امید به کشف واکسن تازه برای کرونا

طاهر جمشیدزاده- قبل از نوشتن این نوشتار جهانپور سخنگوی وزارت بهداشت در قاب شیشه‏ای جام‏جم ظاهر شد و در حالی که دوربین شبکه خبر روی میمیک صورت ایشان کلوزآپ کرده بود خبر از اعلام تست مثبت کرونا ویروس دکتر ایرج حریرچی قائم مقام وزیر بهداشت داد. حریرچی که شامگاه دوشنبه به گفت‏وگوی ویژه خبری شبکه دوم سیما آمده بود تا به آخرین تدابیر، تمهیدات و راهکارهای وزارت متبوع خویش اشاره کند و جوابگوی سوالات عاطفه میرسیدی مجری و پزشک باشد در خلال صحبت‏های خود چند مرتبه سرفه کرد و حتی یکی دوبار نحوه آموزش گرفتن دست و تا کردن آرنج جلوی دهان خویش را از قاب تلویزیون به مردم آموزش داد، با انتشار ویدئویی اعلام کرد ملت عزیز ایران من هم کرونایی شدم و در حالی که حال عمومی‏اش در قرنطینه مساعد بود و به گفته خودش تبش خوشبختانه کاسته شده و فروکش کرده است باز به مردم برای مراقبت از خویش توصیه‏های لازم را اعلام کرد و یادآور شد به وسیله تلفن کارهای محوله و اطلاعات لازم و ضروری را در اختیار مردم به ریاست دکتر نمکی خواهد گذاشت و تمام قد اعلام کرد که ما کرونا را شکست می‏دهیم. وی که از نخستین ساعات اعلام وضعیت اضطرار کرونا در کشور و جان باختن دو نفر از هموطنان در قم پیشانی اطلاع‏رسانی به ملت آزاده و نیک اندیش ایران بوده است، اکنون در قرنطینه و حالش روبه بهبودی است که برای ایشان شفای عاجل خواستاریم. درست اواسط ژانویه سال نو میلادی بود که بیماری نوظهور کرونا ویروس به دیوار چین رخنه کرد و دیر زمانی طول نکشید که اژدهای زرد را زمین‏گیر کرد و یکی پس از دیگری انسان‏ها را از پا در‏می‏آورد و ‌قربانی می‏گرفت و بلافاصله در همان نخستین ساعات و روزهای اولیه مقامات بهداشت چین را که با مخاطره‏ای جدی و حیاتی که نبض حیات و جان چشم بادامی‏ها را سخت تهدید می‏کرد دست به کار کرد تا چاره و راهکاری جدید با کشف واکسن برای مهار بیماری نوپدید و‌ نوظهور کرونا بیابند. آنها ابتدا در این شرایط اصول راهبردی و قرنطینه‏ای را طبق پروتکل‏های بهداشتی سازمان جهانی بهداشت به کار بستند و میلیون‏ها چینی را قرنطینه کردند تا کنترل اولیه بیماری چرخه و سیکل انتقال ویروس قطع شود. به عبارت دیگر جلوی رفت و آمد مبتلایان و بیماران گرفته شود و با قرنطینه کردن افراد مبتلا تحت شرایط ایزوله و داروتراپی و فراهم کردن شرایط لازم از ورودشان تا بهبودی کامل به جمعیت سالم جلوگیری کردند و این قضیه به طور جدی در کنترل بیماری موثر واقع شده است به طوری که اکنون مقامات بهداشت چین مدعی شده‏اند که آن شیب تصاعدی بیماری که در ماه گذشته به سرعت در جریان بود و آمار فزاینده تلفات وحشتناک و رعب‏آور بود حالا تا حدود خوبی مهار شده و حکایت از روند نزولی و سینوسی و ‌کاهش آمار مبتلایان به پایین‏ترین حد دارد. در این مسیر پرچالش و ‌پرفراز و نشیب چینی‏ها حتی پزشک معروف و شهیر خویش دکتر لی را که دو ماه قبل بیماری را به مقامات بهداشتی و سیاسی پکن هشدار داده بود و در آزمایشگاهی در ووهان بی‏وقفه مشغول کشت سلولی برای تهیه واکسنی موثر علیه کرونا بود را هم از دست دادند ولی باز تسلیم نشدند و به تلاش‏های خود برای تهیه واکسن و ‌مهار کامل بیماری و ریشه‏کنی آن ادامه می‏دهند. در این راستا کشور عزیزمان ایران هم شرایط بهداشتی را از آن زمان که بیماری در ووهان آغاز شد با رصد مرتب مبادی ورودی و خروجی چک می‏کرد و وزارت بهداشت بی‏وقفه مسائل مربوط درخصوص بیماری را از طریق مدیوم رسانه و به ویژه صدا و‌ سیما اعلان، تذکر و هشدار می‏داد که دو روز قبل از انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی به یکباره اخباری مربوط به فوت شدن ۲ بیمار قمی مبتلا به ویروس کرونا بر روی خروجی روابط عمومی وزارت بهداشت قرار گرفت و تایید شد و جامعه دچار شوک و بهت عجیبی شد که مسئولان امر با پایش به موقع و تدابیر و تمهیدات لازم مقدمات کنترل بیماری را در دستور کار قرار دادند و اقدامات بهداشتی، قرنطینه‏ای و ایزوله‏ای لازم برای مبتلایان فراهم شد و در این راستا در پایتخت چندین بیمارستان مثل مسیح دانشوری، بیمارستان یافت‏‏آباد و... و همچنین در مراکز استان‏ها بیمارستان‏‏هایی برای موارد مشکوک و مبتلایان به کرونا تخلیه و با امکانات ایزوله‏‏ای و بهداشتی کامل اختصاص داده شد که تا عصر دیروز طبق اعلام روابط عمومی وزارت بهداشت تعداد مبتلایان ۹۵ نفر اعلام شده است که از این تعداد متاسفانه ۱۵ نفر منجر به فوت شده است ولی با دستور ویژه رئیس جمهوری مبنی بر بسیج‌ همه امکانات برای مقابله کشوری با کرونا و هشدارهای مرتب و بی‏وقفه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور و همکاری سازمانی و بین ارگانی با وزارتخانه‏های مرتبط نظیر صدا و سیما، وزارت ارتباطات، وزارت آموزش و پرورش، وزارت میراث فرهنگی، وزارت صمت و وزارت جهاد کشاورزی اقدامات و راهکارهای خوب و ‌مثمرثمری مثل پیامک مرتب به هموطنان از طریق گوشی‏های همراه مبنی بر لزوم رعایت بهداشت فردی و شست‏وشوی مرتب دست‏ها با آب و صابون پس از اجابت مزاج و فعالیت و کار روزانه، تعطیلی مدارس و دانشگاه‏ها،تعطیلی سینماها، ضدعفونی کردن اماکن پرتردد و خطوط حمل و ‌نقل شهری «اتوبوس‏ها، مترو، بی‏آر‏تی و...» و ممنوعیت سفر اتباع خارجی و‌ گردشگران به اصفهان، شیراز و... زمینه و موفقیت نسبی در کنترل و ‌مهار بیماری ایجاد کرده است و طبق دستور اکید ریاست جمهوری به وزارت بهداشت تا مهار کامل و ریشه‏کنی بیماری بی‏وقفه تداوم خواهد داشت و دانشمندان نخبه ما که در جهان هوش و دانش آنها سرآمد است با پشتکار و دانش بالای خویش ان‏شاءالله در آزمایشگاه‏های تخصصی که در مراکز دولتی بیمارستانی و خصوصی نظیر مرکز ویروس شناسی بیمارستان مسیح دانشوری، انیستیتو تحقیقاتی پاستور و شرکت سرم‏سازی رازی و موسسه رویان که در خاورمیانه در صدر رنکینگ مراکز معتبر آزمایشگاهی قرار دارند با جدا سازی ژنوم ویروس و کشت آن در آزمایشگاه به کشف واکسن موثری برای درمان و‌ مهار این بیماری مهلک دست پیدا کنند. اما طبق گفته حریرچی معاون وزیر بهداشت بحث قرنطینه و استفاده از این روش‏ها در دوره جنگ جهانی اول جواب می‏داد نه الان که ما موافق این مسئله نیستیم چرا که قبل از جنگ جهانی اول و‌ درواقع قبل از بیماری طاعون و ‌وبا بود که خود چینی‏ها هم از وضعیت قرنطینه راضی نیستند. زمانی که بیماری‏های واگیردار مثل آبله و طاعون در دنیای قدیم در جامعه‏ای بروز و رخ می‏کرد بیشتر افرادی که به آن مبتلا می‏شدند می‏مردند و‌ تعداد معدودی هم بهبود می‏یافتند ولی به ندرت متوجه می‏شدند که کسانی که از بیماری جان بدر برده‏اند در واگیری‏های بعدی هیچگاه دوباره به آن مبتلا نمی‏شوند.
واگیری‏های شدید به طاعون گاوی از قرن نهم یکی از واگیری‏های شایع اروپای غربی بوده و موجب تلفات زیادی در بین گاوها شده بود. از آنجا که هیچ یک از داروهای متداول در تخفیف بیماری اثری نداشت و بیماری از بعضی جهات به آبله انسان شبیه بود در سال۱۷۵۴میلادی به این فکر افتادند که به وسیله تلقیح ممکن است به تخفیف و کم کردن تلفات کمک کنند. برای این منظور نخی را با ترشحات بینی حیوانات مبتلا آلوده و آن را از غبغب گاو می گذراندند. این روش به زودی مورد توجه قرار گرفت و افراد مجربی در اروپا مسافرت می‏کردند و گاوها را با این روش تلقیح و علامتگذاری می‏کردند تا نشان دهند که نسبت به طاعون مقاوم شده‏اند.
در سال۱۷۹۸ یک پزشک انگلیسی به نام «ادوارد جنر» پیشنهاد یکی از دوستان خود که کارگر گاوداری‏های شیری بود را مورد تایید قرار داد. طبق این پیشنهاد به جای استفاده از جراحات آبله انسان از جراحات آبله گاوی برای مایه کوبی استفاده می‏شد. نظر به اینکه آبله گاوی در انسان بیماری شدیدی تولید نمی‏کند به کار بردن این روش خطر ابتلاء به آبله را در اثر آبله کوبی بکلی از بین برد. اثر این مایه‏کوبی به اندازه‏ای بود که موجب ریشه‏کن شدن آبله از جهان شد. در این سال لویی پاستور در فرانسه شروع به بررسی مرغ‏ها در برابر وبای مرغان کرد. درواقع این بیماری به وسیله باکتری ویژه‏ای که امروزه آن را پاستورلا مولتی سیدا می‏نامند ایجاد می‏شود.
نظر به کمی بودجه پاستور همین مرغ‏ها را برای آزمایش‏های ثانویه به کار برد و همان مرغ‏ها را با سویه حاد پاستورلا مولتو سیدا که بیماری‏زایی آن مسلم بود آلوده ساخت ولی پاستور با کمال تعجب مشاهده کرد که مرغ‏ها نسبت به این سویه‏ها نیز مقاوم بوده و تلف نشدند. پس از بررسی‏های مکرر دیگر پاستور متوجه شد که این پدیده نظیر مشاهدات جنر در آبله گاوی است. بدین سبب این عمل را واکسیناسیون نامید.


«واکا در لاتین به معنای گاو است.» در واکسیناسیون حیوانات را در معرض میکروب‏هایی قرار می‏دهند که قادر به تولید بیماری نیستند. این میکروب‏ها باعث برانگیخته شدن واکنش‏های ایمنی می‏شوند و حیوانات را در برابر میکروب موجد و به وجود آورنده همان بیماری «سویه‏های حاد» نگهداری و محافظت می‏کند.
پاستور ابتدا این پدیده را در تهیه واکسن سیاه زخم به کار برد. او با رشد میکروب سیاه زخم در گرمای بالا حدت آن را از بین برد، سپس از این سویه تخفیف حدت یافته برای محافظت گوسفندان در برابر تزریق سویه حاد استفاده کرد. پاستور با موفقیت واکسنی نیز علیه و بر ضد بیماری هاری با خشک کردن نخاع خرگوش‏های تزریق شده با ویروس هاری تهیه کرد و این نخاع خشک شده را به عنوان واکسن به کار برد. اگرچه جنر و پاستور هر دو از عوامل زنده و تخفیف حدت یافته در واکسن استفاده می‏کردند ولی طولی نکشید که سالمون در آمریکا نشان داد که با کشت سالمونلا کلراسوئیس که به وسیله حرارت کاملا عقیم شده می‏توان کبوترها را در برابر عفونت با این میکروب مقاوم ساخت. پس از اینکه پاستور نشان داد که می‏توان به وسیله واکسیناسیون در برابر عوامل بیماری‏زا ایجاد ایمنی کرد به زودی معلوم شد عاملی که موجب این مقاومت می‏شود را می‏توان در سرم خون یافت. مثلا اگر سرم اسبی را که بر ضد توکسین کزاز ایمن شده به اسب طبیعی دیگری تزریق کنند اسب تزریق شده تا چندین هفته در برابر کزاز مقاوم می‏شود. سرمی که از اسب ایمن گرفته شده ایمنوگلوبولین کزاز و یا آنتی توکسین کزاز نام دارد و برای پیشگیری از کزاز در تمام جهان به کار می‏رود.