روزنامه شرق
1399/05/06
۵۰ سال بعد از زلزله قرناوه
50 سال بعد از زلزله قرناوه مهدی زارع* پنجشنبه هشتم مرداد 1348 زمین‌لرزه قرناوه در نزدیکی شهر مراوه‌تپه که اکنون در استان گلستان قرار دارد، با بزرگای 6.4 در شهرستان کلاله رخ داد. ۱۷۶ نفر کشته، ۴۸۳ مجروح و 10 هزار نفر آواره حاصل این زمین‌لرزه بود. صد روستای کوچک خرابی‌های زیادی دیدند و بیشترین خسارت به روستاهای قپان، اسلام‌آباد و بخش مراوه‌تپه وارد شد. شهرهای گرگان و گنبد کاووس و روستاهای اطراف آنها از مخرب‌ترین حوادث تاریخ معاصر خود را در بخش مرزی مراوه‌تپه تجربه کردند. طبق آخرین تقسیمات كشوری، روستای قرناوه واقع در بخش مركزی گُلیداغ از توابع شهرستان مراوه‌تپه در شرق استان گلستان شامل قرناوه سفلی و قرناوه علیا به‌ترتیب 1500 و 700 نفر جمعیت دارد و در زلزله هشتم مرداد 1349 حدود 10درصد ساکنان کشته شدند. در این زلزله بافت روستایی منطقه قرناوه و مراوه‌تپه که مردمان ترک‌زبان در آن ساکن هستند، بیشترین آسیب را تجربه کردند. بعد از این زلزله تیم مطالعاتی مأموریت (میسیون) علمی یونسکو (با هدایت شادروان استاد آمبرسیز و همراهی استاد زنده‌یاد علی‌اکبر معین‌فر و دکتر جان چالنکو) از منطقه بازدید کرد و گزارش این بررسی در سال 1350 به لحاظ فنی منتشر شد. این نوع مطالعات فنی از زلزله‌ها از زلزله ١٠ شهریور ١٣٤١ و در چارچوب همکاری بین سازمان برنامه‌و‌بودجه ایران و دانشگاه امپریال کالج لندن و با کمک و حمایت بخش مطالعات علوم زمین سازمان علمی یونسکو اجرا شد. این مطالعات و همکاری‌ها در حدود دو دهه ادامه یافت و روی تمامی زلزله‌های مخرب در ایران (و کشورهای هم‌جوار مانند ترکیه و پاکستان و کشورهای شرق اروپا نظیر یوگسلاوی) بعد از زمین‌لرزه‌ها انجام می‌شد. مهم‌ترین زلزله‌هایی که به این شیوه مطالعه‌شده و گزارش‌های فنی آن منتشر شده و به‌خوبی از آن استفاده میشود و متخصصان بین‌المللی به آن استناد می‌کنند، در ادامه می‌آید. در همین سال 1349، تیم یادشده، مطالعه سیستماتیکی را روی زلزله ٢٨ مارس ١٩٧٠ (فروردین ١٣٤٩) گدیز ترکیه (صدکیلومتری جنوب استانبول)، با بزرگای ٦.٩ و حدود هزارو صد کشته انجام داده بود. این تیم از رخداد زمین‌لرزه، برنامه مطالعات میدانی (به‌صورت انجام سفر به منطقه زلزله‌زده) در دفتری در سازمان برنامه و با همکاری دانشگاه امپریال کالج لندن و بعد (در دهه ٥٠) با همکاری چند دانشگاه، مؤسسه و سازمان بین‌المللی دیگر سازماندهی کرده و اجرا می‌کرد.در نهایت گزارش فنی و علمی در سازمان برنامه و یونسکو و در قالب مقالات علمی در ژورنال‌ها و نشریات معتبر بین‌المللی منتشر می‌شد که خوشبختانه در اینترنت در دسترس است. در بخشی از چنین مطالعاتی مهندسان فرانسوی (دپیر و لسکویه) و استاد یوگسلاو (مقدونیه‌ای) زنده‌یاد «آرسوفسکی» و بعدتر دکتر «جان چالنکو»، استاد امپریال کالج لندن و دیگران هم حاضر بودند.
در مطالعه انجام‌شده روی زلزله قرناوه دکتر جان چالنکو حضور داشت. دکتر چالنکو بعدا در میانه دهه 70 میلادی اساسا کار دانشگاهی را رها کرد و به برنامه‌سازی علمی در تلویزیون بی‌بی‌سی پرداخت. همین مسئله نشان می‌دهد که دلیل کیفیت بالای برنامه‌سازی علمی در بی‌بی‌سی، استفاده از بهترین و باکیفیت‌ترین نیروی انسانی متخصص است که در سطح استادی علمی در دانشگاه‌های معتبر هستند و هم‌زمان از قابلیت و کیفیت هنری و جوهر هنری برخوردارند و می‌توانند به‌عنوان برنامه‌ساز تلویزیونی نیز فعالیت کنند.
مطالعه مدیریت بحران هنگامی ممکن است که نگاهی سیستماتیک به موضوع رخداد زلزله و ابعاد و مشخصات آن و نحوه خرابی‌های آن بشود و «گزارش فنی» از هر رخداد و پیامدهای آن (از جمله نحوه فرایند مدیریت زلزله و امداد و نجات) تهیه و منتشر شود. چنین کاری متأسفانه در سال‌های اخیر با گسترش اینترنت کمرنگ شده و متأسفانه تهیه «گزارش فنی» کم‌اهمیت تلقی شده و بیشتر به ارائه مشاهدات غیرمستند اکتفا میشود که از طریق اینترنت معمولا با «فراداده-متادیتا» به هم می‌آمیزد و احساس نظم سیستماتیک در انجام کار مدیریت بحران را ایجاد می‌کند.
این مسئله در نهایت به توهم مدیریت بحران منجر میشود که طبیعتا پسرفتی نسبت به کارهایی است که 50 سال قبل در همین کشور ما از طرف روانشاد استاد معین‌فر دنبال می‌شد. کار سیستماتیک لازم است تا چنین مطالعاتی با همان کیفیت و با دقت و مشارکت و امکانات جدید، با بهره‌گیری از توان تخصصی نسل جدید متخصصان زلزله و همچنین بهره‌گیری از توان و مشارکت بین‌المللی دنبال شود.
سایر اخبار این روزنامه
قدرت یکپارچه راه رسیدن به دموکراسی
خلاصی‌لواسان از دست‌مفسدان؟
آزادی‌خواهِ عدالت‌طلب
نقشه دشمنان در ایجاد دوگانه علم و دین ناکام ماند
بخش دولتی پیشتاز مقابله با گرانی باشد
سياسي‌كاري با درياچه اروميه
امتیاز ویژه دولت به مرکز‌نشینان
انتشار دستمزد نمایندگان مجلس یا بازیکنان فوتبال؟
مجلس پشت رئیس دیوان محاسبات می‌ایستد؟
اول پاسخ دروغ‌هایش را بدهد تا برسیم به رضاخان
توسعه یا تجارت
ماجرای اتهامات میرسلیم به قالیباف
۵۰ سال بعد از زلزله قرناوه
