روزنامه ایران
1398/10/22
نابخشودنی
گروه سیاسی/ خطای سکوت، رنج سقوط را صدچندان کرد. حقیقت سقوط هواپیمای مسافربری، فقط 72 ساعت کتمان شد. اگرچه فرمانده هوافضای سپاه تأکید داشت نیتی برای کتمان نبود، اما این اذعان چیزی از اعتراض‌ها یا انتقادها به واقعیت پنهانکاری را تغییر نداد. سحرگاه دیروز رازها از پرده برون افتاد. بیانیه ستادکل نیروهای مسلح تیر خلاص به باور کسانی بود که هنوز امید داشتند علت سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی هرچیزی باشد، الا شلیک موشک داخی. اما با ناباوری هرچه تمام‌تر، بهت این خبر سنگین به همان اندازه آوار شد که بغض سقوط.سحرگاه 18 دی ماه، پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین از فرودگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) کمتر از 10 دقیقه در آسمان بود. ساعت 6 و 19 صبح، با شلیک پدافند «تور ام یک» در نزدیکی‌های پایگاه نظامی بیدگنه، همه 176 سرنشین آن آسمانی شدند. از آن زمان تا 7 صبح روز گذشته، 72 ساعت سنگین به درازا کشید.
در این 72 ساعت، دولت‌ها، مقام‌ها و رسانه‌های غربی پافشاری می‌کردند که علت سقوط، شلیک موشک خودی بوده، حتی اگر غیرعمدی بوده باشد. اما از این طرف مقام‌های سازمان هواپیمایی کشوری و دولت، با همان شدت این ادعا را رد می‌کردند. مقام‌های هواپیمایی کشوری مدام تأکید می‌کردند علت سقوط تنها پس از پایان بررسی جعبه سیاه هواپیما مشخص میشود. این مقام‌ها برای جلب اعتماد داخلی و بین‌المللی، نمایندگان همه طرف‌های ماجرا، از اوکراین، تا فرانسه، شرکت هواپیماسازی بوئینگ و کانادا را برای مشارکت در این بررسی‌ها به تهران دعوت کردند.
نفس این دعوت، بارقه امید و نقطه اطمینانی بود بر اینکه حتماً و لابد دلیل این سقوط نمی‌تواند موشک باشد. چراکه در خلال همه این ساعت‌ها که مسئولان کشوری داخل، سقوط هواپیما براساس شلیک را انکار می‌کردند، مقام‌ها و رسانه‌های غربی مصر بودند که علت، شلیک موشک بوده است. این‌ها با تکیه بر فیلم‌های منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی و داده‌های نظامی امریکا (که البته رسانه‌ای نشد) با جزئیات نشان دادند که علت سقوط، شلیک کدام سامانه و از کدام پایگاه بود.
بازی اصرار خارجی‌ها و انکار داخلی‌ها فقط 72 ساعت دوام آورد. علت تداوم این بازی هم سکوت درباره واقعیت ماجرا بود. بگومگوها ادامه داشت تا صبح دیروز که ستادکل نیروهای مسلح با صدور بیانیه‌ای، مسئولیت این حادثه را پذیرفت و سپس رئیس جمهوری هم بر این واقعیت تلخ صحه گذاشت. سرانجام سردار امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده هوافضای سپاه پاسداران بود که در یک نشست خبری، مقابل دوربین شبکه خبر ظاهر شد و جزئیات شلیک اشتباهی و غیرعمدی به پرواز شماره ۷۵۲، سقوط و کشته شدن همه مسافران آن را تشریح کرد. اما این مسئولیت پذیری به قدری دیرهنگام بود که خود به مسأله‌ای دیگر دامن زد، فاجعه انکار، بی خبری و کتمان حقیقت از ایران و جهان.
توضیحات فرمانده هوافضای سپاه
روز گذشته سردار امیرعلی حاجی‌زاده ضمن پذیرش قصور و مسئولیت این حادثه، با بیان اینکه پس از عملیات موشکی به پایگاه امریکایی در عراق و زمانی که در غرب کشور حضور داشت متوجه سرنگونی این هواپیمای مسافربری شده است، گفت: موقعی که اطمینان پیدا کردم این اتفاق افتاده واقعاً آرزوی مرگ برای خود کردم که ای کاش می‌مردم و چنین حادثه‌ای را شاهد نبودم.
او با تأکید بر اینکه همه مسئولیت این کار را می‌پذیریم و هرگونه تصمیمی که مسئولین بگیرند، مطیع به اجرای آن هستیم، در تشریح جزئیات این حادثه، اظهار کرد: از شب قبل از حادثه، شرایط جنگی به شبکه یکپارچه پدافند ابلاغ شد و در این شرایط تعدادی سامانه پدافندی به رینگ پدافند هوایی تهران اضافه شد که این حادثه از سوی سامانه‌ای رقم خورد که به عنوان اولین سامانه در محدوده غرب تهران، در اطراف بیدگنه، مستقر شد.
حاجی زاده اضافه کرد: اپراتور سامانه‌ای که موشک شلیک کرد، گفت چندین بار درخواست کردیم فضای کشور از پرواز خالی شود و اصطلاحاً آسمان Clear شود، که به خاطر برخی ملاحظات، عزیزان این کار را نمی‌کنند.
او با بیان اینکه در یک یا دو مرحله به این سامانه‌ها تأکید میشود که موشک‌های کروز در مسیر هستند و آمادگی داشته باشید، ادامه داد: این سامانه پدافندی ساعت ۱۲ شب (چهارشنبه شب) در این منطقه مستقر شد و هواپیما پس از بلند شدن، از سوی اپراتور، موشک کروز تشخیص داده شد، اپراتور موظف بود تماس بگیرد و تأییدیه بگیرد، اما ظاهراً سیستم ارتباطی او با اختلال مواجه بود و نتوانسته ارتباط برقرار کند، در این شرایط فقط تنها 10 ثانیه برای تصمیم‌گیری فرصت داشت که به تصمیم بد او در هدف‌گیری منجر شد. حاجی زاده درباره تأکید و اصرار مدیران هواپیمایی کشوری تا پیش از اعلام نیروهای مسلح مبنی بر اینکه علت سقوط، موشک نیست، گفت: آنان از این حادثه خبر نداشتند. من صبح چهارشنبه که مطلع شدم، تقارن آن با این موضوع من را به شک انداخت، در راه تهران به مسئولان اطلاع دادم که به احتمال زیاد هواپیمای خودی را زده‌ایم. زمانی که به تهران رسیدم دیدم ستاد کل نیروهای مسلح یک تیم بررسی سانحه تشکیل داد و تمام این تیم و افراد دخیل در این قضیه را کاملاً قرنطینه کرده بودند و ما اجازه نداشتیم اطلاع‌رسانی کنیم.
او با تأکید بر اینکه تأخیر در اطلاع‌رسانی به این دلیل نبود که کسی بخواهد موضوعی را کتمان کند، بلکه روال همین بود و صبح جمعه مشخص شد واقعه چه بوده است، افزود: مسئولان سازمان هواپیمایی بر اساس دانسته‌های خود عمل می‌کردند، اعلام می‌کنم آنان هیچ گناه و تقصیری ندارند، هم هواپیما در مسیر بوده و هم خطایی نداشته و هم هواپیمایی کشوری و شرکت کشوری همه درست عمل کرده‌اند و اگر خبط و خطایی بوده از جانب عناصر ما است و چون از نیروهای تحت امر ما است، ما باید جوابگو باشیم.
فرمانده هوافضای سپاه درباره توجیهات سازمان هواپیمایی که این هواپیما درحال بازگشت به فرودگاه بوده است نیز گفت: عزیزان هواپیمایی کشوری بر این اساس که اگر موشکی به هواپیما بخورد، هواپیما منفجر میشود، می‌گفتند این هواپیما منهدم نشده است، این هواپیما در ارتفاع کم و از سوی یک موشک کوتاه برد که سر جنگی کوچک و مجاورتی دارد، مورد اصابت قرار گرفت، به همین دلیل هواپیما روی هوا متلاشی نشد و روی زمین متلاشی شد.
او در پاسخ به اینکه چرا در زمان حمله به پایگاه امریکایی، فضای کشور چند ساعتی از پروازهای مسافری خالی نشد، اظهار کرد: نمی‌خواهم کسی را متهم کنم، از دید من هروقت شرایط جنگی میشود باید این اتفاق از سوی مسئولان ذیربط می‌افتاد اما به هر ترتیب نیفتاد. اگر خبط و خطایی وجود دارد در بخش نیروهای مسلح است و در بخش دولتی و کشوری و شرکت فرودگاه‌ها هیچ قصور و تقصیری وجود ندارد، اگر از آنان می‌خواستیم، انجام می‌دادند، چون مسئول این کار ما نبودیم و کسان دیگری باید این کار را می‌کردند.
پرسش‌های ناتمام
6 و 19 دقیقه صبح 18 دی ماه، فقط پرواز شماره ۷۵۲ نبود که سقوط کرد، بلکه به همراه آن، درست جلوی چشم‌های همگان، از مسئولان نظامی و کشوری تا رسانه‌ها، چیزهای بسیاری سقوط کرد و از دست رفت. این سقوط را به این دلیل می‌توان مطرح کرد که توضیحات روز گذشته مسئولان نظامی، نه تنها به سؤالات پاسخ نداد، بلکه پرسش‌های مهم تر و سنگین تری را پیش روی افکار عمومی قرار داد. کمترین مسأله این است که توضیحات سردار حاجی زاده نشان داد درست در همان شرایطی که موشک‌های ایرانی با کمترین خطا به پایگاه امریکایی اصابت کردند، پدافند داخلی، یک هواپیمای مسافربری را که هنوز در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی درحال پرواز بود، موشک کروز تشخیص داد. حتی سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرد که این پرواز تا لحظه آخر از مسیر خود منحرف نشده بود و این مسیر در نقشه پدافندی کشور قرار داشت.
اما این تنها خطای نیروهای مسلح نبود. مطابق توضیحات این فرمانده، سامانه‌ای که به هواپیمای اوکراینی شلیک کرد، ساعت 12 شب در این منطقه مستقر شده بود و این یعنی، نه تنها با این منطقه آشنایی و تمرین نداشت، بلکه اساساً اپراتورها توجیه نشده بودند که در مسیر یک کریدور بین‌المللی پروازی، آن هم در نزدیکی یک فرودگاه بین‌المللی مستقر شده اند. مضاف بر اینکه هماهنگی‌های لازم با دیگر نهادهای مرتبط هم گویا انجام نشده بود.
بر اساس توضیحات حاجی زاده، همان صبح چهارشنبه، ساعتی پس از سقوط هواپیما، فرمانده هوافضای سپاه احتمال اصابت موشک را مطرح کرد و این مسأله را به گفته خود به مسئولان اطلاع داده بود.
اما گویا در تمام این مدت، تا عصر جمعه، نیروهای مسلح «حتی احتمال» اصابت موشک را هم از مقام‌های کشوری پنهان نگه داشته و اطلاع نداده بودند.
چنانکه خبرگزاری فارس هم خبر داده که رهبر معظم انقلاب ظهر جمعه یعنی بیش از ۴۸ ساعت پس از سقوط از «خطای فاجعه‌بار صورت‌گرفته» مطلع شده و «به محض اطلاع» دستور تشکیل «فوری جلسه شورای عالی امنیت ملی» را صادر کرده است.
علیرضا معزی، معاون ارتباطات دفتر رئیس جمهوری هم در توئیتی نوشته: «تا عصر جمعه، آنچه برای رئیس جمهوری قطعیت داشت منحصربه اطلاعات فنی بود و گزارش ستاد کل نیروهای مسلح، عصر دیروز (جمعه) به رئیس جمهوری ارائه شد. بلافاصله جلسات مرتبط از جمله جلسه شبانه شورای عالی امنیت ملی تشکیل و بیانیه ایشان نیز درساعات پایانی دیشب آماده بود و پس از اطلاعیه ستاد کل منتشر شد.»
این بی خبر نگه داشتن، همان رویداد تلخی است که حتی خبرگزاری «فارس» نیز نتوانست از کنار آن بگذرد. این رسانه با بیان اینکه در کنار خبر شهادت جمعی از هموطنان مان بر اثر قصورها، سوء تدبیر عجیب در اعلام دیرهنگام این ماجرا تلخی‌ها را دوچندان کرد، نوشت: «بر این اساس ضمن لزوم برخورد با قاصرین که در بیانیه رسمی ستاد کل نیروهای مسلح و بیانیه رئیس جمهور به آن تصریح شده است، برخورد با افرادی که در 72 ساعت گذشته پنهان کاری کردند نکته مهمی است که نباید به سادگی از کنار آن گذشت.»
بیانیه رئیس جمهوری
رئیس جمهوری در بیانیه‌ای با اشاره به نتیجه تیم تحقیقاتی ستاد کل نیروهای مسلح مربوط به سانحه سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی، اعلام کرد: در فضای تهدید و ارعاب رژیم متجاوز امریکا علیه ملت ایران پس‌از شهادت سردار قاسم سلیمانی و به منظور دفاع در برابر حملات احتمالی ارتش امریکا، نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در آماده باش صددرصد قرار داشتند که متأسفانه خطای انسانی و شلیک اشتباه، به یک فاجعه بزرگ منجر شد و ده‌ها انسان بی‌گناه قربانی شدند.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست جمهوری، متن بیانیه حجت‌الاسلام حسن روحانی به این شرح است:
بسم‌الله الرحمن الرحیم
انالله و انا الیه راجعون
ملت شریف ایران. با نهایت تأسف و تأثر، ساعاتی قبل از نتیجه تیم تحقیقاتی ستاد کل نیروهای مسلح مربوط به سانحه سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی مطلع شدم. در فضای تهدید و ارعاب رژیم متجاوز امریکا علیه ملت ایران پس از شهادت سردار قاسم سلیمانی و به‌منظور دفاع در برابر حملات احتمالی ارتش امریکا، نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در آماده باش صددرصد قرار داشتند که متأسفانه خطای انسانی و شلیک اشتباه، به یک فاجعه بزرگ منجر شد و ده‌ها انسان بی‌گناه قربانی شدند. جمهوری اسلامی ایران از این اشتباه فاجعه بار بسیار متأسف است و اینجانب از سوی جمهوری اسلامی ایران به خانواده‌های قربانیان این فاجعه دردناک، عمیقاً تسلیت عرض می‌کنم و به کلیه دستگاه‌های ذیربط دستور می‌دهم که تمامی اقدامات لازم برای جبران، همدردی و دلجویی از ایشان به‌عمل آورند. همچنین ضمن ابراز تأسف شدید، همدردی دولت ایران را به ملت‌ها، دولت‌ها و خانواده‌های قربانیان غیرایرانی تقدیم می‌نمایم.
وزارت امور خارجه، همکاری کامل کنسولی برای شناسایی و بازگرداندن پیکرهای قربانیان به خانواده‌هایشان را به عمل می‌آورد. این حادثه دردناک موضوعی نیست که به سادگی بتوان از کنار آن گذشت. می‌بایست تحقیقات تکمیلی برای شناسایی کلیه علل و عوامل این فاجعه ادامه یافته و مسببین این اشتباه نابخشودنی مورد پیگرد قانونی قرار گرفته و نتایج به استحضار ملت شریف ایران و خانواده‌های قربانیان برسد. همچنین ضرورت دارد برای رفع نقاط ضعف سامانه‌های پدافندی کشور، ترتیبات و تمهیدات لازم اتخاذ گردد تا هرگز چنین فاجعه‌ای تکرار نشود. مجدداً ضمن اظهار همدردی با خانواده‌های قربانیان این حادثه دردناک، برای درگذشتگان از درگاه الهی، غفران و رحمت الهی و برای بازماندگان صبر و اجر مسألت دارم.
