روزنامه وطن امروز
1400/06/27
نقض ۳ جانبه ان‌پی‌تی در پاسیفیک
افشای توافق همکاری استرالیا با آمریکا و انگلیس برای ساخت و خرید زیردریایی‌های هسته‌ای موسوم به اوکاس (AUKUS) نه‌تنها پیمان عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای را در آستانه نقض توسط این ۳ کشور قرار می‌دهد، بلکه معرکه تقابل نظامی در منطقه آسیا- پاسیفیک را وارد مرحله‌ای تازه می‌کند. این خبر متعاقب هفته‌ای سرنوشت‌ساز برملا شد که با اعلام آمادگی هندوستان برای همکاری با ائتلاف امنیتی چهار‌جانبه آمریکا و متحدان آسیایی- اقیانوسیه‌ای‌اش علیه چین آغاز شده بود. «سوبراهمانیام جایشانکار» وزیر خارجه هند ششم سپتامبر با حضور در دانشگاه ملی استرالیا رسما موافقت دولتش را برای سرعت بخشیدن به پروژه ائتلاف مورد حمایت آمریکا علیه چین با عنوان کوآد (Quad) (چهارگانه) اعلام کرد. این یک اتحاد نظامی است متشکل از ایالات متحده، استرالیا، هند و ژاپن که مشخصا هدف خود را مقابله با چین تعریف کرده است. این انتظار می‌رود که در آینده کوآد با ناتو ائتلاف کرده و شاخه شرقی ناتو را تشکیل دهد. نخستین ایده برای تشکیل این ائتلاف ۶ ماه پیش در نشست مجازی سران آمریکا، هند، استرالیا و ژاپن با محوریت مقابله با چین شکل گرفت که حالا به دنبال افشای همکاری یکی از اعضا یعنی استرالیا با آمریکا و متحدش در ناتو، بریتانیا در زمینه به کارگیری زیردریایی‌های هسته‌ای که به احتمال زیاد مجهز به تسلیحات متعارف و نامتعارف نیز خواهند بود، به نظر می‌رسد ائتلاف کوآد عینیت یافته است. ۲۲ اسفند پارسال بود که جو بایدن در نشستی مجازی با «نارندرا مودی»، «اسکات موریسون» و «یوشی‌هیده سوگا» نخست‌وزیران هند، استرالیا و ژاپن درباره نظم بین‌المللی در منطقه ایندو-پاسیفیک (اقیانوس‌های هند و آرام) صحبت کرد و گفت اصل تلاش آنها برای مهار چین و مقابله با توان نظامی و اقتصادی پکن است. حال رئیس‌جمهور آمریکا از نخست وزیران کشورهای عضو کوآد دعوت کرده ۲۴ سپتامبر (دوم مهر) در کاخ سفید حاضر شوند. طبق بیانیه وزارت خارجه هند، نخست‌وزیر این کشور ضمن شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل، در اجلاس کاخ سفید نیز حاضر میشود. از سویی ژاپن در سال‌های پس از جنگ دوم جهانی عملا تحت قیمومت آمریکا بوده و استرالیا نیز به لحاظ سیاسی، زیرمجموعه‌ای از پادشاهی بریتانیاست که بزرگ‌ترین متحد آمریکا محسوب میشود. در این میان، جلب توافق هندوستان برای همکاری با این اتحاد چهار‌جانبه، مهم‌ترین دغدغه سران لندن و واشنگتن بود که حالا با ابراز آمادگی دهلی‌نو، این نگرانی برطرف شده است. در بیانیه وزارت خارجه هند آمده است: «رهبران (هند، آمریکا، استرالیا و ژاپن) پیشرفت حاصل شده از زمان برگزاری نخستین نشست مجازی‌شان در تاریخ ۱۲ مارس ۲۰۲۱ (۲۲ اسفند ۱۳۹۹) را مرور و درباره موضوعات منطقه‌ای مورد علاقه مشترک رایزنی خواهند کرد. قرار است سران این ۴ کشور درباره تلاش‌ها به منظور مهار همه‌گیری ویروس کرونا و واکسن رایزنی کنند. آنها همچنین درباره مسائل جهانی معاصر مانند فناوری‌های مهم و در حال ظهور، ارتباطات و زیرساخت‌ها، امنیت سایبری، امنیت دریایی، کمک‌های بشردوستانه، امداد‌رسانی در بلایای طبیعی، تغییرات آب و هوا و آموزش‌و‌پرورش تبادل نظر خواهند کرد. این اجلاس فرصتی ارزشمند را برای گفت‌وگو و تعامل بین رهبران فراهم می‌کند؛ تعاملی که اساس آن بر دیدگاه مشترک آنها در زمینه لزوم اطمینان از یک منطقه آزاد، باز و فراگیر در ایندو-پاسفیک متکی است». خبرگزاری روسی اسپوتنیک احتمال داده هندوستان به دنبال دخیل کردن افغانستان در پیمان کوآد است. در همین رابطه جایشانکار، وزیر خارجه هند دوشنبه گذشته ضمن سخنرانی در نشست سازمان ملل متحد به میزبانی شهر ژنو سوییس، خواستار دخالت‌های جهانی با هدف کمک به وضعیت حقوق بشر در افغانستان شد! در مقابل چین در انتقادی تند از گفت‌وگوهای چهار‌جانبه امنیتی مزبور تحت رهبری ایالات متحده، آن را تلاشی برای مهار ظهور پکن در نظم جهانی توصیف کرده است. «وانگ یی» وزیر خارجه چین سیاست واشنگتن در منطقه را یک خطر امنیتی اساسی خوانده و از کوآد به عنوان «ناتوی ایندو-پاسفیک» یاد کرده است. * تبعات اوکاس چهارشنبه گذشته بود که جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا، اسکات موریسون نخست‌وزیر استرالیا و بوریس جانسون همتای بریتانیایی او از توافق همکاری امنیتی جدید آسیا - اقیانوسیه (اوکاس) پرده برداشتند؛ توافقی که به استرالیا امکان می‌دهد فناوری ساخت زیردریایی سوخت هسته‌ای را از ۲ متحدش دریافت کند. همان‌طور که مقامات کاخ سفید هدف از این اقدام را مشخصا مقابله با چین دانسته‌اند، «گای بوکنشتاین» مدیر ارشد سازمان امنیت و دفاع در دولت محلی منطقه سرزمین‌های شمالی استرالیا نیز این موضوع را تایید کرد. وزرای دفاع و خارجه ۲ کشور آمریکا و استرالیا پنجشنبه پیش در بیانیه‌ای مشترک نسبت به آنچه «ادعاهای دریایی گسترده» چین در دریای جنوبی این کشور خواندند، ابراز نگرانی کرده، آن را «بدون مبنای قانونی» دانسته و بر تمایل خود برای تقویت روابط با تایوان تاکید کردند. در مقابل سفارت چین در کانبرا، پایتخت استرالیا اظهارات مداخله‌جویانه وزرای خارجه و دفاع آمریکا و استرالیا علیه این کشور را بی‌پایه و اساس توصیف کرده و اینگونه اظهارات را فقط تاکتیکی برای فشار مذبوحانه دانست. کارشناسان ژئوپلیتیک معتقدند زمان اعلام توافق جدید بسیار مهم است. این توافق درست یک ماه پس از عقب‌نشینی آمریکا از افغانستان اعلام میشود که درباره تعهد آمریکا به همکاری با سایر کشورها و امنیت منطقه تردیدهایی جدی ایجاد کرده است. نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در واکنش به پیمان اوکاس برای توسعه زیردریایی‌های هسته‌ای میان استرالیا با آمریکا و انگلیس، آن را ناقض پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای خوانده است. هر سه کشور عضو پیمان « ان‌پی‌تی» برای منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای هستند و این اقدام به منزله نقض سه‌جانبه ان‌پی‌تی است. میخائیل اولیانوف گفت: «موضوع نقض عدم اشاعه هسته‌ای مطرح میشود، چرا؟ زیرا 17 ماه طول کشید تا ایالات متحده و انگلیس درباره نحوه کمک به استرالیا برای تسلط بر فناوری ایجاد زیردریایی‌های هسته‌ای تصمیم‌گیری کنند. از نظر عدم اشاعه، این یک موضوع بسیار حساس است، زیرا زیردریایی‌ها با اورانیوم غنی شده با غلظت بالا کار می‌کنند که در اصل (این نوع اورانیوم) می‌تواند در تولید سلاح هسته‌ای مورد استفاده قرار گیرد». *** درخواست چین برای عضویت در پیمان فراپا تحولات منطقه آسیای شرقی و اقیانوس آرام با شتاب زیادی در حال تکوین است. در این میان چین رسما درخواست خود را برای پیوستن به توافق تجاری شراکت تیپیپی یا فراپاسیفیک (آسیا- اقیانوسیه- آمریکا) ارائه کرده؛ توافقی که زمانی توسط آمریکا و با هدف منزوی کردن چین ایجاد شده بود اما به دنبال خروج واشنگتن از آن در دوران ترامپ، حالا مایه نگرانی آمریکایی‌ها شده است. به گزارش تایمز ژاپن، خروج دولت دونالد ترامپ از توافق «تیپیپی» در کمال شگفتی و به رغم همه شعارهای رئیس‌جمهور جدید، توسط جو بایدن جبران نشد تا ایالات متحده عملا در امتداد روندی که دولت سابق آمریکا از سال 2017 آغاز کرده، سلطه تاریخی خود به مدت ۲ قرن بر منطقه آسیا- پاسیفیک را بر باد رفته ببیند. «وانگ ون تائو» وزیر بازرگانی چین روز پنجشنبه به طور رسمی درخواست این کشور برای عضویت در این پیمان را به نیوزیلند، رئیس دوره‌ای «تیپیپی» ارائه داد. این درخواست رسمی نتیجه چندین ماه بحث و تبادل نظر پشت پرده در چین پس از ابراز تمایل رئیس‌جمهوری چین در سال 2020 درباره عضویت در این توافق بوده است. چین دومین کشور خارج از اعضای اولیه است که پس از بریتانیا درخواست عضویت در این توافق متشکل از 11 کشور را داده است. «هوسوک لی ماکیاما» مدیر مرکز اروپایی اقتصاد سیاسی بین‌الملل در بروکسل معتقد است پیوستن به این توافق یک نتیحه‌گیری کاملا عقلانی برای دولت چین بوده است. به اعتقاد وی با توجه به اینکه بازار چین در دوره رونق و گذار از رکود به سر می‌برد، شانس پکن برای عضویت دیگر به این اندازه زیاد نبوده یا به عبارت دیگر هزینه مخالفت با درخواست چین برای کشورهای عضو تا این حد بالا نخواهد بود. اگر چه واشنگتن در دوره پساترامپ، هنوز به توافق فراپاسیفیک بازنگشته اما مسلما از نفوذ خود در بسیاری از کشورهای عضو این توافق از جمله خود نیوزیلند، کانادا، مکزیک، استرالیا، ژاپن و کره‌جنوبی برای عدم پذیرش اژدهای زرد در این اتحادیه استفاده خواهد کرد. استرالیا یکی از اعضای این توافق است که دارای تنش تجاری و سیاسی بسیار بالایی با پکن است، هر چند پکن هفته گذشته برای پیوستن به توافق مذکور برای جلب حمایت کانبرا لابی خود را آغاز کرد. کانادا نیز کشور دیگری است که به اندازه استرالیا برای چین مشکل‌ساز خواهد بود. تنش سیاسی ناشی از بازداشت یکی از مدیران ارشد هوآوی در کانادا و صدور حکم 11 سال زندان برای یک شهروند کانادایی در چین بیانگر بالا بودن تنش میان این ۲ کشور است. در حال حاضر تعدادی از قانون‌گذاران کنگره آمریکا نسبت به تلاش‌های چین برای عضویت در «تیپیپی» ابراز نگرانی کرده‌اند. با این حال هنوز نشانه‌ای از علاقه‌مندی جو بایدن برای عضویت دوباره در آن دیده نشده است. توافق فراپاسیفیک ابتدا با ایده‌پردازی باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا در سال 2016 ایجاد شد تا مانعی برای قدرت فزاینده تجاری چین باشد. ایده اصلی اوباما این بود که چینی‌ها نباید تدوین‌کننده قوانین تجارت منطقه آسیا-پاسفیک باشند.
