روزنامه شرق
1399/06/23
خاموشی فقیه پویا
آیت‌الله یوسف صانعی در 83 سالگی درگذشت خاموشی فقیه پویا شرق: روز گذشته آیت‌الله یوسف صانعی در 83سالگی درگذشت. دفتر این مرجع تقلید اعلام کرد که آیت‌الله صانعی از بیماری سیروز کبدی و بیماری کلیوی رنج می‌برد و پنج‌شنبه‌شب که به‌دلیل شکستگی دست و لگن در بیمارستان بستری شد، در زمان دیالیز بدنش فاکتورهای مورد نیاز کبد و کلیه را تأمین نکرد و فوت شد. همچنین در اطلاعیه منتشرشده ازسوی دفتر آن مرجع اعلام شد که بنابر وصیت ایشان هیچ مراسمی برگزار نخواهد شد. در متن این اطلاعیه آمده است: «انالله و اناالیه راجعون. مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَی نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن یَنتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِیلاً (احزاب/23) در ایام شهادت حضرت امام زین‌العابدین (علیه‌السلام) روح بلند آزادمرد عرصه علم و اجتهاد، فقیه نواندیش، بقیه‌السلف شاگردان حضرت امام خمینی (سلام‌الله علیه)؛ حضرت آیت‌الله‌العظمی‌صانعی (قدس‌سره) به دیدار معبودش شتافت و کوله‌باری از غم و اندوه را بر دل مشتاقانش قرار داد. او که ارادت زایدالوصفی به اهل بیت (علیهم‌السلام) و علوم آل‌محمد (صلی‌الله علیه و اله و سلم) داشت، بهترین ایام و اوقاتش مطالعه، تدریس و تألیف فقه و فقاهت بود و از این جهت آثار به‌جای‌مانده از ایشان سرمایه‌ای ماندگار برای حوزه‌های علمیه، جامعه اسلامی و جوامع بشری خواهد بود. ضمن عرض تسلیت به پیشگاه مقدس حضرت بقیه‌الله الاعظم ارواحنا فداء، ملت شریف و بزرگوار ایران، مراجع معظم تقلید و حوزه‌های علمیه، اعلام می‌دارد با توجه به وصیت آن عزیز سفر کرده، در ایام کرونا هیچ‌گونه مراسم از تشییع و... برگزار نمی‌گردد».مدارج علمی
آیت‌الله یوسف صانعی در خانواده‌ای روحانی در روستای نیک‌آباد شهرستان اصفهان متولد شد. پدر او محمدعلی صانعی و پدربزرگش ملایوسف هر دو از روحانیون شناخته‌شده زمان خود بوده‌اند. او در فلسفه از شاگردان میرزاجهانگیرخان و در فقه از شاگردان میرزا حبیب‌الله رشتی بود. او در سال ۱۳۲۵ وارد حوزه علمیه اصفهان شد و پس از گذراندن دروس مقدمات در سال۱۳۳۰ برای ادامه تحصیل، به حوزه علمیه قم رفت. صانعی در امتحانات سطوح عالی حوزه در سال۱۳۳۴ رتبه اول را احراز کرد و مورد تشویق سیدحسین طباطبایی‌بروجردی قرار گرفت. او از همین سال در درس خارجِ امام خمینی شرکت کرد و تا سال۱۳۴۲ به‌طور مستمر از حوزه درس اصول و فقه و مبانی مُتقن امام بهره برد و در زمره شاگردان موفق او قرار گرفت. حضور فعال در درس خارج امام در سالیان دراز و ممارست فراوان نسبت به فراگیری مبانی و تحقیقات او، اِشراف او را بر دیدگاه‌های فقهی و اصولی امام خمینی به درجه‌ای رساند که به تعبیر او «در حد شعور مبانی بود و از حد صِرف دانستن، بالاتر». او همچنین از محضر استادانی چون سیدحسین طباطبایی‌بروجردی، سیدمحمد محقق‌داماد و محمدعلی اراکی نیز بهره برد. صانعی از سال ۱۳۵۴ رسما تدریس خارج فقه را با کتاب زکات در مدرسه حقانی (شهیدین) شروع کرد.
فعالیت سیاسی پیش از انقلاب
اغلب مبارزات سیاسی و فعالیت‌های انقلابی صانعی پیش از انقلاب اسلامی تلاش در ابعاد فرهنگی و تبلیغاتی بوده است. این تلاش‌ها از طریق تبلیغ، سخنرانی، حضور در تظاهرات و راهپیمایی‌ها و صدور اعلامیه و بیانیه‌های سیاسی انجام می‌گرفت. بر اساس آنچه در جلد سوم کتاب اسناد انقلاب اسلامی منتشر شده است، نام و امضای یوسف صانعی، در ذیل حدود 30 اعلامیه سیاسی و انقلابی به ثبت رسیده است که اولین آن، نامه‌ای است که پس از انتقال امام از ترکیه به نجف، ازسوی علمای قم، خطاب به او نوشته شده است. همچنین آخرین بیانیه‌ای که نام و امضای او و دیگر همراهان انقلاب در ذیل آن به چشم می‌خورد، اعلامیه‌ای است که در مخالفت با دولت بختیار، در تاریخ 17 دی‌ماه سال 1357 صادر شده است. شاید مهم‌ترین بیانیه شدیدالحن مبلغان مذهبی در قم در قبل از انقلاب، بیانیه مربوط به «خلع ید شاه از حکومت» است که به تأیید جمعی از فضلا و مدرسان حوزه علمیه قم رسیده است و نام و امضای یوسف صانعی نیز در ذیل آن به چشم می‌خورد.
مسئولیت‌های بعد از انقلاب
یوسف صانعی در اسفند ۱۳۵۸ از طرف امام به‌عنوان یکی از شش فقیه شورای نگهبان قانون اساسی منصوب شد. او مسئولیت‌های دیگری نظیر نمایندگی امام در شورای عالی بازسازی مناطق جنگی را نیز برعهده داشت. صانعی، پس از حدود سه سال، در ۱۹دی ۱۳۶۱ از آن شورا کناره‌گیری کرد و در همان تاریخ از طرف امام به دادستانی کل کشور منصوب شد. او در اردیبهشت ۱۳۶۴ از دادستانی استعفا داد ولی با استعفایش موافقت نشد؛ البته چندی بعد محمد موسوی‌خوئینی‌ها جایگزین او شد. یوسف صانعی در اولین دوره مجلس خبرگان رهبری در آذر ۱۳۶۱ نیز به‌عنوان نماینده منتخب مردم تهران رأی آورد.
آغاز مرجعیت
صانعی در اوایل انقلاب در صداوسیما رساله (توضیح‌المسائل) امام را آموزش می‌داد و پس از کناره‌گیری از کلیه مناصب حکومتی به قم رفت و درس خارج خود را ادامه داد. برای اولین‌بار رساله توضیح‌المسائل او در سال۱۳۷۲ چاپ شد. خوانش آیت‌الله صانعی در فقه نسبت به دیگر مراجع قدری نوین بود و در واقع در مقام افتا سختگیر نبود و همین موضوع باعث شد در دوران مرجعیت او مورد اقبال مردم و خاصه جوانان قرار بگیرد. گفته میشود که او همیشه این سخن صاحب‌جواهر را که به شیخ انصاری گفته شده بود مورد توجه قرار می‌داد که «از احتیاط‌های خود بکاه، زیرا دین اسلام، شریعت آسان است».
شبهه جامعه مدرسین بر مرجعیت صانعی پس از رخدادهای سال 88
یکی از مقاطع حساس حیات سیاسی آیت‌الله صانعی مواضع او پس از انتخابات ریاست‌جمهوری سال 88 بود که با انتقادهای تند اصولگرایان مواجه شد. این انتقادها تا جایی پیش رفت که در دی‌ماه همان سال جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اعلام کرد که یوسف صانعی شایستگی تصدی مرجعیت ندارد. در اطلاعیه جامعه مدرسین آمده بود: «با توجه به پرسش‌های مکرر مؤمنان، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم براساس تحقیقات به‌عمل‌آمده در یک سال گذشته و پس از جلسات متعدد به این نتیجه رسیده است که ایشان فاقد ملاک‌های لازم برای تصدی مرجعیت می‌باشد». درپی این بیانیه مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم با انتشار بیانیه‌ای ضمن اظهار تعجب و تأسف از بیانیه دبیر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم اعلام کرد که موقعیت مرجعیت مثل مناصب حکومتی نیست که شخص، گروه، نهاد و تشکلی برای خود حقی در نصب‌و‌عزل آن قائل باشد. همچنین مجمع روحانیون مبارز با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که جای هیچ‌گونه تردیدی در مرجعیت آیت‌الله صانعی نیست و این مرجعیت با بیانیه یک گروه مورد پذیرش مقلدان قرار نگرفته است که با بیانیه گروهی دیگر از اعتبار بیفتد. پس از بیانیه جامعه مدرسین شخصیت‌های مهمی نسبت به آن واکنش نشان دادند؛ برای مثال آیت‌الله سیدعلی سیستانی گفت: «جامعه مدرسین مرجع تشخیص صلاحیت مراجع نیست». یا آیت‌الله سید عبدالکریم موسوی‌اردبیلی نیز ادامه تقلید از یوسف صانعی را بلامانع عنوان کرد. حتی آیت‌الله حسین نوری‌همدانی هم درباره این موضع گفته بود: «به‌سادگی نمی‌توان صلاحیت یک مرجع تقلید را زیر سؤال برد اما اگر شخص مقلد با تحقیقات از آیت‌الله صانعی پیروی می‌کند می‌تواند ادامه دهد تا زمانی که فسق مرجع مورد نظر اثبات شود». آیت‌الله مکارم‌شیرازی هم گفته بود: «در ادامه پیروی از آیت‌الله صانعی ایرادی وارد نیست و همان‌طور که امام خمینی دیدگاه‌های سیاسی آیت‌الله منتظری را مردود می‌دانستند اما به مرجعیت ایشان خللی وارد نشد و ایشان همچنان مقلدانی داشتند، در موضوع آیت‌الله صانعی نیز به همین‌گونه برخورد شود». آیت‌الله اسدالله بیات‌زنجانی هم موضع خود را این‌گونه بیان کرده بود: «اینجانب ضمن تأکید مؤکد بر شأن و منزلت اجتهادی و فقهی مرجع عالی‌مقام حضرت آیت‌الله صانعی (ایده‌الله‌تعالی) همه مقلدان ایشان را در پیروی از فتاوای ایشان مأجور می‌دانم و یقین دارم که بدرفتاری‌ها و کج‌خلقی‌های اخیر علیه برخی مراجع تقلید و نهادهای مستقل حوزوی مانند مجمع محققین و مدرسین حوزه که در خوش‌بینانه‌ترین حالت ناشی از جمود و کج‌فهمی است، راه به‌جایی نخواهد برد». آیت‌الله علی‌اکبر هاشمی‌رفسنجانی در پاسخ به پرسشی درباره نقش مرجعیت در فقه شیعه و اقدام جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در رد صلاحیت مرجعیت آیت‌الله صانعی گفته بود: «در تاریخ تشیع هیچ‌گاه مرجعی توسط جایی نصب یا عزل نشده بلکه مردم با تشخیص خود و پرداخت وجوهات فرد مناسب به‌عنوان مجتهد را انتخاب کرده‌اند».
آثار به‌جامانده
کتب متعددی از آیت‌الله یوسف صانعی به یادگار مانده است، ازجمله آنها می‌توان به چنین مواردی اشاره کرد: رساله توضیح‌المسائل، مجمع‌المسائل، استفتائات قضائی، احکام بانوان، احکام نوجوانان، احکام پزشکی، منتخب‌الاحکام، مناسک حج، منتخب مناسک حج، احکام حج، ویژه بانوان، احکام عمره مفرده، 72 مسئله از مسائل عمره مفرده، منتخب اعمال و مناسک حج، 110مسئله از مسائل حج، 40 مسئله در حج احکام تعلیم‌وتربیت، احکام اعتکاف، شهادت زن در اسلام، چکیده اندیشه‌ها، همراه با آفتاب، عقل و عاطفه در نهضت عاشورا، حدیث زندگی (داستان زندگی آقا شیخ محمدعلی صانعی)، امام خمینی و راز احیای اجتهاد در عصر حاضر، امام خمینی، اسوه مردم و حکومت و... .
سایر اخبار این روزنامه
خاموشی فقیه پویا
پیام تسلیت رئيس‌جمهور
تسلیت مقام معظم رهبری
بیش از نیم قرن حبس براي طبري
عبور از بورس
جوابیه حزب مؤتلفه اسلامی به چند گزارش
بودجه‌های واقعی طرح‌های توهمی
اسکورسیزی همچنان بر نگاتیو در سینما تأکید دارد
هند به همکاری با ایران نیاز دارد
انتخابات آمریکا و اقتصاد ایران
دولت، بورس و ۳ دغدغه
فقدان عناصر ارتباطی در یک طرح ارتباطی مجلس
دختران کتاب ریاضی مسئله این است!
