محمدرضا ستاری نقطه آغاز ثبات در خاورمیانه

پس از حملۀ آمریکا به نیروهای کتایٔب حزبالله در استان الانبار عراق و متعاقب آن به آتش کشیده شدن سفارت آمریکا در بغداد از سوی معترضین و همچنین ترور سردار شهید قاسم سلیمانی بهوسیله نیروهای آمریکایی، تحولات منطقه خاورمیانه آنچنان پرشتاب رقم میخورد که تحلیل شرایط و اوضاع را برای هر کارشناسی دشوار ساخته است. اما در این میان، شاید نخستین خروجی این تحولات مهم که پس از ترور سردار سلیمانی صورت گرفت، موضوع حضور نیروهای خارجی به خصوص نظامیان ایالات متحده
آمریکا در منطقه باشد. در همان ابتدا عراق ضمن محکوم کردن آمریکا
نسبت به نقض حاکمیت و امنیت ملی خود، طرحی را در پارلمان به تصویب رساند که متعاقب آن نظامیان خارجی ملزم به ترک خاک این کشور میشدند. این طرح هرچند در غیاب گروههای کردی و اهلسنت پارلمان با اکثریت قاطع تصویب شد، اما در همان ابتدا گمانهزنیهای مختلفی روی آن از سوی کارشناسان صورت گرفت. در ابتدا برخی بر این عقیده بودند که این موضوع برای نیروهای آمریکایی الزامآور نیست و در سوی دیگر ترامپ نیز تهدید کرد که عراق را هدف شدیدترین تحریمها قرار خواهد داد. او همچنین تصریح کرده بود که عراقیها باید پول
پایگاههای ا ٓمریکایی درعراق رابدهند.


در همین گیرودار بود که به ناگهان نامه ژنرال
سیلی، فرمانده نیروهای آمریکایی در عراق، خطاب به فرمانده عملیات ارتش عراق منتشر شد مبنی بر اینکه نیروهای آمریکا در حال آمادهسازی ً خروج از این کشور هستند. این موضوع سریعا با واکنش رسانههای بینالمللی مواجه شد، بهطوریکه برخی از اخبار حاکی از آن بود که دونالد ترامپ بهشدت از افشای این نامه نگران و عصبانی شده است. در این میان و درحالیکه برخی از تحلیلگران در حال بررسی جنبههای مختلف حضور یا عدم حضور نظامیان آمریکایی در عراق بودند، سپاه پاسداران ایران در پاسخ به اقدام آمریکا در ترور سردار سلیمانی، نخستین ساعات روز چهارشنبه، حملات موشکی خود به پایگاه عینالاسد را انجام داد؛ امری که بلافاصله معادلات جاری در منطقه را تغییر و وضعیت را برای حضور یا عدم حضور نیروهای خارجی در منطقه معنادارتر از گذشته کرد. در این رابطه آنچه مشخص است با پاسخ ایران و نیز اعلام آمادگی برخی گروههای عراقی مبنی بر هدف قراردادن مواضع آمریکا در عراق، حضور آمریکا در منطقه با یک اضطرار امنیتی مهم همراه شده است. به خصوص آنکه اکنون مقامات ارشد ایرانی بارها تاکید کردهاند که پاسخ نهایی ایران به آمریکا بهواسطه ترور سردار سلیمانی خروج آنهاازخاورمیانهخواهدبود. درچنینشرایطی و پیش از پاسخ موشکی ایران به ۀمریکا، نشریه یواساستودی گزارش داده بود که ممکن است دور جدیدی از حملات به نیروهای آمریکایی در سراسر منطقه خاورمیانه در راه باشد. در نتیجه از آنجا که اهداف امنیتی آمریکا این خطر را بههیچعنوان توجیه نمیکند، اکنون لازم است آمریکا به جای فرستادن نیروی جدید به منطقه، نهتنها از عراق، بلکه خروج نیروهایش از کل منطقه را آغاز کند. به همین دلیل، برخی از گمانهزنیها حاکی از آن است که ایالات متحده حضور خود در عراق را بسیار پرهزینه تلقی میکنند و امکان دارد که برای حفظ ظاهر قضیه با کلیدزدن خروج نظامیانش از عراق، دونالد ترامپ در آستانه انتخابات ریاستجمهوری از این موضوع بهرهبرداری رسانهای کرده و نشان دهد که در حال عملکردن به وعده انتخاباتی خود در سال 2016 است. اگر این امر تحقق پیدا کند، به طور قطع کشورهای منطقهای و متحدان آمریکا مجبور به اتخاذ استراتژی دیگری برای حلوفصل بحرانهای منطقه هستند. شواهد نشان داده که حضور نیروهای خارجی در خاورمیانه برای کل منطقه موجب امنیت و ثبات نبوده، بلکه با درهمریزی ساختار و مناسبات جاری میان کشورهای خاورمیانه، اتفاقا به عدم توازن نیز دامن زده است. به همین دلیل، شاید این سرآغاز راهی باشد تا تمامی کشورهای خاورمیانه، یکبار برای همیشه تکلیف خود را برای همکاری و زیست مسالمتآمیز در منطقه روشن کرده و آنطور که ایران پیشنهاد داده در قالب یک طرح گفتوگوی منطقهای گام عملی برای خروج از چالشها، مشکلات امنیتی و بیثباتیهای جاری در منطقه بردارند.