روزنامه جوان
1399/03/07
شرارت با خیریه!
سرویس جامعه جوان آنلاین: ابهام دیگری که درباره نحوه ارتباطگیری مؤسسات خیریه وجود دارد، چگونگی راه تشخیص نمایندگان آنان است. شاید با برخی از این افراد در ایستگاه مترو، خیابانها، اطراف مساجد و حتی جلوی درِ منزل برخورد داشتهاید؛ به راستی چگونه میتوان صحت جایگاه حقوقی نماینده مورد نظر را بهدست آورد؟ چه تعداد از خیرخواهان در آن لحظه به مشاهده کارت سازمانی شخص یا تماس مستقیم با مؤسسه برای دریافت تأییدیه همکاری نماینده آنان اقدام میکنند؟علاوه بر این موارد، سابقه عملکرد برخی مؤسسات خیریه در وقایع گوناگون گذشته سبب شده است اعتماد اجتماعی نسبت به آنها کاهش پیدا کند و همین امر موجب گسترش مؤسسات خیریه کوچکتر شده است.
این مسائل در حالی است که البته نظارت دقیق و کافی بر عملکرد این مؤسسات وجود ندارد و همین امر موجب شده است فضا برای سوءاستفادهکنندگان و کلاهبرداران مهیا شود و این در حالی است که در حوزه کمکهای خیرخواهانه مؤسسات معتبری در کشور وجود دارند، اما همچنان برای عدهای از افراد ناشناخته ماندهاند!
چرا کمکها به مؤسسات معتبر نمیرسد؟
حضور مؤسسات خیریه و اشخاص معتبر در راستای جمعآوری کمکهای مردمی در حادثه زلزله آبان ماه سال ۹۶ کرمانشاه را میتوان یکی از نقاط عطف درباره عملکرد این مؤسسات تلقی کرد. جایی که پس از وقوع این حادثه به دلیل حجم و گستردگی خسارات و تلفات تمامی اقشار جامعه پای کار آمدند.
این در شرایطی بود که مؤسساتی، چون کمیته امداد، بهزیستی و هلال احمر در کشور ما برای شرایط بحرانی که نیاز به کمکهای مردمی باشد برنامههای مشخصی را تدوین کردهاند. البته حضور این سازمانها در این حادثه با اقبال بسیاری از مردم همراه شد، اما بودند افرادی که ترجیح دادند کمکهایشان به دست فلان سلبریتی یا مؤسسه خیریه خصوصی برسد تا آنها این کمکها را بهدست زلزلهزدگان کرمانشاه برسانند.
همین شکاف مردمی با مؤسسات معتبر حاکمیتی فرصت سودجویی برای برخی به ظاهر خیرین را ایجاد کرد تا آنجا که با ورود دادستانی و پلیس فتا حساب برخی سودجویان مسدود شد. البته این نخستین باری نبود که عدهای از مردم کمک به مؤسسات خیریه خصوصی را به کمک به سازمانهای حاکمیتی ترجیح دادند. نزدیکترین نمونه دیگر در این باره، رزمایش همدلی اخیری بود که برای کمک به آسیبدیدگان از کرونا انجام شد. در این فقره نیز بسیاری از مردم بهوسیله گروههای جهادی، صندوقهای خانوادگی، خیریههای تازه تأسیس و... کمکهایشان را بهدست نیازمندان رساندند. اتفاقاً در آن ایام، از عدهای جوان خودجوش که اقدام به ایجاد کمپین و جمعآوری کمکها کرده بودند پرسیدم که چرا کمکهایشان را به کمیته امداد یا هلال احمر نمیرسانند؟ یکی از جوانان جمع در پاسخ عنوان کرد: چگونه میتوانیم به سازمانی که چهار، پنج ماه رئیس ندارد (سازمان هلال احمر) اعتماد کنیم که کمکها را مدیریت شده و به موقع بهدست نیازمندان برساند؟
شک و تردید عدهای از افراد جامعه نسبت به عملکرد چنین سازمانهایی در حالی است که اخیراً این سازمانها با حضور مداوم در صحنههای کمکرسانی مختلف و اعلام گزارش در رسانه ملی و سایر رسانهها سعی در شفافیت داشتهاند تا بلکه بدنه اجتماعی لاغر شده را تقویت کنند.
کلاهبرداری در قالب مؤسسات خیریه
اعتماد نداشتن برخی گروههای جامعه به سازمانهای حاکمیتی، زمینهساز سودجویی عدهای در قالب مؤسسات خیریه و مؤسسات مردمی شده است. نمونه این موارد کم هم نیست تا جایی که پلیس فتا همواره در ایام مختلف که مناسبتی نیز هستند با اعلام هشدارهایی از مردم میخواهد تا کمکهای خودشان را از طرق معتبر به دست نیازمندان برسانند.
به عنوان نمونه با توجه به اتمام ماه مبارک رمضان، پلیس فتا از مردم خواسته است فطریه و کفاره را از طریق نهادهای ذیصلاح پرداخت کنند. در این باره پلیس فتا خواسته تا پیش از اینکه اصالت نهادهای خیریه محرز نشده است از پرداخت در صفحات مجازی خودداری کنند. بد نیست برای درک بهتر موضوع کلاهبرداری یک زن در قالب مؤسسه خیریه را از نظر بگذرانید. اردیبهشت ماه سال جاری رئیس پلیس فتای خراسان رضوی از شناسایی و دستگیری فردی خبر داد که در فضای مجازی با جعل عنوان و سوءاستفاده از احساسات مردمی دست به اقدامهای مجرمانهای زده بود.
سرهنگ جواد جهانشیری، رئیس پلیس فتا استان خراسان رضوی در تشریح نحوه وقوع این خبر گفت: با شکایت نماینده حقوقی یکی از خیریههای معتبر در استان خراسان رضوی مبنی بر سوءاستفاده و جعل عنوان از خیریه مذکور، رسیدگی به موضوع در دستور کار کارشناسان پلیس فتا قرار گرفت. با توجه به ارائه مستندات از سوی نماینده مؤسسه خیریه مردمنهاد، مشخص شد فردی با سوءاستفاده و جعل هویت روابط عمومی مؤسسه این خیریه در شبکههای اجتماعی، اقدام به انتشار شمارهحساب خود کرده و برای جلب اعتماد بیشتر کاربران فضای مجازی با توسل به جعل عنوان مسئولان روابط عمومی، اقدامهای مجرمانه خود را پیش میبرد.
این مقام ارشد انتظامی با اشاره به اقدامهای فنی و پلیسی در خصوص شناسایی متهمه اظهار کرد: کارشناسان پلیس فتا پس از انجام یکسری استعلام و ردزنی محل بارگذاری مطالب و دیگر اقدامهای فنی موفق به شناسایی متهمه شده و با کسب دستور قضایی فرد مذکور را به مکان پلیس فتا احضار کردند. وی بیان کرد: متهمه که زن جوانی بود و از دستگیریاش توسط پلیس متعجب شده بود؛ در مواجهه با ادله فنی لب به سخن گشود و اعتراف کرد به منظور جلب اعتماد مردمی از نام روابط عمومی مؤسسه خیریه استفاده کرده و قصد داشته است کمکهای جمعآوری شده را به دست نیازمندان برساند!
عملکرد مشکوک برخی خیریهها!
کلاهبرداری در قالب مؤسسات خیریه تنها یک بُعد مؤسسات دروغین است. مسئله نفوذ و انحراف از دیگر مسائلی است که اخیراً نسبت به آنها نیز هشدار داده شده است. چندی پیش حجتالاسلام سیدابراهیم رئیسی رئیس قوه قضائیه در نشست هماندیشی با نهادهای مردمی و آیین تجلیل از گروههای جهادی عنوان کرد: گروههای جهادی امروز میتوانستند با یک سازماندهی درست، تحتعنوان جهاد سازندگی شکل جدیدی پیدا کرده و بسیاری از کارهای نشدنی را در کشور انجام دهند؛ امروز برخی دشمنان دنبال این هستند که در قالب امور خیریه، مجموعههایی را برپا کنند که ریشه خیرخواهی و توجه به مردم ندارد و اهداف بدخواهانه پشت آن است. یکی از رویکردهایی که کشورهای امریکایی و اروپایی در کشورهای در حال توسعه و جهان سوم دنبال میکنند، این است که با گسترش بنیادهای خیریه، اهداف سیاسی و پلیدشان را دنبال کنند.
هشدار رئیس قوه قضائیه درباره عملکرد برخی مؤسسات و بنیادهای خیریه در حالی است که پیشتر نمونههایی از چنین اقدامهایی به چشم خورده است. عملکرد شائبهبرانگیز یکی از همین نهادهای خیریه طی یک دهه اخیر گمانهزنیهایی درباره ارتباط این نهاد مردمی با برخی کشورهای معاند را ایجاد کرده است. مسئلهای که اگر چه تاکنون بهصورت دقیق مورد واکاوی قرار نگرفته است، اما مرور عملکرد آنها نمونههایی از انحراف را نشان میدهد. به عنوان مثال برگزاری کلاسهای آموزش جنسی مطابق با سند ۲۰۳۰ یکی از مواردی است که در کارنامه عملکرد این نهاد مردمی به چشم میخورد. یا همکاری با سازمانهای جهانی نظیر سازمان ملل و یونسکو سبب شده است این تشکیلات مقام مشاورهای دریافت کنند. علاوه بر این، حضور متفاوت در حادثه سیل لرستان و خبرسازیهای دروغ تا آنجا که کانالهای معاند و ضد انقلاب از این خوراکهای خبری استفاده کردند از دیگر مواردی است که نشان میدهد مؤسسات خیریه تنها در بعد خیرخواهانه و انساندوستانه وارد عمل نشدهاند. به موارد فوق میتوان بازداشت دو جاسوس سیا که سال گذشته شناسایی شدند را اضافه کرد. بهمن ماه سال گذشته اسماعیلی، سخنگوی قوه قضائیه اظهار داشت: اخیراً نیز دو نفر از جواسیس سیا که در قالب یک مؤسسه و بنیاد خیریه فعالیت میکردند، شناسایی و محاکمه و به جرم جاسوسی به ۱۰ سال حبس و به جرم اقدام علیه امنیت به پنج سال حبس محکوم شدند. اسماعیلی همچنین گفت به دلیل قطعی نبودن احکام، از بیان اسامی خودداری میکند.
لزوم نظارت و بازرسی دقیق درباره فعالیت مؤسسات خیریه
آنچه اکنون درباره خیریهها ضرورت دارد هشداری درباره سیاستهای شوم معاندین در قالب نهادهای خیریه است. در این میان یکی از مشکلات جدی، تنها بودن سازمان بهزیستی در فرآیند تأسیس تا نظارت بر عملکرد مؤسسات خیریه است.
طبق دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ اﺟﺮاﯾﯽ ﺗأﺳﯿﺲ، انحلال و اداره مؤسسات غیردولتی و خیریه موضوع بند ۱۳ ماده ۲۶ قانون، اساسنامه این مؤسسات زیر نظر سازمان بهزیستی تنظیم میشود و وظیفه نظارتی به عملکرد این مؤسسات نیز برعهده این سازمان است؛ گستردگی وظایف سازمان بهزیستی در چند سال اخیر آنطور که باید اجازه نداده است این سازمان به وظایف نظارتیاش عمل کند.
در کنار مؤسسات خیریه مسئله مهدهای کودک نیز یکی دیگر از چالشهای سازمان بهزیستی است؛ چالشی که سبب شده است بیش از ۱۰ مدل مهدکودک در کشور ذیل سازمانهای مختلف تشکیل شوند. همین مدل را میتوان در مؤسسات خیریه نیز مشاهده کرد.
پراکندگی و وابستگی هر مؤسسه خیریه به یک سازمان یا نهاد بالادستی سبب شده است نظارتهای قانونی کافی روی عملکرد این مؤسسات انجام نشود. از دیگر سو عدم شفافیت کافی بسیاری از این مؤسسات شک و گمان درباره صحت عملکرد آنها را زیر سؤال میبرد.
آبان ماه ۹۶ محمدرضا پورابراهیمی، رئیس وقت کمیسیون اقتصادی مجلس درباره عدم شفافیت اقتصادی ۷ هزار مجموعه خیریه در کشور هشدار داد. وی اظهار داشت: این مسئله خطر بزرگی برای نظام اقتصادی کشور است؛ همانطور که مشاهده میشود فعالیت مؤسسات خیریه در کشور تنها بُعد اجتماعی یا امنیتی ندارد، بلکه میتواند اثرات سوء اقتصادی نیز به همراه داشته باشد.
به باور کارشناسان، نهاد صدور مجوز باید در نقش یک نهاد نظارتی، کنترلی و بازرسی تلاش کنـد تـا این نهادها را راستیآزمایی نماید و حتی از طریق ارسال نیروهای خود در قالب نیازمند یا نیازمندان حقیقی، اما بدون معرفینامه، روند سرعت انجام کار، نحوه پاسخگویی پرسنل خیریه به فرد، نحوه حصول اطمینان از میزان نیازمندی فرد مراجعهکننده، سهم پوشش و سایر خدماتی را که مؤسسه در اساسنامه خود ملزم به انجام آن است بررسی کند و پـس از شناسـایی دقیـق مـشکلات و موانـع، آنها را ریشهیابی و راهحلهای اصلاحی را ارائه کند تا نیازی به شکایت و اعتراض برای خیر، خیریه و مراجعهکننده به خیریه باقی نماند. گفتنی است، نهادهای خیریه نقش بازوی قدرتمند دولت را در حمایت از اقشار آسیبدیده ایفا میکنند، بنابراین اگر اعتماد خیرین و خیریهها به هر دلیلی خدشهدار شود هم نهادهای خیریه آسیب میبینند هم کمکهای مالی خیرین بهموقع به شخص نیازمند حقیقی نمیرسد و هم افراد نیازمند جامعه نیز به دلیل پراکندگی این کمکها، بهصورت عادلانه از این انفاقها بهرهمند نمیشوند، بهطوریکه یک فرد نیازمند ممکن است از چند نفر کمک دریافت کند، درحالیکه فرد نیازمند دیگری اصلاً شناسایی نشود و از کمکهای مردمی بیبهره بماند.