه هیچ یک از تصفیه‌خانه‌های پیش‌بینی شده برای اهواز وارد مدار نشده‌اند) وارد و بعد از تصفیه به شکل صحیح دفع یا استفاده شوند.
با این اوصاف چنانچه اراده‌ای برای حل مشکل وجود داشته باشد، از نظر علمی باید بر مبنای تفکیک سیستم دفع آب‌های سطحی از فاضلاب خانگی استوار باشد. ایجاد چنین سیستمی در شهر اهواز از عهده دستگاه متولی امر (که شهرداری باشد) خارج است و تنها به توجه ویژه دولت نیاز دارد.
این نیاز اکنون به یک مطالبه جدی شهروندان اهوازی از مسئولان بدل شده و ضرورت توجه به آن بسیار حیاتی و حتی امنیتی شده است. ناگفته نماند که سال‌هاست این مشکل از طرف مسئولان استانی به دولت منتقل شده ولی عملاً اثری از اجرایی شدن آن ملاحظه نشده است. پول‌هایی که تاکنون می‌توانست برای حل مشکل دفع آب‌های سطحی به‌کار آیند، عبارتند از 1- در سال 1384 بانک جهانی وامی به میزان 149 میلیون دلار برای اصلاح شبکه فاضلاب اهواز پرداخت کرده است. 2- در سال 1394 در شورای عالی آب کشور با حضور دکتر جهانگیری معاون رئیس جمهور با اعتباری برابر هشت هزار میلیارد تومان (که پیشنهاد استاندار وقت استان بود) برای مدیریت پساب‌ها و فاضلاب در استان خوزستان مصوب شد و قول تخصیص این مبلغ چهار ساله داده شد.
3- مجدداً در سال 1396 هیات دولت بر اختصاص اعتبار نُه هزار میلیارد تومانی بدین منظور موافقت کرد که ظاهراً در سال 1396 یک سوم آن پرداخت شده (و به گفته مسئولان، بیشتر این مبلغ در شهر آبادان هزینه شده است) ولی در سال‌های بعد خبری از اختصاص مابقی اعتبار نیست. روی هم رفته ورود این پول‌ها می‌توانست مشکل فاصلاب و دفع آب‌های سطحی اهواز و حتی سایر شهرهایی استان را مرتفع کند، امّا به واقع اکنون اهواز نه سیستم دفع آب‌های سطحی را دارد و نه سیستم قابل اطمینانی برای دفع فاضلاب خانگی. به هر صورت اکنون وقت پاسخ‌گویی است که این اعتبارات چه شده‌اند؟ اگر آمده‌اند چگونه هزینه شده؟ و امّا اگر نیامده‌اند باید پرسید چرا نیامده‌اند؟ مشخص است که اگر این پول‌ها وصول شده‌اند در خوشبینانه‌ترین حالت باید گفت که به‌خوبی به‌کار گرفته نشده‌اند و شاید بیشتر صرف اصطلاحاً وصله پینه شده و با آنها کار اصولی انجام نگرفته است.
باید توجه داشت که با توجه به گسترش و توسعه شهر اهواز حل معضل به‌صورت یکجا به راحتی میسر نیست و ضرورت دارد برای مناطق مختلف شهری اهواز راه‌حل‌های مجزا مطالعه و به اجرا درآید. به عبارتی یک راه حل واحد برای مناطق مختلف کلانشهر کارساز نیست، و در این زمینه حتماً باید از پتانسیل علمی و مهندسی کشور نهایت استفاده را کرد.
نکته نهایی اینکه مردم صبور استان نشان داده‌اند که ناملایمات و بحران‌ها را به‌خوبی شناخته و با آنها مدارا کرده و می‌کنند و مانند دوران دفاع مقدس، در زمان بحران نیز شرایط کشور را درک می‌کنند و در کنار مسئولان وظایف خود را انجام داده و می‌دهند، امّا شرایط فعلی فاضلاب اهواز نه جزیی از بحران‌های غیرقابل پیش‌بینی است و نه قابل توجیه و تنها می‌تواند ثمره سوءمدیریت یا کم توجهی باشد و نام دیگری نمی‌توان بر آن نهاد.
از این‌رو به مردمی که در قطب نفتی کشور زندگی می‌کنند و زمانی دور محل زندگی‌شان در مقایسه با سایر نقاط کشور از سطح توسعه بالایی برخوردار بوده باید حق داد که تحمل ادامه این وضعیت را نداشته باشند و انتظار کار اساسی برای رفع آن و به صورت ویژه را از مسئولان طلب داشته باشند.
با توجه به احتمال بسیار بالای تکرار این شرایط بحرانی در بارندگی‌های آتی، و برای جلوگیری از هیجانات اجتماعی احتمالی، شایسته و ضروری است تا دولت برای ایجاد اطمینان به مردم مستاصل، کارهای جدی و عملی در این زمینه را اعلام و عملی کند.
سایر اخبار این روزنامه
رئیس قوه قضاییه: کمیسیون ماده ۱۰۰ نباید به منبع درآمدی برای شهرداری‌ها تبدیل شود
عارف: مرگ فرهاد و آزاد خسروی تراژدی بی‌مسئولیتی‌ها در قبال فقر است
یوسف مولایی، استاد حقوق بین‌الملل در گفت‌وگو با «همدلی»: منافع ملی ما در تصویب FATF است
بحث تکراری پیوستن ایران به گروه اقدام مالی مشترک با همان حاشیه‌های موجود در تصویب، دوباره داغ شد
ظاهرا دخل و خرج مهران مدیری زیاد به هم نمی‌آید، چون حاضر است فارغ از تخصص روی هر صحنه‌ای برود
«همدلی» حمایت‌های دولت در زمینه افزایش قدرت خرید اقشار ضعیف و متوسط را از نگاه مردم ارزیابی کرد
دیروز باز هم علی مطهری برای استیضاح وزیر کشور امضا جمع کرد ولی یکبار دیگر هیات رئیسه نسبت به تعداد امضاهای لازم تردید ایجاد کرد
اهواز و مشکلات بی‌پایان
رئیس قوه قضاییه: کمیسیون ماده ۱۰۰ نباید به منبع درآمدی برای شهرداری‌ها تبدیل شود
