روزنامه شرق
1399/07/22
بی‌سروسامانی موزه‌های ریاست‌جمهوری
بی‌سروسامانی موزه‌های ریاست‌جمهوری شرق: منتخب مردم ایران برای سکانداری قوه مجریه در دوران ریاست‌جمهوری خود به ده‌ها و حتی صدها کشور سفر می‌کند، به استان‌های مختلف می‌رود، با مردم دیدار می‌کند و هدایای باارزشی دریافت می‌کند. رئیس‌جمهوری، نماینده مردم کشورش است و هدایای دریافتی هم متعلق به آن مردم است. این آثار علاوه بر ارزش مادی، به لحاظ تاریخی و فرهنگی هم اهمیت فراوان دارند و به‌همین‌دلیل در کشورهای مختلف چنین آثاری در موزه‌های خاص خود و برای بازدید عموم به معرض نمایش گذاشته میشود. در ایران و با گذشته بیش از 40 سال از عمر انقلاب اسلامی، همچنان آثار اهدایی به رؤسای جمهوری، تکلیف مشخصی ندارد و سامان نیافته است. اگرچه آثار رؤسای جمهور در دوره‌های مختلف تا اندازه‌ای جمع‌آوری و هرکدام در مکانی مشخص نگهداری میشود؛ اما موزه آثار ریاست‌جمهوری هنوز به مرحله عمل نرسیده است. پراکندگی آثار ریاست‌جمهوری؛ از رفسنجان تا اردکان
به‌طور خلاصه تکلیف آثار اهدا‌شده به رؤسای جمهوری ایران یا نامشخص است یا اینکه در گوشه و کنار کشور پراکنده است. اولین فردی که پس از انقلاب به صندلی ریاست‌جمهوری رسید «ابوالحسن بنی‌صدر» بود که البته دوران رسمی‌اش به طور عادی به پایان نرسید و در آخرین روز خرداد سال ۱۳۶۰ با رأی مجلس استیضاح و عزل شد. درباره آثار اهدایی به او و سرنوشت آنها اخبار چندانی در دست نیست. پس از او نوبت به ریاست‌جمهوری فردی ساده‌زیست رسید که البته عمر دوران ریاست‌جمهوری «محمدعلی رجایی» هم چندان طول نکشید. شهید رجایی در دوران ۲۸روزه ریاست‌جمهوری‌اش سفر چندانی نداشت و سبک زندگی و کاری او هم البته با هدیه‌دادن و هدیه‌گرفتن چندان سازگار نبود. پس از این دو دوره، هدایای دریافتی دیگر رؤسای جمهوری تکلیف روشن و مشخص‌تری دارد. دوران ریاست‌جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، سیدمحمد خاتمی و محمود احمدی‌نژاد هرکدام یادگارهای منحصر‌به‌فرد خود را دارد. هدایایی که در دوران ریاست‌جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای و زعامت ایشان به‌عنوان رهبر معظم انقلاب اعطا شده است، به غیر از تعدادی محدود، در آستان قدس رضوی نگهداری میشود. این آثار هم متعلق به دوران ریاست‌جمهوری و هم رهبری است که به لحاظ تاریخی، فرهنگی و سیاسی بسیار باارزش محسوب می‌شوند. چهارمین فردی که در ایران پس از انقلاب به کاخ ریاست‌جمهوری رسید، علی‌اکبر هاشمی‌رفسنجانی بود که در دو دوره چهارساله سفرهای فراوانی را تجربه کرد. موزه هدایای ریاست‌جمهوری دوره آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در شهر رفسنجان است که در آن هدایای رسمی و غیر‌رسمی که از سوی مردم، سازمان‌ها و کشورها به او تقدیم شده، نگهداری میشود. این موزه که در شهر رفسنجان استان کرمان است، در سال ۱۳۷۰ طراحی و در سال ۱۳۷۸ از سوی سیدمحمد خاتمی، رئیس‌جمهور وقت، افتتاح شد. فضای این موزه اولین ساختمان طراحی‌شده برای آثار دریافتی یک رئیس‌جمهوری در ایران است که معماری مختص به خود را دارد. این ساختمان از ترکیب یک کره عظیم بتونی توخالی به قطر ۳۰ متر در داخل یک مکعب تشکیل شده است. ساختمان اصلی این بنا در سه طبقه اصلی و در دو نیم‌طبقه و در مساحتی معادل پنج هزار متر مربع ساخته شده است که به جز حیاط مرکزی زیر زمین مابقی بنا مفید در فضای میان کره و مکعب داخل ساختمان ایجاد شده است. منتخب بعدی مردم ایران، سیدمحمد خاتمی است. رئیس دو دولت اصلاحات در دوران ریاست‌جمهوری‌اش هم موزه هاشمی‌رفسنجانی در شهر رفسنجان را افتتاح کرد و هم برنامه‌ای برای ساماندهی چنین آثار باارزشی در نظر گرفت. با به‌پایان‌رسیدن دوران ریاست‌جمهوری خاتمی اندیشه تشکیل یک موزه متمرکز برای نگهداری اشیا و هدایای رئیس‌جمهور و همچنین اسناد مرتبط با آن شکل گرفت و آیین‌نامه‌ای هم ایجاد شد. براساس آیین‌نامه تشکیل یادمان رؤسای جمهور در شورای اسناد ملی مورخ ۲۱ خرداد سال ۸۴ موزه یادمان رؤسای جمهور تحت نظر سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران تأسیس شد. این ساختمان که در مجموعه سعدآباد قرار دارد، با حضور سیدمحمد خاتمی، رئیس‌جمهوری وقت، در سوم خرداد سال ۱۳۸۴ افتتاح شد و در این موزه برای سایر دوره‌های ریاست‌جمهوری نیز موزه‌های جداگانه‌ای در نظر گرفته شد که البته چندان مورد توجه رئیس‌جمهوری بعد قرار نگرفت. با پایان دوره ریاست‌جمهوری رئیس دولت اصلاحات، او اسناد متعلق به خود را به اردکان یزد، زادگاهش برد؛ ولی اشیای اهدایی در همان موزه سعدآباد باقی ماند. این موزه در ساختمان شماره ۲۴۰ سعدآباد قرار داشت که در سال ۱۳۱۰ خورشیدی با 2500 متر زیربنا ساخته شد و ابتدا برای سکونت فرزند دختر ملک فاروق در نظر گرفته شده بود و پس از انقلاب به سازمان محیط زیست به منظور ایجاد موزه تاریخ طبیعی تعلق گرفت؛ اما در جریان کنفرانس سران کشورهای اسلامی برای اسکان همراهان سران کشورها تخصیص داده شد و در نهایت با مصوبه هیئت دولت استفاده از این بنا با کاربری فرهنگی به سازمان اسناد و کتابخانه ملی واگذار شد. این موزه حدود دو هزار اثر مهم را در خود جای داده است که شامل قلب شیشه‌ای اهدایی ژیسکار دستن، رئیس‌جمهور فرانسه، قطعه‌ای از پرده کعبه اهدایی ولیعهد عربستان، انگشتر عقیق شهید حق‌جو، اهدایی فاطمه حق‌جو فرزند او و آثار اهدایی یاسر عرفات، پاپ ژان پل دوم و کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل میشود. موزه‌ای که در دوره ریاست‌جمهوری خاتمی تکلیف آن مشخص شد و آثار و اشیای مهم به آنجا منتقل شد، در دوران احمدی‌نژاد البته روی خوش ندید و عملا به کار خود پایان داد. درباره آثار اهدایی به محمود احمدی‌نژاد در دوران ریاست‌جمهوری‌اش اخبار متفاوتی به نقل از مسئولان مختلف بیان شده است؛ به‌عنوان مثال خبرگزاری ایسنا سال ۹۳ در گزارشی از خارج‌شدن این آثار از موزه به مکانی نامشخص نوشت: «عقربه‌های ساعت برای رسیدن به زمان تحلیف مرد یازدهم دولت جمهوری اسلامی ایران می‌دود، آخرین دقایق شب 11 مرداد 1392. زمانی که هشت کامیون پشت در موزه یادمان رؤسای جمهور در سعدآباد انتظار می‌کشند تا هدایایی را که محمود احمدی‌نژاد، رئیس دو دولت نهم و دهم از بیش از صد سفر خارجی خود به نمایندگی از مردم ایران دریافت کرده، بی‌سروصدا بار بزنند». ۱۳ مهر ۹۳ اما خبر دیگری منتشر شد که از اهدای این آثار به موزه امام خمینی حکایت داشت: «محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور سابق، پس از بازدید از پروژه توسعه حرم مطهر حضرت امام خمینی (ره) و فضای موزه آستان حضرت امام خمینی (ره) در نامه‌ای به حجت‌الاسلام سید‌حسن خمینی، نوه محترم حضرت امام و تولیت آستان امام راحل، مجموعه هدایای دوران ریاست‌جمهوری خود را به این موزه و آستان اهدا کرد». درباره تعداد این آثار در این سال‌ها هم شبهاتی مطرح شده و براساس سخنان مقامات رسمی، تکلیف تعدادی از این آثار همچنان نامشخص است. حالا با نزدیک‌شدن به پایان دو دوره ریاست‌جمهوری «حسن روحانی» بار دیگر ماجرای موزه آثار ریاست‌جمهوری هم خبرساز شده است. دراینباره و در چند هفته گذشته اخباری مبنی بر تبدیل موزه پست یا بخشی از آن به موزه آثار ریاست‌جمهوری مطرح شده که البته رئیس کنونی این موزه در گفتوگو با «شرق» اظهار بی‌اطلاعی می‌کند. «حسن عمیدی» در پاسخ به این پرسش «شرق» که آیا قرار است این موزه به محل نگهداری آثار رؤسای جمهوی تبدیل شود؟ می‌گوید: «من اطلاع دقیقی از این برنامه‌ها ندارم و الان هم امکان توضیح بیشتر ندارم».
محمدرضا کارگر، مدیر کل موزه‌های کشور، درباره قوانین و ضوابط موزه‌های ریاست‌جمهوری در گفتوگو با «شرق» می‌گوید: «من اعتقادم بر این است که هر دوره‌ای از ریاست‌جمهوری بخشی از تاریخ ایران است و اگر رؤسای جمهوری بتوانند تمام اتفاقات دوره خودشان را مستند کنند و به‌عنوان موزه در منظر مردم قرار بدهند، بخشی از تاریخ کشور ماندگار میشود و افراد می‌توانند قضاوت درستی درباره آن مقطع تاریخی جامعه داشته باشند. در مجموع معتقدم به هر شکلی که راه‌اندازی و فعالیت موزه‌های ریاست‌جمهوری محقق بشود، امری مبارک و مثبت است. او درباره تجربه دیگر کشورها نیز گفت: «کشورهای توسعه‌یافته ایجاد و فعال‌سازی موزه‌های ریاست‌جمهوری را سال‌هاست انجام می‌دهند. در آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی هم مرسوم است و حتی در همسایه‌های خودمان نیز برخی از کشورها چنین کاری می‌کنند؛ اما اینکه شکل و مدل اجرای آن به چه شکلی باشد، بحث جدایی دارد و بستگی به سیاست‌های آن رئیس‌جمهور دارد؛ کما‌اینکه قبلا هم رؤسای جمهوری سابق ایران مثل آقایان خاتمی و هاشمی و خامنه‌ای به این امر مبادرت کردند؛ اما در دوره احمدی‌نژاد بخشی از آثارشان را بردند و طبق اطلاع ما بخشی از آن هدایا و اشیای مرتبط را هم فروختند و بخشی را هم به حرم حضرت امام هدیه کرده‌اند. البته مسئله اصلی در این زمینه نباید به موضوع موزه هدایا تقلیل داده شود. به اعتقاد من اگر این ایده تبدیل شود به کلیت آن مقطع که بخشی از تاریخ ایران است، هویت موزه‌ای بسیار جذاب‌تر و کامل‌تری خواهد داشت». کارگر در پاسخ به این سؤال که شکل اجرای موزه‌های ریاست‌جمهوری در دنیا به صورت یکپارچه است یا هر رئیس‌جمهور موزه‌ای جداگانه دارد،نیز این‌طور پاسخ داد: «در دنیا من موزه تجمیع‌شده ندیده‌ام. شاید جدا‌جدا باشد. البته اینکه موزه‌ها به چه شکل باشد، مقداری بحث سلیقه است؛ چون بعضی‌ها معتقدند اگر مرکزیت داشته باشد، در یک جا می‌تواند تاریخ پیوسته‌ای را به معرض نمایش بگذارد؛ مثلا بازدید از موزه مرحوم هاشمی‌رفسنجانی در رفسنجان برای خیلی‌ها به دلیل دسترسی‌ها و بازدید مشکل است، چون این شهر مرکزیتی ندارد؛ اما مثلا اگر در جایی مثل تهران باشد؛ چون بههرحال مرکز ریاست‌جمهوری در تهران است، احتمالا نتایج بهتری دارد. البته برخی هم نظر مخالفی دارند و همین مدل موزه‌ها را عاملی برای معرفی آن شهرها و تمرکززدایی از پایتخت می‌دانند».
کارگر درباره شکل اجرا و استانداردهای موجود نیز در پاسخ به «شرق» گفت: موزه آثار آقای خاتمی و بخشی از دوره ریاست‌جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای در سعدآباد شکل گرفته و البته الان به دلیل مسائل حفاظتی باز نیست که مردم ببیند؛ ولی جزء موزه‌های خوب و استاندارد است. تنها موزه دیگر موجود هم متعلق به دوره آقای هاشمی و در رفسنجان است که وقتی من دیدم به نظرم موزه خوبی بود. از نظر قوانین موزه‌ها البته از وضعیت الان آن خبر ندارم؛ ولی در مجموع ساختمان مناسبی داشت و شیوه نمایش آثار نیز استاندارد و خوب بود».
از مدیر کل موزه‌های کشور درباره مسئله اختصاص موزه ملی ارتباطات در ساختمان قدیمی پست‌خانه به موزه ریاست‌جمهوری سؤال کردیم و او دراینباره نیز این‌طور توضیح داد: من خیلی دقیق از کم‌و‌کیف آن خبر ندارم و در این زمینه خیلی اظهارنظر نمی‌کنم؛ اما به صورت کلی و براساس قوانین موزه‌ای گفته میشود هیچ‌وقت موزه‌ای که ایجاد شده، نباید جمع‌آوری بشود. در حوزه موزه‌ها چنین کاری امر حرامی محسوب میشود. اینکه قرار باشد موزه ارتباطات جمع‌آوری بشود و جای آن به موزه‌ای دیگر داده شود، در مجموع کار مثبتی نیست؛ چون کاری که باعث بشود یک موزه تعطیل بشود یا جمع بشود، در مجموع برخلاف اصول موزه‌داری است. معتقد هستم که موزه ارتباطات باید حتما به حیات خود ادامه بدهد؛ حتی اگر قرار باشد جابه‌جا بشود». محمد بهشتی، رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی کشور نیز درباره تجربه دیگر کشورها درباره موزه‌های ریاست‌جمهوری می‌گوید: آن‌قدر که من می‌دانم، در جاهای دیگر دنیا معمولا رؤسای جمهور راجع به هدایا و دیگر آثار مربوط به خودشان یا در پایتخت یا زادگاهشان موزه‌ای ایجاد می‌کنند و به‌خاطر وجهه ملی و با‌اهمیتی که دارند، یک‌جور تلاش می‌کنند بعد از پایان دوره یاد و خاطره خودشان را زنده نگه دارند و این به‌عنوان یک قاعده کلی است. در ایران هم یکی از این دو راه‌حل می‌تواند اجرائی شود؛ یعنی موزه هر رئیس‌جمهوری یا در پایتخت یا در زادگاه آن او باشد و البته نه فقط هدایا بلکه دیگر آثار مرتبط هم به نمایش گذاشته و نگهداری بشود؛ مثلا مرکز اسناد یا آرشیو مفصل برای کسانی که می‌خواهند پژوهش بکنند».
بهشتی درباره این موضوع که گفته میشود قرار است موزه دوره ریاست‌جمهوری روحانی در ساختمان موزه پست فعال شود نیز به «شرق» این‌طور گفت: «اگر می‌خواهند در پایتخت موزه‌ای شکل بگیرد، به نظر بهتر و صحیح‌تر آن است که ساختمان جدیدی یا ساختمانی مشخص را به آن اختصاص بدهند. ساختمان قدیمی پست که الان خودش موزه ارتباط است، به نظرم تناسب و ارتباطی با این تصمیم ندارد که تبدیل به موزه ریاست‌جمهوری شود. در مجموع به اعتقاد من اگر پرهیز شود و این کار را نکنند، بهتر است. بههرحال ساختمان قدیمی پست خودش موزه است و هویتی دارد و به این هویت و سابقه هم شناخته میشود. اینکه قرار باشد آن را تغییر دهیم و تبدیل کنیم به موزه ریاست‌جمهوری درست نیست. البته موزه ریاست‌جمهوری در هر دوره‌ای خود جایگاهش آن‌قدر هست که اگر یک ساختمان دیگر که کاربردی خاصی ندارد برای آن در نظر گرفته شود کفایت کند و می‌تواند جواب‌گو باشد».
سایر اخبار این روزنامه
سیاست کرونایی امروز
جرم سیاسی سیاسی میشود؟
سفیر صدا صدای سیاست‌ساز
خصوصی‌سازی باید با حفظ حقوق مردم همراه باشد
علاج همه مشکلات در داخل است
تهیه‌کننده شهرزاد: پرونده‌سازی کردند
بی‌سروسامانی موزه‌های ریاست‌جمهوری
چپ‌گرایان آمریکایی امیدی به پیروزی بایدن ندارند
لطف اسپانیا و فرانسه به علی دایی
ادامه جنگ در آن سوی مرز قفقاز
بلوا در همسایگی و سفر ظریف
صدا و سیما، شجریان و نگاه به آینه عقب
باز گو از نجد و از یاران نجد
